دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، ۱۳ ماه مه (۲۳ اردیبهشت) در نخستین سفر خارجی دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش، به منطقه خلیج فارس سفر کرد. این سفر به کشورهای عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی، تنها یک رویداد دیپلماتیک عادی نبود، بلکه نقطه عطفی به شمار می‌رود که بیانگر تغییر جهت‌گیری راهبردی واشینگتن در منطقه خلیج فارس است- سفری که در آن، روابط امنیتی و اقتصادی تقویت و نقشه‌ای جدید از ائتلاف‌های منطقه‌ای در سایه رقابت‌های شدید جهانی ترسیم شد؛ آن هم در حالی که شرق و غرب برای گسترش نفوذشان در خاورمیانه دست به هر تلاشی می‌زنند.
عربستان سعودی: بازگشت به ایفای نقش محوری در منطقه
ترامپ سفرش را از ریاض آغاز کرد؛ انتخابی که حامل پیامی روشن بود: عربستان سعودی همچنان یکی از مهم‌ترین متحدان واشینگتن است- کشوری که تحت رهبری شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، دگرگونی‌های بنیادینی را از سر گذرانده و در حال عبور از اقتصاد نفت‌محور به سمت اقتصادی متنوع و فناورانه است.
علاوه بر آن، عربستان سعودی اکنون بازیگری راهبردی است که به دنبال ایجاد ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بر پایه سرمایه‌گذاری‌های متقابل و فناوری‌های پیشرفته است.
این سفر مهم و تاریخی به امضای مجموعه‌ای از توافقنامه‌های بزرگ میان آمریکا و کشورهای حوزه خلیج فارس انجامید که مهم‌ترین آن‌ها، قرارداد دفاعی به ارزش ۱۴۲ میلیارد دلار بود. همچنین قرار است عربستان سعودی ۶۰۰ میلیارد دلار در عرصه‌های مختلف اقتصادی در آمریکا سرمایه‌گذاری کند- اقدامی که رابطه نفت‌محور سنتی دو کشور را به شراکتی راهبردی با افق‌های بلندمدت بدل می‌کند. افزون بر آن، ایالات متحده می‌داند که عربستان سعودی با توان اقتصادی عظیم و پروژه بلندپروازانه «چشم‌انداز ۲۰۳۰»، یک شریک راهبردی غیرقابل‌چشم‌پوشی در خاورمیانه است.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای عربستان سعودی در این سفر، توافق در زمینه هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته بود و عربستان سعودی با شرکت آمریکایی چندملیتی ای‌ام‌دی (AMD) واقع در کالیفرنیا، که در زمینه تولید پردازنده‌های رایانه‌ای و نیمه‌رساناها فعالیت دارد، توافقی امضا کرد. براساس این قرارداد، عربستان سعودی تراشه‌های پیشرفته‌ای دریافت خواهد کرد که در مسیر تحول دیجیتال و تبدیل این کشور به قطب داده و فناوری در منطقه نقش حیاتی دارند. عربستان سعودی که تا دیروز صادرکننده نفت بود، امروز به‌دنبال صادرات نوآوری و جذب نخبگان در عرصه‌های مختلف فناوری است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
علاوه بر آن، این سفر از نظر دیپلماتیک نیز برای ریاض موفقیتی چشمگیر محسوب می‌شود؛ به‌ویژه اینکه عربستان سعودی میزبان دیدار تاریخی میان ترامپ و احمد الشرع، رئیس دولت جدید سوریه، بود.
در پی این دیدار، ایالات متحده اعلام کرد که تحریم‌های اعمال‌شده علیه سوریه را لغو می‌کند. این تصمیم ترامپ راه را برای سرمایه‌گذاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در سوریه هموار می‌کند و به برجسته‌تر شدن نقش عربستان سعودی به‌عنوان میانجی موثر در منطقه می‌انجامد. رویکرد واشینگتن در قبال دمشق اروپا را هم به تجدیدنظر در سیاست‌هایش در برخورد با سوریه واداشت. به گفته ترامپ، این دستاوردها، ناشی از تلاش‌های شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در راستای برقراری ثبات و پیشرفت در منطقه است.
قطر: از پایگاه نظامی تا ابرقراردادهای قرن
دوحه، پایتخت قطر، دومین مقصد سفر ترامپ به خاورمیانه بود. این نخستین باری است که رئیس‌جمهوری آمریکا از کشور قطر دیدار می‌کند. بنابراین این سفر برای قطر نقطه عطفی دیپلماتیک به شمار می‌رود. قطر که میزبان بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه است، همواره یکی از شرکای امنیتی واشینگتن به شمار می‌آمده، اما حالا وارد مرحله‌ای تازه از روابط با ایالات متحده شده است.
