دلایل سقوط ۳۰ درصدی بهای نفت و مفهوم آن برای اقتصاد جهانی

آخر هفته گذشته هر بشکه نفت خام در حدود ۴۵.۵۵ دلار در بازارهای جهانی خرید و فروش می‌شد. اما امروز صبح، که بازارها دوباره باز شد، قیمت دادوستد نفت افت کرد، طوری که یک بار تا ۳۰ درصد، یعنی فقط بشکه‌ای ۳۱.۲۹ دلار، تنزل پیدا کرد.

به این ترتیب قیمت نفت بزرگترین تنزل خود در یک روز را، از زمان جنگ اول خلیج فارس در سال ۱۳۷۰، تجربه کرد.

حالا چرا قیمت نفت چنین ناگهانی سقوط کرده است؟ مفهوم آن برای اقتصاد جهان، محیط زیست و مردم عادی چیست؟ و چه چیزی بازارها را متلاطم ساخته است؟

تا امروز تأثیر اصلی بر قیمت نفت در هفته‌های گذشته، پیش‌بینی‌ بازرگانان بود که می‌گفتند ویروس کرونا تأثیر شدیدی بر فعالیت‌های اقتصادی جهان و در نتیجه افت تقاضا برای نفت خواهد داشت.

در اثر این پیش‌بینی که امسال تقاضای جهانی برای نفت ممکن است برای نخستین بار از زمان بحران مالی کاهش یابد، قیمت هر بشکه نفت از بالاترین قیمت چند وقت اخیر خود، یعنی ۷۰ دلار در اوایل ژانویه، سقوط کرده است. و امروز چه چیزی تغییر کرده است؟

ژئوپولیتیک وارد میدان شد

عربستان سعودی، رهبر اوپک، یا همان گروه کشورهای صادرکننده نفت، پیشنهاد داده بود برای مهار افت قیمت جهانی نفت، که به درآمد کشور آسیب می‌زند، تولید خود را کاهش دهند.

کشورهای عضو اوپک در جلسات هفته گذشته خود در وین از روسیه که عضو اوپک نیست اما یکی از صادرکنندگان عمده نفت است نیز دعوت کردند تا در کاهش عرضه به آنها بپیوندد.

عرضه کمتر، در صورت ثابت بودن سایر شرایط، جلوی کاهش قیمت را خواهد گرفت.

اپک همیشه در زمان افت قیمت نفت اغلب از همین روش استفاده کرده است.

اما روسیه پیام داده است که در کاهش تولید به اوپک نمی‌پیوندد و گفته است می‌خواهد ببیند بحران ویروس کرونا به کجا می‌کشد، هرچند بسیاری از تحلیل‌گران نیز بر این باورند امید روسیه به این است که تولیدکنندگان رقیب، یعنی گاز شیل آمریکا، تحت فشار شدید مالی قرار بگیرند.

عربستان سعودی هم در پاسخ به این اقدام قیمت‌های خود را کاهش داد و گفت تولید خود را به جای آنکه طبق برنامه اولیه کاهش دهد افزایش خواهد داد.

این علامتی بود برای موج جدیدی از عرضه در زمان افت قیمت‌ها؛ و در نتیجه سقوط آن.

چرا عربستان سعودی دست به این کار زد؟

تحلیلگران می‌گویند حکومت پادشاهی عربستان می‌خواسته است به دلیل همکاری نکردن روسیه، درس عبرتی به این کشور بدهد. چرا که افت شدید قیمت نفت بر اقتصاد روسیه فشار می‌آورد.

افت قیمت بر اقتصاد عربستان نیز فشار وارد می‌کند، اما به نظر می‌رسد حکومت ریاض برآورد کرده است که در مقابل اثر کاهش قیمت‌ها می‌تواند بهتر از روسیه عمل کند.

قیمت نفت تا چقدر کاهش پیدا خواهد کرد؟

پاسخ به این سئوال آسان نیست، چون به آستانه نسبی تحمل دولت‌های عربستان و روسیه نسبت به افت قیمت نفت بستگی دارد.

بیارن اسخیلدروپ، تحلیلگر بانک تجاری اس.ای.بی گفته است: «هنوز کورسوی امیدی وجود دارد که عربستان سعودی این برگ خود را بازی کرده است تا سعی کند اعضای اوپک را به سر میز مذاکره برگرداند...اما بعید به نظر می‌رسد روسیه تسلیم چنین تاکتیک‌هایی شود.»

امروز بعضی از تحلیلگران گفتند قیمت نفت ممکن است تا بشکه‌ای ۲۰ دلار هم پایین بیاید.

این کاهش قیمت برای اقتصاد جهان چه مفهومی دارد؟

افت شدید امروز بازارهای مالی اروپا در واکنش به کاهش قیمت نفت نشان می‌دهد که بازرگانان معتقدند این بی‌ثباتی قیمت انرژی، فشار اقتصادی مضاعفی به شرکت‌ها وارد می‌کند و به سود شرکت‌ها، سرمایه‌گذاری و چه بسا اعتماد مصرف‌کنندگان ضربه می‌زند.

البته اثر کاهش قیمت‌ نفت اینقدر هم روشن و مشخص نیست. اگر کاهش قیمت نفت به معنای کاهش قیمت سوخت و انرژی خانگی باشد، ممکن است پول بیشتری به جیب مردم عادی سرازیر کند.

این ممکن است ما را تشویق کند بیشتر از حد معمول پول خرج کنیم، یعنی می‌تواند همانند یک محرک اقتصادی عمل کند.

برای محیط زیست چه مفهومی دارد؟

اغلب اقتصاددانان بر این باورند که کارآمدترین روش برای تشویق خانوارها و شرکت‌ها به کاهش مصرف سوخت‌های آلاینده فسیلی و استفاده از جایگزین‌های عاری از کربن، افزایش قیمت سوخت‌های فسیلی به وسیله مالیات است.

از این نظر، کاهش شدید قیمت جهانی نفت چندان مطلوب نیست زیرا سبب ارزان شدن سوخت‌های فسیلی غالب و افزایش مزیت رقابتی آنها در مقابل سوخت‌های جایگزین‌ با آلایندگی کمتر می‌شود.

این چالش دیگری هم برای ریشی سوناک، رئیس خزانه داری انگلیس، در بودجه چهارشنبه همراه دارد.

دولت مصمم است تا سال ۲۰۵۰ انتشار کربن از بریتانیا را به صفر مطلق برساند. اما ده سال است که دولت افزایش پیش‌بینی شده مالیات سوخت را با هدف کاهش فشار مالی بر رانندگان لغو کرده است. آقای سوناک برای پایان دادن به این رویه و افزایش مالیات سوخت زیر فشار بوده است.

چنانچه مالیات سوخت را افزایش دهد، کاهش قیمت جهانی نفت، فروش را آسان‌تر می‌کند چون کاهش قیمت از فشار مالی بر رانندگان می‌کاهد.

اما اگر آقای سوناک مالیات سوخت را افزایش ندهد، اثر منفی افت قیمت نفت بر محیط زیست دو چندان خواهد شد و اعتبار وعده دولت برای به صفر رساندن انتشار کربن را زیر سئوال خواهد برد.