دولت سوریه اخیرا تغییرات چشمگیری در بخشهای مختلف سرویس اطلاعاتی این کشور به وجود آورده است که عمدهترین آنها ایجاد تغییر در ارگانهای امنیت نظامی، امنیت سیاسی، امنیت ملی و خدمات هوایی این کشور است. در واقع، تمام امور کشور در کنترل همین چهار نهاد حساس قرار دارد که از حدود ۸ سال بدین سو، نقش این نهادها در حمایت از رژیم بشار اسد، همه روزه گسترش مییابد.
شماری از ناظران سیاسی که از نهادهای امنیتی سوریه و پیوند آنها در داخل و خارج از کشور آگاهی دارند به ایندیپندنت عربی گفتند: «روسیه در تمام تغییراتی که اخیرا در بخشهای امنیتی سوریه انجام شده است نقش گسترده و نظارات مستقیم دارد. گفتگوها میان بشار اسد، رئیس جمهور سوریه و نظامیان روسی به منظور ایجاد تغییر در ساختار نهادهای امنیتی سوریه از حدود دو هفته پیش آغاز شده است. بهرغم همهی تلاشهای ممکن در مذاکرات با مسئولان روسیه، رژیم اسد موفق به تطبیق سیاستهای خود در تعیین و گمارش شخصیتهای مورد نظر در ارگانهای امنیتی نشده و ناگزیر به تعیین سرلشکر، دیب زیتون، رئیس پیشین اداره اطلاعات سوریه بهعنوان مسئول دفتر امنیت ملی شد. البته دفتر اطلاعات امنیت، مهمترین نهاد امنیتی سوریه به شمار میرود، زیرا کنترل امنیت کشور و هماهنگی با کاخ ریاست جمهوری، مسئولیت اساسی این ارگان حساس امنیتی را تشکیل میدهد.
ناظران سیاسی عقیده دارند که تصمیم دولت سوریه برای ایجاد تغییر در ساختارهای امنیتی، نشان از گرایش و تحول سیاسی جدید در این کشور دارد. بویژه اینکه این اقدامات، پس از سفر یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان به دمشق و اظهارات سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در مورد رسیدن به یک راه حل برای بحران سوری، صورت میگیرد. تردیدی نیست که روسیه و عمان میتوانند نقش فعال و اثرگذاری در یافتن راه حل بحران سوریه داشته باشند. کشور عمان با حفظ توازن سیاسی و داشتن روابط صمیمانه با تمام کشورهای منطقه و جهان، بازیگر خوبی برای پایان دادن به تنشها و اختلاف نظرها است و دیدگاههای مقامات این کشور در بیشتر موارد برای طرفهای درگیر، قابل پذیرش بوده است.
از سوی دیگر و بنا به گزارش روزنامه کامرسانت روسیه، سازمان ملل متحد با کمیته تدوین قانون اساسی سوریه به توافقاتی دست یافته است که ممکن است بحران درگیریهای سوریه را پایان دهد و قرار است اقدامات عملی کمیته تدوین قانون اساسی سوریه، پس از این که در شش ماه گذشته متوقف بود، دوباره از سر گرفته شود.
اما مهمترین تحول قابل ملاحظه، تصمیم بشار اسد برای تعیین علی مملوک به عنوان معاون رئیس جمهور سوریه است که قرار است خبر آن به زودی منتشر شود. علی مملوک در گذشته مسئول دفتر امنیت ملی سوریه بود وی با اغلب جریانهای سیاسی در داخل و خارج از کشور، روابط نزدیک و گسترده دارد. قرار گرفتن علی مملوک در سمت معاونت رئیس جمهور میتواند راههای مختلف بحث و گفتگو برای حل بحران سوریه را به گونهای بازکند که برای تمامی طرفهای درگیر، مورد پذیرش باشد.
تغییر دیگری که میتوان به آن اشاره کرد، مسئلهی برکناری ژنرال جمیل حسن، رئیس سازمان اطلاعات نیروی هوایی ارتش سوریه و تعیین سرلشکر غسان جودت اسماعیل به عنوان جانشین او است. جمیل حسن یکی از فرماندهان وابسته و بسیار نزدیک به ایران است و برکناری او از بخش امنیت اطلاعات هوایی، موفقیتی برای روسیه محسوب میشود. بخش امنیت هوایی سوریه که از سوی این ژنرال وابسته به ایران اداره میشد همواره با نظامیان روسیه مخالفت و ستیزه خویی داشت، اکنون با برکناری این مقام امنیتی، از یک سو اختلاف و درگیری این اداره با روسها پایان مییابد و از سوی دیگر، بساط نفوذ ایران در این نهاد امنیتی حساس برچیده میشود.
جمیل حسن در موارد بسیاری با نظامیان روسی اختلاف نظر داشت و پیشنهادات آنها را نمیپذیرفت، یکی از عمدهترین نقاط اختلاف او با روسیه، مسالهی الحاق «واحد پنجم نظامی» به ارتش سوریه بود. این واحد نظامی در سال ۲۰۱۶ از سوی نظامیان روسیه تأسیس شد و هدف از تشکیل آن، تلاش برای حفظ توازن قدرت و رقابت با جناحهای مسلح وابسته به ایران در خاک سوریه است.
از سوی دیگر، ژنرال حسین در تلاش برای گسترش نفوذ ایران در سوریه بود و با هر تحولی که ممکن بود منجر به کاهش نفوذ ایران در سوریه شود، مخالفت میکرد. وی در همین راستا، پیشنهاد کاهش حضور نظامی ایران در جنوب سوریه را نپذیرفت، مسألهای که ممکن بود مسیر سازش و توافق میان رژیم بشار اسد و طرفهای سیاسی دیگر را باز کند.
البته از اواخر سال گذشته و در پی نگرانی از وضعیت سلامتی ژنرال حسن، مسألهی برکناری او از ریاست سازمان اطلاعات نیروی هوایی ارتش سوریه مطرح شده بود.
چگونگی تغییرات اخیر در ارگانهای امنیتی سوریه نشان میدهد که اقدامات اخیر بشار اسد بیشتر به سود روسیه بوده و منجر به افزایش نفوذ و قدرت این کشور در سوریه شده است.
در تغییرات امنیتی اعمال شده، بشار اسد از گزینش افسران قدرتمند نظامی خودداری کرده و تلاش برای حفظ توازن گروههای مذهبی و سیاسی سوریه کرده است. در همین حال، سر لشکر حسام لوقا به عنوان رئیس جدید دستگاه اطلاعات سوریه تعیین شده است، وی پیش از این، مسئولیت بخش امنیت سیاسی سوریه را به دوش داشت.
از سوی دیگر، علی حسن تورکمانی، فرزند ژنرال حسن تورکمانی به عنوان مشاور امنیت کاخ ریاست جمهوری تعیین شده است. البته ژنرال حسن تورکمانی، وزیر پیشین دفاع سوریه و یکی از نظامیان برجسته کشور بود که روابط بسیار نزدیک و تنگاتنگی با روسیه داشت.
© IndependentArabia