طی این سفر، قراردادهایی به ارزش ۱.۲ تریلیون دلار میان دو کشور امضا شد که بزرگ‌ترین آن، معامله ۹۶ میلیارد دلاری با شرکت بویینگ برای خرید هواپیما بود- قراردادی که بزرگ‌ترین معامله هواپیمایی جهان لقب گرفت. قطر همچنین به سرمایه‌گذاری ۳۸ میلیارد دلاری برای توسعه پایگاه نظامی آمریکا در «العدید» متعهد شد.
اما مهم‌تر از همه، تضمینی بود که آمریکا در قبال دفاع از قطر در برابر هرگونه تهدید، به‌ویژه با توجه به مجاورت جغرافیایی آن با ایران، ارائه داد. این تعهد موقعیت قطر را به‌عنوان متحدی راهبردی برای واشینگتن تقویت کرد و بار دیگر اهمیت استقرار بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه را به رخ کشید.
امارات متحده عربی: جهشی به سوی رهبری فناوری
ابوظبی، آخرین مقصد ترامپ در این سفر بود و رهبران دو کشور بر لزوم برداشتن گام‌های بلند برای توسعه فناوری و نوآوری تاکید کردند. در این سفر، آمریکا و امارات متحده عربی پروژه‌ای عظیم برای احداث مجموعه‌ای از مراکز داده با توان پنج گیگاوات را کلید زدند- طرحی که به بیش از دو میلیون تراشه پیشرفته نیاز دارد و امارات را در خط مقدم تحول دیجیتال در منطقه قرار میدهد.
افزون بر این، ابوظبی اعلام کرد که قصد دارد تا ۱۰ سال آیند ۱.۴ تریلیون دلار در ایالات متحده سرمایه‌گذاری کند- رقمی که نه‌تنها عمق روابط دو کشور را نشان میدهد، بلکه بیانگر آن است که اقتصاد امارات متحده عربی به‌دنبال اثرگذاری فراتر از مرزهای جغرافیایی این کشور است.
بازترسیم نقشه ائتلاف‌های منطقه‌ای
سفر ترامپ به منطقه فراتر از امضای قراردادهای تجاری بود؛ این سفر درواقع بازطراحی ائتلاف‌های منطقه‌ای را نیز دربرداشت. افزون بر تقویت روابط دوجانبه، تحولاتی مهم در پرونده‌های کلان منطقه‌ای نیز شکل گرفت؛ از جمله احیای مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران، تلاش‌ها برای بازگرداندن سوریه به آغوش جهان عرب و حتی اشاراتی به امکان عادی‌سازی روابط سوریه و اسرائیل.
این تحرکات نشان میدهد که واشینگتن به‌دنبال معماری جدیدی در منطقه است- معماری که بتواند در برابر نفوذ جمهوری اسلامی بایستد و هم‌زمان چین را از گسترش نفوذ در بازارهای خلیج فارس بازدارد.
شراکتی برای آینده
سفر ترامپ به خلیج فارس بار دیگر نشان داد که این منطقه همچنان در کانون راهبردهای آمریکا قرار دارد. دیگر زمان نفت در برابر امنیت گذشته و امروز، خلیج فارس در حال تبدیل شدن به شریکی تمام‌عیار در حوزه‌های فناوری، داده، امنیت و سرمایه‌گذاری است.
دستاوردهای این سفر برای هر دو طرف قابل‌توجه بودند: کشورهای حوزه خلیج فارس تضمین‌های امنیتی و فناوری‌های پیشرفته دریافت کردند و آمریکا نیز قراردادهایی میلیاردی و شراکت‌هایی راهبردی به دست آورد که نقش آن را در برابر رقبای جهانی‌اش، به‌ویژه چین، تقویت می‌کند.
در فرجام می‌توان گفت که سفر ترامپ به منطقه صرفا یک برگ در دفتر دیپلماسی نبود، بلکه فصلی نو در روابط راهبردی آمریکا و خلیج فارس رقم زد- روابطی که سرنوشت منطقه را برای دهه‌های آینده شکل خواهد داد. کشورهای حوزه خلیج فارس با رهبران جوان و اقتصادهای بلندپرواز، بار دیگر نشان دادند که قادرند تهدیدها را به فرصت و ائتلاف‌های سنتی را به شراکت‌های آینده‌نگر تبدیل کنند.
