انگلیس، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای مشترک که در چهارمین سالگرد دستیابی به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) منتشر شده، در مورد فروپاشی آن هشدار داده و ضمن تاکید بر از سرگیری مذاکرات، از ایران خواسته‌اند به تعهدات خود در توافق هسته‌ای عمل کند. جرمی هانت، وزیر امور خارجه بریتانیا نیز امروز(دوشنبه)، در بروکسل حضور دارد تا با همتایان اروپایی خود در این زمینه گفتگو کند. امانوئل مکرون، رییس جمهور فرانسه هم با طرح هایی مانند تعلیق در برابر تعلیق (توقف تحریم ها در برابر توقف کاهش تعهدات هسته‌ای ایران)، همچنان به دنبال راهی برای جلوگیری از فروپاشی کامل برجام است.

تلاش اروپا برای حفظ ایران در برجام بیش از اینکه به اعتقاد آنها به کارایی این توافق بدون حضور آمریکا مربوط باشد، به باز نگاه داشتن پنجره دیپلماسی و  جلوگیری از گسترش فعالیت‌های هسته‌ای ایران تا زمان بازگشت تهران پای میز مذاکره با آمریکا یا یافتن جایگزینی بهتر، مربوط می‌شود.

دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا از بدو ورود به کاخ سفید بدون دلیل قانع کننده‌ای، برجام را کنار گذاشته بود. خروج آمریکا از برجام چه به تعبیر سفیر مستعفی بریتانیا در ایالات متحده از سر لجبازی ترامپ با باراک اوباما باشد، چه بخشی از استراتژی مهار ایران، در نهایت آن را بی اعتبار کرده است.

برجام به گفته حسن روحانی قرار بود ضامن آینده بهتر باشد. رییس جمهور ایران وعده داده بود با اجرای برجام و لغو تحریم‌ها، سرمایه گذاری‌های خارجی به ایران هجوم می‌آورند، اشتغالزایی می‌شود و چرخ اقتصاد به حرکت در می‌آید. اما حتی در زمانی که آمریکا در برجام حضور داشت نیز یک دهم هدف دولت برای جذب سرمایه های خارجی محقق نشد، نرخ بیکاری و تورم بالا رفت، کارخانه‌ها یکی پس از دیگری تعطیل شدند و اروپاییان در بهترین حالت به عنوان عضو ناظر برجام، باقی ماندند.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران که در نیویورک حضور دارد، در واکنش به بیانیه سه کشور اروپایی در حمایت از مذاکره و حفظ برجام گفت، تنها ابراز تمایل کافی نیست و آنها باید در برجام سرمایه‌گذاری کنند.

شاید تهران قصد داشته باشد از طریق فشار بر اروپا و بازی در زمین هسته‌ای، در صورت مذاکره احتمالی با آمریکا، شرایط بهتری برای خود فراهم کند. اما نکته اینجاست که خواسته‌های ایران از متحدان آمریکا در آنسوی آتلانتیک، مانند کمک به فروش نفت یا مبادله‌های بانکی، فراتر از قدرت مانور واقعی اروپا است و بعید به نظر می‌رسد که مقامات تهران متوجه این موضوع نباشند.

از سوی دیگر بازی در زمین هسته‌ای و عقبگرد از تعهدات در برجام در واقع همان مسیری است که آمریکا امیدوار است، ایران در آن حرکت کند تا با پایان رسمی برجام، زمینه برای توافقی بزرگتر فراهم شود.

تا همین جا، اقدامات اخیر تهران در افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده و سطح غنی سازی؛ موضوع حق غنی سازی در خاک ایران را دوباره داغ کرده است. حقی که ایران در ازای پرداخت هزینه بسیار سنگین بابت تحریم‌ها و چشم‌پوشی از بخش عمده‌ای از برنامه‌های هسته‌ای خود در برجام به دست آورده بود.

اکنون کاخ سفید ادعا می‌کند، اصل غنی‌‌سازی در ایران نباید وجود داشته باشد.

لیندسی گرهم،سناتور جمهوریخواه از کارولینای جنوبی در یادداشتی در وال استریت ژورنال مدعی شده، پیشنهاد توقف غنی‌‌سازی در ایران و تامین سوخت هسته‌ای مورد نیاز از کشورهایی مانند روسیه، می‌تواند بلوف ایران را خنثی کند.

این سناتور جمهوریخواه و دیگر همفکران او در کاخ سفید ادعا می کنند،غنی سازی بالای ۳.۶۷ درصد که ایران هم اکنون مشغول انجام آن است، فراتر از تولید انرژی و برنامه‌های صلح‌آمیز کاربرد دارد.

ایران این ادعا را رد می‌کند و بر مسالمت آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای خود تاکید دارد. آیت الله خامنه‌ای رهبر جمهوری‌اسلامی نیز بارها بر فتوای شرعی خود در حرام اعلام کردن تولید و استفاده از سلاح هسته‌ای تاکید کرده است. اما تهدید به غنی‌سازی ۲۰ درصدی و تغییر کاربری راکتور اراک برای تولید پلوتونیوم بیشتر (که می تواند در ساخت بمب هسته‌ای کاربرد داشته باشد)، بهترین بهانه در دست آنهایی است که ادعا می‌کنند، برنامه‌های هسته‌ای ایران صلح‌آمیز نیست و باید از غنی‌سازی در خاک ایران جلوگیری کرد.

اظهارات اخیر مایک پومپئو در واکنش به ابراز تمایل روحانی به مذاکره با آمریکا در صورت لغو تحریم‌ها و بازگشت به برجام نیز ناشی از همین نگرش است. او به واشینگتن‌پست گفت:«رئیس‌جمهوری ترامپ است که در نهایت تصمیم خواهد گرفت. اما این همان مسیر نزولی ا‌ست که دولت پیشین (باراک اوباما و جان کری) رفت که به توافق هسته‌ای با ایران منجر شد. در حالی که رییس‌جمهور و من بر این باوریم که این توافق فاجعه بود».

امروز ظریف در نیویورک و همتای بریتانیایی‌اش در بروکسل، روز کاری خود را با دستور کار مشابهی آغاز می‌کنند: پدید آوردن فرصتی برای تنفس پس از دوره‌ای طولانی از فشار و تنش‌های فزاینده. اما در ورای این وقفه احتمالی، واقعیت عبور از برجام خودنمایی می‌کند که تاخیر در مواجهه با آن، هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.