خوش آمدید به جهانی که دولت‌ها خبر دارند شما ‌به کدام شهرها رفته‌اید، در این سفر چه کسی همراهتان بوده‌اند، و حتی در سینما چه فیلمی تماشا کرده‌اید. 

این، چینِ دوران کووید-۱۹ است؛ چرا که برای مقابله با همه‌گیری مرگباری که تمام دنیا را درنوردیده است، از هر سلاحی در زرادخانه فنی خود استفاده می‌کند. 

اما با خروج تدریجی این کشور از تعطیلی، پرسش‌هایی درباره نحوه استفاده گسترده‌تر از این ابزار شنود برای رسیدگی به بحران بهداشت عمومی پیش آمده است و همزمان، سوالاتی نیز در این باره مطرح شده است که چگونه این ابزارها به تهدیدی علیه آزادی بیان و حریم خصوصی افراد بدل خواهند شد. 

با سرمایه‌گذاری بریتانیا روی فناوری مشابهی، آیا اروپایی‌ها باید نگران داده‌های اطلاعاتی خود و استفاده از آنها با توجیه سلامت عمومی باشند؟

بیشتر افرادی که در چین زندگی می‌کنند، به ارائه اطلاعات شخصی خود برای دسترسی به خدمات عمومی عادت کرده‌‌اند، اما در دوران همه‌گیری بیماری، تقاضای دولت این کشور برای این اطلاعات از شرایط عادی فراتر رفته است. در ماه فوریه سه شرکت عمده مخابراتی و ارتباطی چین، پیامک‌های جمعی گسترده‌ای به مردم فرستاد و پیشنهاد داد که (با یه‌کارگیری یک نرم‌افزار، برنامک یا«اپ») اطلاعات مربوط به انتشار ویروس کرونا در شهرهایی که طی ۱۵ تا ۳۰ روز گذشته بازدید کرده‌اند (که برای چهار ساعت یا بیشتر در آنجا مانده‌اند)، در اختیارش قرار دهند. این نرم‌افزار شبیه برنامک تلفنی خدمات سلامت همگانی بریتانیاست که در حال حاضر در دست تولید است. 

با آن که سرویس چینی «داوطلبانه» و بدون شک برای بسیاری از افراد راحت بود، اما آن اطلاعات خیلی زود برای محدود کردن حرکت افراد مورد استفاده قرار گرفت. در بسیاری از ایستگاه‌های قطار و حتی محله‌های مسکونی، مسافران و ساکنان برای آن که اجازه ورود دریافت کنند، می‌بایست آن اطلاعات را برای راستی‌آزمایی در آن مورد که آیا قبلا به مناطق پرشمار از نظر ابتلا به کرونا رفته بوده‌اند یا خیر (مانند استان هوبی)، ارائه دهند. 

همه می‌دانند که سیستم «رومینگ»‌ تلفن یا اطلاعات مربوط به موقعیت جغرافیایی، از دقت صد در صد برای تعیین مکان یک فرد برخوردار نیست. بسیاری از افراد شکایت کرده‌اند که این سیستم تلفنی به اشتباه آنها را در موقعیت‌های مکانی‌ای نشان داده است که هرگز در آنجا نبوده‌اند.

در اقدامی مشابه، شهرهایی چون شانگهای و شنژن از مسافران خواسته‌اند تا برای استفاده از خدمات ترن شهری (مترو)، ثبت‌نام کنند. تنها کسانی که هویت خود را در برنامک مربوطه وارد کنند، می‌توانند از ترن‌های شهری استفاده کنند. ایده اصلی این است که ببینند آیا افراد با فرد مشکوک به ابتلا همسفر بوده‌اند یا خیر، و سپس بتوانند نحوه تماس‌های نزدیک آنان را بررسی کنند. یک سیستم راست‌آزمایی هویتی مشابه هم برای سالن‌های سینماها پس از بازگشایی تنظیم شده است که از افراد می‌خواهد برای رزرو بلیت، جزئیات شخصی خود را وارد کنند. 

همزمان، غول‌های فنی مانند خدمات پیامک وی‌چت و پلتفرم‌های پرداخت پول مانند الی‌پی، سامانه رنگی کد «کیوآر» یا «بارکد» را برای میزان «بی‌خطر» بودن افراد منتشر کرده‌اند. این سامانه با استفاده از اطلاعات شخصی که داوطلبانه وارد می‌شود و همچنین اطلاعات مربوط به شهر، یک کد سه‌رنگ ارائه می‌دهد:‌ سبز به معنای «بی‌خطر»، زرد به معنای لزوم قرنطنیه هفت روزه، و قرمز به معنای لزوم قرنطینه ۱۴ روزه است. 

