«تربوز (هندوانه) کیلویی هفت افغانی، بادنجان رومی (گوجه فرنگی) کیلویی ۲۰ افغانی، خیار کیلویی ده افغانی، بامیه کیلویی ۲۰ افغانی... بدو که ارزان شد.»

این صدای فروشنده دوره‌گرد است از ساعت هفت صبح تا نزدیک‌های غروب که گاه به شدت آزاردهنده است و گاه ترحم‌برانگیز.

اما در واقعیت این قیمت‌هایی که فروشنده دوره‌گرد با وانتش در کوچه‌ها فریاد می‌زند، قیمت واقعی میوه و تره‌بار افغانستان نیست. حجم گسترده‌ای از میوه و تره‌بار در فصل تابستان در افغانستان تولید می‌شود.

این میوه‌ها و تره‌بار به دلیل این که زمینه صادرات نمی‌یابند وارد بازار داخلی می‌شوند و ناگهان ارزش آن نزدیک به صفر می‌شود. داستان هندوانه افغانستان که کیفیتی بسیار بالا دارد، هر ساله با تراژدی همراه است. استان‌های فراه، هلمند، هرات و قندهار هر ساله صدها هزار تن هندوانه را از جالیز‌ها برداشت می‌کنند. این هندوانه خریدار خوبی در بازار منطقه دارد اما عدم صادرات این میوه که ریشه در مسایل سیاسی دارد، هندوانه را روی دست کشاورزان می‌گذارد.

سال گذشته یک کشاورز فراهی به دلیل نبود خریدار، هزاران کیلو هندوانه‌اش را توی جاده‌ها ریخت. در همان زمان رییس‌جمهور غنی دستور داد تا وزارت‌های امنیتی افغانستان میوه موردنیاز خود را از بازارهای داخلی خریداری کنند. هم‌چنین پویش استفاده از هندوانه داخلی توسط شهروندان افغانستان در شبکه‌های اجتماعی به راه افتاد. با این حال میزان مورد نیاز هندوانه در افغانستان با سطح تولید، تفاوت عمیقی دارد.

به گزارش رسانه‌های داخلی، قیمت یک کیلو هندوانه در شهر فراه به یک افغانی رسیده و حتی در قبال خرید یک هندوانه، یکی دیگر را رایگان می‌دهند. این داستان غم‌انگیز تنها مربوط به هندوانه افغانستان نیست. بیشتر میوه‌های افغانستان که از نگاه کیفی به دلیل طبیعی بودن، ارزش بالایی دارند در فصل تولید روی دست صاحبان آن می‌ماند. انگور هرات، انار قندهار، سیب وردک و خربزه شمال افغانستان، همه همین داستان را دارد.

مشکل کجاست؟

مهم‌ترین مشکل فراروی تولیدات میوه و تره‌بار افغانستان، نبود سردخانه‌های بزرگ و مدرن است. با این که دولت افغانستان از طریق وزارت کشاورزی هزاران سردخانه صفر-انرژی (سردخانه‌هایی که نیاز به سیستم تنظیم دما ندارند) را در سراسر افغانستان ساخته است اما این سردخانه‌ها اولا نتوانسته‌اند که نیاز تولیدات افغانستان را رفع کنند و دوما به دلیل این که در این سردخانه‌ها نمی‌توان زمان زیادی میوه را نگه‌داشت، قابل استفاده برای درازمدت نیست.

مشکل بعدی برخورد کشورهای همسایه است که تحت تاثیر روابط سیاسی با تجارت و ترانزیت افغانستان هم برخورد سیاسی می‌کنند. به طور مثال بیش‌ترین بازار میوه افغانستان کشورهای جنوب آسیا ازجمله پاکستان و هندند. افغانستان برای رساندن میوه خود به هندوستان که یکی از بازارهای بزرگ میوه افغانستان است، نیاز دارد تا از جاده‌های ترانزیت پاکستان استفاده کند اما پاکستان هرازگاهی با برخوردهای سلیقه‌ای مانع ورود کامیون‌های بزرگ میوه به داخل خاک این کشور و انتقال آن به هند می‌شود.

بخش دیگری از بازار میوه افغانستان، کشورهای حوزه خلیج فارس‌اند. رساندن میوه به این کشورها هم نیاز به بنادر آبی دارد که افغانستان فاقد آن است و مجبور به استفاده از بنادر پاکستان و ایران است تا میوه  خود را انتقال دهد که باز هم تنش‌های سیاسی منطقه باعث ایجاد چالش برای حوزه تجارت که باید کاملا مجزا از مسایل سیاسی باشد، می‌شود.

امسال شیوع ویروس کرونا نیز قوز بالای قوز شده و عملا دروازه‌های کشورهای همسایه را به روی صادرات افغانستان بسته است. به گزارش رسانه‌های افغانستان، صدها کامیون هندوانه در مرز تجارتی تورخم در شرق افغانستان منتظر ورود به پاکستان‌اند. اما به دلیل بسته بودن این مرز، هندوانه‌ها در حال فاسد شدن‌اند. کشاورزان فراهی که تربوز(هندوانه) خود را به کابل جهت فروش آورده‌اند می‌گویند که حتی پول برگشت به فراه را نیز به دست نیاورده‌اند.

دردناک‌ترین بخش داستان این است که بازارهای داخلی افغانستان، باوجود حجم گسترده‌ای میوه داخلی، هم‌چنان از میوه خارجی مملو شده است. بخش زیادی از مردم صرفا به دلیل ظاهر زیبا و تازه میوه خارجی در حالی که به خوبی می‌دانند این میوه توسط هورمون به این شکل و شمایل درآمده است، سفره‌های خود را با میوه خارجی تزیین می‌کنند و میوه داخل کشور که به صورت ارگانیک و طبیعی تولید شده است، همچنان بی‌استفاده می‌ماند. تا جایی که کشاورزان گاهی مجبور می‌شوند میوه خود را به حیوانات خود بدهند تا بخورند.