از هنگام رد قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی که طبق قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحده در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰، پایان می‌یابد، دولت ایران سعی می‌کند تصمیم شورای امنیت در این زمینه را ناشی از موفقیت‌های خود تلقی‌کند و حسن روحانی، رئیس جمهور این کشور در اظهاراتش پیوسته رد پیش‌نویس واشنگتن از سوی شورای امنیت را دستاورد مهمی برای دولت خود عنوان می‌کند؛ اما در واقع، رد پیشنهاد آمریکا از سوی شورای امنیت، بیانگر عدم همسویی میان آمریکا و سایر متحدان بین‌المللی بوده و نشان می‌دهد که روابط آمریکا با متحدان اروپایی‌اش دچار آشفتگی شده و واشنگتن را به نحوی در انزوا قرار داده است؛ افزون بر این‌که این امر، نشان‌دهنده افزایش اختلاف‌نظر روسیه و چین با ایالات متحده است.

با این حال، امتناع شورای امنیت از تصویب طرح پیشنهادی آمریکا، اقدام غیرمترقبه و تعجب‌آوری محسوب نمی‌شود؛ زیرا شورای امنیت سازمان ملل متحد از ماه ژوئن گذشته اعلام کرده بوده که در این زمینه با دو گزینه روبه‌رو است، نخست، تصویب قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی و دوم، فعال کردن مکانیسم ماشه که در توافقنامه هسته‌ای امضا شده در سال ۲۰۱۵ درج شده است. البته بر اساس توافقنامه هسته‌ای منعقد شده میان ایران و کشورهای گروه ۵+۱، تحریم‌های بین‌المللی می‌تواند به محض درخواست یکی از کشورهای امضا کننده برجام که ایران را متعهد به رعایت شروط برجام نداند، اعمال شود. اما روسیه و چین استدلال می‌کنند که واشنگتن پس از خروج از برجام، حق فعال کردن سازوکار ماشه را ندارد.

هرچند این مسئله منجر به ایجاد چالش و بحث و جدل‌های حقوقی بسیاری می‌شود اما به صورت عموم نمی‌تواند مانع تلاش‌های آمریکا برای اعمال فشار علیه ایران شود در عوض ممکن است این موضوع، زمینه مذاکره در مورد کُند کردن روند فروش اسلحه به ایران توسط روسیه و چین و گفت‌وگوهای که ایالات متحده و یا اسرائیل یکی از طرفین برای تحقق این روند باشد را فراهم کند.

تردیدی نیست که روسیه و چین، دو کشور تأمین کننده اصلی سلاح به ایران هستند و تمایل بسیاری به انعقاد قراردادهای بلند مدتی با ایران دارند؛ طوری‌که پکن توانست در چارچوب قرارداد ۲۵ ساله همکاری در عرصه‌های اقتصادی و نظامی که اخیرا با ایران به امضا رساند، مسیر گسترش نفوذ خود در خاورمیانه را باز کند.

اما خودداری کشورهای اروپایی از رای دادن به قعطنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی، برای حمایت از ایران صورت نگرفت و هدف اروپاییان از این امر، جلوگیری از فروپاشی برجام بود؛ زیرا تداوم این توافقنامه برای جامعه جهانی این فرصت را فراهم می‌کند تا از روند فعالیت‌های هسته‌ای ایران نظارت کند و مانع دستیابی تهران به سلاح‌های هسته‌ای شود. افزون بر آن، ادامه گفت‌وگوها با ایران باعث می‌شود تا جهان از ماهیت سیاست‌های منطقه‌ای ایران پیوسته آگاهی داشته باشد.

مسلماً خطر رفع تحریم تسلیحاتی ایران برای کشورهای اروپایی، روسیه و چین نیز پوشیده نیست و همه می‌دانند که دستیابی ایران به سلاح‌های جدید تأثیر مستقیمی بر افزایش بی‌ثباتی در منطقه پرتنش خاورمیانه دارد و تهران با بهره‌برداری از این فرصت می‌تواند سلاح‌های جدید و پیشرفته را به متحدان خود در منطقه برساند؛ اما کشورهای مزبور به‌رغم داشتن آگاهی از این تهدید، از تصویب قطعنامه پیشنهادی ایالات متحده امتناع ورزیدند تا مخالفت خود را با سیاست‌های بحث برانگیز دونالد ترامپ نشان دهند.

از سوی دیگر، هرچند حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران و محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه سعی دارند تصمیم شورای امنیت مبنی بر عدم تصویب طرح تمدید تحریم تسلیحاتی را ناشی از رویکرد موفق دولت در قبال پرونده هسته‌ای در مواجهه با جناح تندرو عنوان کنند، اما نمایندگان مجلس به تازگی قانونی (طرح دو فوریتی) را ارائه کرده اند که دولت روحانی را ملزم به انصراف از برجام می‌کند. این لایحه که به عنوان طرح خروج خودکار یاد می‌شود دولت ایران را در صورت اعمال مجدد قطعنامه‌های شورای امنیت در مورد تحریم‌ها و فعال کردن مکانیسم ماشه، وادار به خروج فوری از برجام می‌کند. افزون بر آن، اصول‌گرایان، دولت روحانی را به شدت مورد انتقاد قرار می‌دهند که برجام نتوانسته است تحریم‌ها را به طور کامل بردارد و این توافقنامه مملو از مشکلاتی است که آمریکا سعی می‌کند با استفاده از آن‌ها به تشدید تحریم‌ها علیه ایران بپردازد. جناح تندرو بدین باور است که با توجه به تداوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران که بیشتر از دو سال ادامه یافته است، توافقنامه هسته‌ای مفهوم خود را از دست داده و در عمل به پایان رسیده است. در واقع، موضع شورای امنیت سازمان ملل متحد در قبال سیاست‌های ترامپ برگرفته از موضع جامعه جهانی است و با درنظرداشت همین امر، توانایی شورای امنیت در دستیابی به اجماع بین‌المللی برای مقابله با طرح پیشنهادی آمریکا کاهش یافته است.

شکی نیست که تنش میان واشنگتن و تهران افزایش خواهد یافت، اما از آن‌جا که ایالات متحده در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری قرار دارد، سعی می‌کند از تشدید تنش‌ها جلوگیری کند؛ اما واشنگتن برای مقابله با ایران در مرحله‌ای کوتاه مدت افزون بر تلاش برای فعال سازی مکانیسم ماشه، گزینه دیگری را نیز دنبال خواهد کرد؛ طوری که در صورت ناکامی در فعال کردن سازوکار ماشه، در تلاش برای تشدید تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران خواهد شد.

در واقع، طرح پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران که از سوی شورای امنیت رد شد، بخشی از استراتژی واشنگتن برای محروم کردن ایران از امتیازات برجام و هدف قرار دان توافقنامه هسته‌ای بود تا پیامدهای آن منجر به فروپاشی برجام شده و ایران را وادار به آمادگی برای مذاکرات جدید کند. با این حال، این موضوع بستگی به عوامل متعددی از جمله موضع سایر کشورهای امضاکننده برجام، موضع تهران در مرحله پیش‌رو، تصمیم دولت ایران به اتخاذ اقدامات تحریک‌آمیز و مهم‌تر از همه، ارتباط به نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا دارد.