پیام اخیر دونالد ترامپ در واشینگتن به ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، پژواک خط ولادیمیر پوتین بود: توافق روسیه را بپذیرید وگرنه جنگ را خواهید باخت. به نوشته نشریه تلگراف، اگرچه مسکو اکنون نمایش قدرت می‌دهد، بخش زیادی از این تصور ناشی از تصمیم‌های ترامپ برای کاهش کمک نظامی آمریکا، قطع همکاری اطلاعاتی و اولویت‌ دادن به توافق صلح پیش از آتش‌بس است. با وجود این، روسیه هنوز با پیروزی فاصله بسیار دارد.

تنها چند ساعت پیش از دیدار ترامپ و زلنسکی در دفتر رئیس‌جمهوری آمریکا، ارزیابی وزارت دفاع بریتانیا منتشر شد که با میزان کنونی پیشروی، روسیه برای تصرف کامل سرزمین‌هایی که مدعی الحاق آن‌ها است، به ۴/۴ سال جنگ دیگر نیاز دارد. تحقق این هدف مستلزم یک میلیون و ۹۳۰ هزار کشته و زخمی دیگر برای مسکو خواهد بود؛ علاوه بر بیش از یک میلیون کشته و زخمی که تاکنون متحمل شده است. به بیان دیگر، روسیه ممکن است به سوی نقطه شکست پیش برود.

روسیه تا چه زمانی دوام می‌آورد؟

کارشناسان می‌گویند آسیب‌پذیری‌های روسیه در دو حوزه است: پایداری نظامی و تاب‌آوری اقتصادی. سم گرین، استاد سیاست روسیه در کینگز کالج لندن، هشدار می‌دهد که پیش‌بینی فروپاشی دشوار است، اما ارتش و اقتصاد هر دو تحت فشارند و در نهایت «نقطه گلوگاه» خواهد رسید. 

با این حال، پوتین توانسته است با بهره‌گیری از فشار ترامپ بر اوکراین، حس اضطرار را به غرب القا و این‌طور وانمود کند که کی‌یف بیش از مسکو به آستانه فروپاشی نزدیک است.

با وجود این، جنگ‌ها خطی پیش نمی‌روند. تحلیلگران یادآور می‌شوند که سرعت کند پیشروی‌ها می‌تواند گمراه‌کننده باشد؛ مانند جنگ جهانی اول، که در اوایل سال ۱۹۱۸ پیشروی متفقین ناامیدکننده به نظر می‌رسید اما تا پایان همان سال آلمان شکست خورد. امروز هم پیشروی‌های روسیه همچنان کند است و عملیات‌های طولانی برای تصرف مناطقی چون کوپیانسک و تورسک ناکارآمدی تاکتیک‌های روسیه را نشان می‌دهد.

افسانه نیروی انسانی نامحدود

گزارش‌ها حاکی است که ترامپ در کاخ سفید نقشه‌ای از اوکراین به زلنسکی نشان داد که خطوط مقدم کنونی را ترسیم می‌کرد، با این پیام ضمنی که برای پایان جنگ، مرزها باید دوباره رسم شوند. 

اما اوکراین و متحدانش این برداشت را رد می‌کنند. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، تاکید کرد که در طول هزار روز جنگ، روسیه کمتر از یک درصد از خاک اوکراین را تصرف کرده است. او گفت روایت شکست اوکراین جعلی است.

موسسه مطالعه جنگ نیز بر مشکلات روسیه انگشت می‌گذارد: ۲۲ ماه تلاش پیرامون کوپیانسک هیچ دستاورد قطعی نداشته و عملیات‌ها فوق‌العاده کند بوده است. مایکل کوفمن، پژوهشگر ارشد بنیاد کارنگی، می‌گوید پرسش اصلی نه میزان زمین‌های تصرف‌شده، بلکه توانایی روسیه در حفظ تهاجم در برابر مقاومت اوکراین است. هرچند سرعت پیشروی روسیه نسبت به سال گذشته افزایش پیدا کرده، اما پیشرفت همچنان پرهزینه و ناکارآمد است.

اگرچه روسیه هنوز ذخیره نیروی انسانی دارد، اطلاعات دفاعی بریتانیا تلفات این کشور را یک میلیون و ۶۰ هزار نفر برآورد می‌کند که ۲۵۰ هزار کشته یا مفقود را شامل می‌شود. اوکراین در مقابل با کمبود نیرو مواجه و به‌شدت بر پهپادها و فناوری متکی است. اما برتری عددی روسیه در پیاده‌نظام، به‌دلیل تاکتیک‌های ضعیف و کیفیت پایین نیروها، به برتری قاطع تبدیل نمی‌شود.

کوفمن هشدار می‌دهد باور به «نیروی انسانی نامحدود» یا «زمان نامحدود» افسانه است. رویکرد روسیه بسیار پرهزینه است و ذخیره سربازانش بی‌انتها نیست. گرچه رهبری سیاسی مسکو به تلفات بی‌اعتنا به نظر می‌رسد، ادامه جنگ جامعه و اقتصاد روسیه را تحت فشار خواهد گذاشت.

روسیه در آستانه رکود

اقتصاد روسیه که مدت‌ها به‌رغم تحریم‌ها مقاوم جلوه داده می‌شد، اکنون در آستانه رکود است. در دو سال نخست، هزینه‌های نظامی موجب رشد تولید ناخالص داخلی شد، اما اکنون نشانه‌های ضعف نمایان است. 

در ژوییه، صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی رشد ۲۰۲۵ روسیه را به ۰/۹ درصد کاهش داد، پایین‌تر از ۱/۵ درصد در آوریل و بسیار کمتر از رشد ۴/۳ درصدی در ۲۰۲۴. تورم دولت را به بررسی سقف قیمت مواد غذایی واداشته که نشانه فشار بر خانوارها است.

گرین می‌گوید تحریم‌ها یا شوک‌های مالی ناگهانی‌ــ مانند تحریم‌های غیرمنتظره دولت بایدن در ژانویه که بازارهای روسیه را چند هفته به آشوب کشاند‌ــ می‌تواند شکنندگی اقتصاد روسیه را آشکارتر کند.

بازی با آتش

با وجود تلفات و مشکلات اقتصادی، تسلط پوتین بر سیاست داخلی همچنان محکم است. نشانه‌ای از مخالفت داخلی قدرتمند برای به چالش کشیدن او دیده نمی‌شود. اما ایان باند، معاون مرکز اصلاحات اروپایی، متذکر می‌شود: «روسیه قوی است تا زمانی که دیگر نباشد. قدرتمند به نظر می‌رسد، اما ناگهان خستگی روانی فرا می‌رسد و اوضاع به سرعت فرو می‌پاشد.»

این عدم قطعیت سبب می‌شود که اوکراین و اروپا در برابر فشار ترامپ برای سازش مقاومت می‌کنند. پذیرش توافقی بد‌ــ مانند واگذاری دونباس‌ــ روسیه را جسورتر و اوکراین را آسیب‌پذیرتر می‌‌کند.

کوفمن در پایان می‌گوید: «جنگ نامطمئن است. حتی اگر برخی چیزها به نفع روسیه باشد، عدم قطعیت بسیار زیادی وجود دارد. و عوامل خارجی را فراموش نکنید، در نهایت بسیاری از چیزها برای روسیه به عواملی مانند قیمت نفت وابسته است که نه قابل پیش‌بینی‌اند و نه تحت کنترل مسکو. هرچه وضعیت بیشتر ادامه داشته باشد، بیشتر با آتش بازی می‌کنند.»