در میانه تشدید فشارهای سیاسی و امنیتی بر لبنان و هم‌زمان با تحولات سیاسی یک سال پس از آتش‌بس با اسرائیل، مواضع تازه وزیر خارجه لبنان درباره نقش جمهوری اسلامی ایران، شکاف عمیق میان تهران و بیروت را عیان‌تر کرده است؛ شکافی که حالا به یکی از محورهای اصلی دیپلماسی منطقه‌ای بدل شده و مستقیما با مسئله خلع سلاح حزب‌الله و آینده ثبات لبنان گره خورده است.

یوسف رجی، وزیر خارجه لبنان، روز جمعه ۲۱ آذر در مصاحبه با شبکه الجزیره قطر سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران را «منبع بی‌ثباتی» در خاورمیانه توصیف کرد و نقش تهران در لبنان و منطقه را «بسیار منفی» دانست. او تاکید کرد که دولت کنونی لبنان که گرایش آشکاری به غرب دارد، باب گفتگو با جمهوری اسلامی را به‌طور کامل نبسته، اما این گفتگو تنها در صورتی ممکن خواهد بود که تهران حمایت مالی از «یک سازمان غیرقانونی» در لبنان را متوقف کند و از مداخله در امور داخلی این کشور دست بردارد؛ تعبیری که به‌روشنی به حزب‌الله اشاره دارد.

رجی همچنین گفت کشورهای عربی به بیروت اطلاع داده‌اند که اسرائیل در حال تدارک یک عملیات نظامی گسترده در لبنان است. به گفته او، دولت لبنان از مسیرهای دیپلماتیک تلاش می‌کند مانع از هدف قرار گرفتن تاسیسات و زیرساخت‌های دولتی شود. وزیر خارجه لبنان در عین حال تصریح کرده که سلاح‌های حزب‌الله نه کمکی به حمایت از غزه کرده و نه توانسته امنیت لبنان را تضمین کند، اما با وجود این ناکارآمدی، این گروه حاضر به کنار گذاشتن تسلیحات خود نیست.

در موضوع روابط با اسرائیل، رجی تاکید کرده که لبنان وارد «مذاکرات سنتی» با اسرائیل نشده و هدف فعلی بیروت بازگشت به نوعی وضعیت آتش‌بس، و نه گفت‌وگوهای سیاسی مستقیم خواهد بود.

این مواضع تند در حالی مطرح می‌شود که تماس‌های دیپلماتیک میان تهران و بیروت نیز وارد مرحله‌ای پرتنش شده است. عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، اخیرا اعلام کرده دعوت همتای لبنانی خود برای سفر به بیروت را می‌پذیرد؛ این در حالی است که پیش‌تر یوسف رجی، دعوت عراقچی برای سفر به تهران را رد کرده بود. وزیر خارجه لبنان دلیل این تصمیم را «شرایط فعلی» عنوان کرده و پیشنهاد داده بود که گفت‌وگوها در کشوری ثالث و بی‌طرف انجام شود.

عراقچی در واکنش به این موضع، با اشاره به حملات اسرائیل به لبنان و آنچه «نقض آشکار آتش‌بس» خواند، گفته است که علت رد دعوت تهران را درک می‌کند و با «کمال میل» آماده سفر به بیروت است. با این حال، او رد دعوت ایران را «مایه شگفتی» توصیف و تاکید کرد وزرای خارجه کشورهایی که روابط دیپلماتیک کامل و «برادرانه» دارند، نیازی به دیدار در کشور ثالث ندارند.

وزیر خارجه ایران در پیام خود همچنین بر تمایل تهران برای گشودن «فصلی جدید» در روابط با لبنان تاکید کرده و گفته این روابط باید بر پایه احترام متقابل و استقلال دو طرف شکل بگیرد؛ مفهومی که یوسف رجی نیز پیش‌تر بر آن پافشاری کرده و هرگونه توسعه روابط را منوط به احترام به حاکمیت ملی و عدم مداخله در امور داخلی دانسته بود. اشاره‌ای که به‌طور مستقیم به نقش حزب‌الله و وابستگی آن به ایران اشاره دارد.

این تحرکات دیپلماتیک در شرایطی صورت می‌گیرد که دولت لبنان با فشار فزاینده داخلی و بین‌المللی برای خلع سلاح حزب‌الله روبه‌رو است. یوسف رجی هفته گذشته در گفت‌وگویی با شبکه العربیه تصریح کرده بود که حزب‌الله بدون تصمیم ایران قادر به تحویل سلاح‌های خود نیست و تمرکز این گروه بر «خرید زمان» و حفظ ساختار درونی‌اش است تا در صورت فراهم شدن شرایط، بار دیگر نفوذ و سلطه خود را بازیابی کند.

حزب‌الله، که بزرگ‌ترین گروه شبه‌نظامی در میان آنچه ایران «محور مقاومت» می‌نامد محسوب می‌شود، در فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا و چند کشور غربی قرار دارد و از زمان تاسیس تاکنون از حمایت گسترده جمهوری اسلامی برخوردار بوده است. با این حال، این گروه در یک سال گذشته در پی حملات گسترده اسرائیل و کشته شدن شماری از رهبران سیاسی و نظامی‌اش، به‌شدت ضعیف شده است.

اگرچه با میانجی‌گری آمریکا آبان ماه یک سال پیش توافق آتش‌بسی میان لبنان و اسرائیل حاصل شد، اما اسرائیل همچنان حملاتی را علیه مواضع و انبارهای تسلیحاتی این گروه در جنوب و شرق لبنان انجام می‌دهد. هم‌زمان، وضعیت مالی حزب‌الله نیز به‌طور محسوسی بحرانی شده است؛ تحریم‌های غرب و حملات اسرائیل مسیرهای تامین مالی ایران را مختل کرده و دسترسی این گروه به منابع نقدی را کاهش داده است.

در همین چارچوب، آمریکا تلاش خود را برای قطع کمک‌های مالی ایران به حزب‌الله افزایش داده و اسرائیل نیز هشدار داده است که این گروه در پی بازسازی توان نظامی خود است. دولت لبنان هم تحت فشارهای بین‌المللی، نظارت بر جریان‌های مالی و محموله‌ها در فرودگاه‌ها و مرزها را تشدید کرده؛ اقدامی که توان حزب‌الله برای جابه‌جایی پول و تجهیزات را بیش از پیش محدود کرده است.

گزارش‌ها حاکی است که حزب‌الله پرداخت غرامت‌های جنگی و هزینه‌های بازسازی را تعلیق یا به تعویق انداخته و عملا بار بازسازی مناطق آسیب‌دیده را به دولت لبنان واگذار کرده است؛ رویکردی که تفاوتی آشکار با نقش پررنگ این گروه پس از جنگ ۲۰۰۶ دارد و نشانه‌ای دیگر از افول توان مالی و سیاسی آن در شرایط جدید به شمار می‌رود.