در استان ژیجیانگ،  پس از پخش سیستم تشخیص سلامت الی‌پی، در عرض دو هفته بیش از ۵۰ میلیون نفر  در آن ثبت‌نام کردند. به گزارش نیویورک‌تایمز، این برنامه ظاهرا موقعیت مکانی افراد و کد تشخیص هویت آنان را به «سرور»ی می‌فرستد که به پلیس مرتبط است. این کار به مقامات امکان می‌دهد تا در طول زمان، حرکت افراد را دنبال کنند. 

شرکت گروه تکنولوژی الکترونیک چین (سی‌ای‌تی‌سی) همچنین پلتفرمی به نام «کلوز کانتکت» (شناسایی تماس نزدیک) ایجاد کرده است که اطلاعات مربوط به ترافیک و اطلاعات ریلی و پروازی را به طور مستقیم از مراکز دولتی به‌دست می‌آورد. به نوشته رسانه‌های دولتی چین، این پلتفرم می‌تواند دقیقا موقعیت مکانی یک مسافر را در فاصله سه ردیفی از یک ناقل ویروس یا مشکوک به ابتلا در هواپیما یا قطار، شناسایی کند. 

استان‌های مختلف و حتی مراکز خرید و محله‌ها هم اغلب از نرم‌افزارهای متفاوت استفاده می‌کنند؛ به این معنی که افراد مجبورند برنامک‌های متفاوتی را روی تلفن‌هاشان نصب کنند. استخراج داده‌ها در مقیاس بالایی رخ می‌دهد، اما معلوم نیست که آیا پس از همه‌گیری، این اطلاعات مورد استفاده شرکت‌‌ها و دولت قرار خواهد گرفت، یا خیر. 

شنود مداخله‌آمیز و یک‌جانبه، همواره مورد اعتراض مدافعان حقوق بشر در چین بوده است. مسئولان چندین دوربین نظارتی را در بیرون آپارتمان «لی ونژن»، همسر «ونگ کوآنژانگ»، وکیل حقوق بشری که به تازگی از زندان آزاد شده است، نصب کرده‌اند. سال گذشته، در جریان نشست «راه ابریشم نوین» چین، منتقدان دولت و معترضان نتوانستند بلیت قطار برای رفتن به پکن خریداری کنند، چرا که این افراد از سوی سیستم صدور بلیت در «فهرست سیاه» قرار گرفته بودند. مقامات همچنین از برخی از مدافعان حقوق بشر خواسته‌اند که در تمام مدت، دستبندهای مکان‌یاب به دست داشته باشند.

نگران این هستیم که دولت از همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ به عنوان بهانه‌ای برای عادی‌سازی تمهیدات نظارتی و افزایش آنها استفاده کند. اِعمال سریع سیاست‌های سختگیرانه و استفاده از ابزارهای فنی می‌تواند قابلیت چین در شنود و تعقیب مکانی شهروندان را تحکیم کند و آزادی‌های آنان را محدودتر کند. 

دولت چین چندین سال صرف تولید تکنولوژی‌هایی برای نظارت جمعی کرده است. در جریان همه‌گیری، چین به نام سلامت و امنیت عمومی از این تکنولوژی‌ها در مقیاسی بسیار گسترده استفاده می‌کند. این دوره، بارها به عنوان «دورانی غیرعادی» که مستلزم «تدابیر غیرعادی» است، خوانده شده است. 

اما افزایش تدابیر نظارتی، چه در چین و چه در بریتانیا، غیرقانونی است؛ مگر آن که در یک چارچوب مشخص باشند. این تدابیر باید ضروری، متناسب، در محدوده زمانی مشخص و شفاف باشند و نباید بیش از مفید بودن، ضرر ایجاد کنند. تدابیری که چین در پیش گرفته است، به نظر واجد شرایط فوق نیست و می‌تواند نقض حقوق حریم خصوصی افراد باشد. 

فناوری باید برای نجات جان‌ها باشد، اما سابقه حقوق بشر چین می‌گوید که در وضعیت فعلی، تدابیر نظارتی تاییدنشده می‌تواند تا فراتر از پایان همه‌گیری بیماری ادامه یابد. و با پیروی کشورهای دیگر از چین در مقابله با ویروس، این خطر نیز در حال گسترش است. 

جون کو، سردبیر بخش چینی سازمان عفو بین‌الملل است.