اظهارات حیرتآور احمد مرتضوی مقدم، رئیس دیوان عالی کشور با این مضمون که قاضیهای ایران باید مراقب وکلای زن باشند، به این دلیل که «برخی از آنها با ناز کردن سعی میکنند که قاضی را جلب رفتارهای خود کنند»، جنجال برانگیز شد و موجب تاسف جامعه وکلای ایران و همچنین فعالان حوزهی زنان گردید. بسیاری از کنشگران اجتماعی و فعالان حقوق انسانی درخواست آقای مرتضوی مقدم را «توهین» و قراردادن وکلای زن در معرض نوعی تعصب جنسیتی-مذهبی تلقی میکنند.
تحقیقات نشان داده است که وکلای زن ایرانی به دلیل مواجه شدن با تبعیض جنسیتی در محل کار، دادگاهها و همچنین سرکوب از طرف دیوان عالی جمهوری اسلامی، از همتایان مذکرشان بیشتر متضرر میشوند و این مجموعه از موانع قانونی و فرهنگی نه تنها موقعیت حرفهایشان را محدود میکند بلکه موجب نابرابری اقتصادی بزرگی در زندگیشان شده است. حال زنان وکیل در ایران، با موانع جدیتری چون سکسوالیزه کردن دفاع و وکالت روبرو هستند که گمان میرود آغازی باشد برای اعمال قوانین سختگیرانهتر و اتهامات جدید علیه زنان وکیل مدافع، که اینبار به نام اصلاح و زدودن آفات دستگاه قضایی و با شعار «حرکت تازه، تفکر نو، ابتکار و خلاقیت جدید» صورت میگیرد.
در واکنش به اظهارات آقای مرتضوی مقدم، عیسی امینی، رئیس کانون وکلای دادگستری مرکز گفت: «اینگونه اظهار نظرها نسبت به بانوان کشورمان که همواره نقشآفرین بودهاند بهتآور و موجب تاسف بوده و قبل از آنکه نیاز به بررسی تصویر باشد مستلزم اصلاح تصور ما از شأن ارزشمند زن است. با استعمال کلماتی همچون «برخی» و«بعضی» نمیتوان مانع انتقال مفهوم تهمت و تحقیر نسبت به زنان عزیز شد و طرح آن نشان از دیدگاه اشتباه ما نسبت به زنان دارد». فریده غیرت، وکیل دادگستری نیز متذکر شد که «به شکل قاطع عرض میکنم این نظری که ایشان دادند، خلاف واقعیت است و از یک مقام محترم قضایی چنین نظری بعید است. این حمله به زنان وکیل است. اگر به زنان برای نازشان هشدار داده میشود، باید به مردان هم گفته شود خب ناز نخرند! هر نازی خریداری دارد».
گیتی پورفاضلی، وکیل دادگستری نیز در همین زمینه گفته است: «متاسفانه در ایران مردان نادانی که میتوانند چنین اظهار نظرهایی بکنند، در بالاترین مستند قضایی تکیه میزنند. من واقعا عصبانی هستم».
بسیاری از وکلای زن دادگستری آقای مرتضوی مقدم را چهرهای کلیدی در سرکوب خود میدانند و هم اکنون ایشان مورد تندترین انتقادات از سوی بسیاری از وکلای مدافع زن و مرد قرار گرفته است.
با استناد به اظهارات رئیس دیوان عالی کشور گمان میرود قاضیهای ایران همه بیماران جنسی هستند که فریب زنان وکیل را میخورند. ازاینرو به سوالاتی بر میخوریم که آیا قضات ایرانی استحقاق و صلاحیت قضاوت دارند؟ و اگر واقعیت چنین است که مردان نمیتوانند بر احساسات خود غلبه کنند، به چه دلیل پس از انقلاب اسلامی و تاسیس جمهوری اسلامی با بهانههای مذهبی پدرسالار و برچسب ضعف زدن به احساسات زنان حق قضاوت از آنها گرفته شد، قاضیهای زن از کار برکنار شدند و برخی مجبور به ترک مملکت و ناچار به زندگی در تبعید شدند؟
محمدحسین آقاسی در این باره میگوید: «من مساله را بالاتر از قضات میدانم. مساله، ضعف مرجع تشخیصی است که افراد داوطلب برای قضاوت را انتخاب میکند. خانه از پای بست ویران است».
در سالهای اخیر نویسندگان و فیلمسازان تلاش کردهاند که فساد و خشونت برخی از قضات روحانی و غیر روحانی را در آثارشان بگنجانند. برای نمونه میتوان به فیلم انیمیشن «تهران تابو» به کارگردانی علی سوزنده که به زیبایی واقعیت تلخ دستگاه قضایی ایران را به تصویر کشیده اشاره نمود. در«تهران تابو» سوزنده به مسائل مهم جنسیتی در ایران کنونی میپردازد و از فساد در سیستم قضایی و خشونت یک قاضی روحانی علیه زنی روسپی پرده بر میدارد.
دهههاست که وکلای زن ایرانی از دسیسههای افرادی چون رئیس دیوان عالی کشور در امان نبودهاند اما همچنان با شجاعت به فعالیتهای خود ادامه میدهند، سنت شکنی میکنند، در مناصب قدرت حضور مییابند و قدرت سیاسی مردسالار را به چالش میکشند که البته هزینهی سنگینی برایش پرداخت میکنند. نسرین ستوده وکیل دادگستری و فعال برجسته حقوق بشر یکی از این زنان است که توسط سیستمی ظالم، خودسرانه و بدون محاکمه به جرم دفاع از حقوق انسانی به « ۳۸ سال زندان با ۱۴۸ ضربه شلاق» محکوم شده است.
در سیستم قضایی که وکلا و مدافعان حقوق بشر به مرگ، زندان و تبعید محکوم میشوند، اتهاماتی چون فریب «قاضیهای مرد» توسط «وکلای زن» دور از تصور و انتظار نیست و اظهارات آقای مرتضوی مقدم حاصل همان تفاسیر سنتی و زنستیز مذهبی برای گسترش فرهنگ سرکوبگرِ ضد زن است.
*نسیم بصیری- مطالعات زنان، جنسیت و سکسوالیته - دانشگاه ایالتی اورگان
