در حالی که تیترهای خبری درباره‌ی سفر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به عربستان سعودی و خاورمیانه بیشتر بر موجی از توافق‌های اقتصادی و تجاری تمرکز داشتند و برخی آن را «سفر نمایشی بهاری» نامیدند، این سفر همزمان با تحولات راهبردی مهمی در سیاست آمریکا همراه بود. یکی از مهم‌ترین و ماندگارترین این تحولات، تعمیق روابط دوجانبه آمریکا و عربستان سعودی در حوزه‌هایی گوناگون بود؛ از انرژی و بهداشت گرفته تا زیرساخت‌ها و فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی. دو کشور اکنون سرنوشت‌های خود را به شیوه‌هایی به هم گره زده‌اند که یک دهه پیش غیرممکن به‌نظر می‌رسید.
همانند دیگر سفرهای عالی‌رتبه دیپلماتیک، آزمون واقعی در اجرای این توافقات و هماهنگی آن‌ها با تحولات منطقه‌ای – از جمله رویدادهای غیرمنتظره که همواره ویژگی ثابت خاورمیانه بوده‌اند – نهفته است.
امنیت، پیش‌شرط شکوفایی
منطقه خاورمیانه همچنان یکی از بی‌ثبات‌ترین و بحرانی‌ترین مناطق جهان است. سال گذشته، شاهد نخستین درگیری مستقیم نظامی میان ایران و اسرائیل بودیم، در کنار جنگ خونین میان اسرائیل و حماس در غزه و درگیری ویرانگر دیگری با حزب‌الله در لبنان. حملات حوثی‌ها به خطوط کشتیرانی در دریای سرخ و تهدیدهای مداوم گروه‌هایی مانند داعش، محیط راهبردی منطقه را به‌شدت ناامن کرده‌اند.
در چنین شرایطی، تامین امنیت پیش‌نیاز اساسی برای هر گونه شکوفایی مشترک به‌شمار می‌رود. از همین‌رو، دولت ترامپ امنیت را در قلب روابط رو به گسترش خود با عربستان سعودی قرار داده است. طبق اسناد رسمی منتشرشده از سوی کاخ سفید، قرارداد دفاعی پیشنهادی به ارزش ۱۴۲ میلیارد دلار – که بخشی از یک بسته سرمایه‌گذاری گسترده‌تر سعودی در آمریکا به مبلغ ۶۰۰ میلیارد دلار است – بزرگ‌ترین توافق دفاعی تاریخ محسوب می‌شود.
در صورت اجرای کامل این قرارداد، عربستان سامانه‌های تسلیحاتی و خدمات نظامی را از بیش از ۱۲ شرکت دفاعی آمریکایی خریداری خواهد کرد. بنا بر اعلام کاخ سفید، این معامله «سرمایه‌گذاری عظیمی در امنیت عربستان و منطقه» است که بر پایه‌ی فناوری و آموزش آمریکایی بنا شده است.
توافق دفاعی در پنج حوزه کلیدی تقسیم‌بندی شده است:
توسعه توانمندی‌های هوایی و فضایی
پدافند هوایی و موشکی
امنیت دریایی و ساحلی
تقویت مرزها و نیروهای زمینی
ارتقای سامانه‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی
با وجود اهمیت اعلام این توافق، برخی تحلیلگران هشدار داده‌اند که چارچوب کلی آن هنوز فاقد جزئیات کلیدی، مانند شرایط قرارداد و جدول زمان‌بندی تحویل تجهیزات است. حتی در صورت تسریع روند اجرایی، اجرای چنین توافقی سال‌ها به طول خواهد انجامید. در این فاصله، نوسانات بازار جهانی انرژی یا تحولات منطقه‌ای می‌توانند اولویت‌های ریاض را تغییر دهند. بودجه دفاعی عربستان در سال ۲۰۲۵ حدود ۷۸ میلیارد دلار تخمین زده شده است.
نگرانی‌ها و چالش‌های پیش‌رو
چنین توافق بزرگی نگرانی‌هایی را نیز برانگیخته است؛ از جمله احتمال نشت فناوری‌های حساس به رقبایی چون چین، و همچنین خدشه‌دار شدن اصل «برتری کیفی نظامی اسرائیل» که یکی از اصول ثابت سیاست خارجی آمریکا محسوب می‌شود.
چاک شومر، سناتور دموکرات از نخستین مقاماتی بود که نسبت به این موضوع هشدار داد و گفت ترامپ «با وعده‌های مبهم سرمایه‌گذاری، چراغ سبز فروش فناوری‌های بسیار حساس را روشن کرده است.» به احتمال زیاد، دیگر اعضای کنگره نیز با توجه به مواضع انتقادی گذشته‌شان، با این توافق مخالفت خواهند کرد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
علاوه بر این، شکاف سیاسی عمیق در آمریکا و توازن شکننده در کنگره ممکن است روند تصویب و اجرای توافق را دچار مشکل کند. همچنین عدم وجود یک توافق امنیتی رسمی – که سعودی‌ها سال‌هاست در پی آن هستند – و تحولات اخیر مانند نزدیکی دیپلماتیک ریاض و تهران، تردیدهایی درباره پایداری این شراکت ایجاد کرده است.
سه پرونده تعیین‌کننده برای آینده توافق
ایران: دولت ترامپ در دوره دوم خود، اولویت ویژه‌ای به پرونده‌ی هسته‌ای ایران داده و چهار دور مذاکره منجر به نشانه‌هایی از توافق اولیه شده است. اگرچه مذاکرات همچنان پرابهام است، اما یک توافق محدود می‌تواند تمام چارچوب همکاری امنیتی آمریکا و عربستان را دگرگون کند.
فلسطین: در غیاب چشم‌اندازی روشن برای حل مناقشه اسرائیل–فلسطین و با ادامه وضعیت انسانی فاجعه‌بار در غزه، کشورهای منطقه از جمله عربستان سعودی احتمالا تا زمان توقف جنگ و آغاز روند جدی برای تحقق راه‌حل دو‌کشوری، از عادی‌سازی روابط با اسرائیل خودداری خواهند کرد.
سوریه: در اقدامی غیرمنتظره، ترامپ در سفر اخیرش اعلام کرد که تحریم‌های آمریکا علیه سوریه لغو می‌شوند. سقوط حکومت بشار اسد در دسامبر سال گذشته، یک نقطه عطف در منطقه بود. اکنون واشنگتن و متحدانش امیدوارند که بازگشت سوریه به نظام منطقه‌ای بتواند به بازسازی ثبات کمک کند.
شراکت راهبردی یا قمار ژئوپلیتیک؟
دونالد ترامپ با تاکید بر اولویت دادن به روابط دوجانبه با ریاض، راهبرد جدیدی را در خاورمیانه دنبال می‌کند. اما این پرسش باقی است: آیا این سرمایه‌گذاری سنگین در حوزه‌های امنیتی و اقتصادی به نتایج ملموس منجر خواهد شد یا در گرداب تحولات پیچیده منطقه‌ای گرفتار خواهد شد؟ تنها زمان می‌تواند پاسخ این پرسش را روشن کند.
برگرفته از: المجله
