رود اترک که تا سال‌هایی نه چندان دور، یکی از پرآب‌ترین رودخانه‌های ایران بود، در نتیجه بی‌اعتنایی به هشدارهای کارشناسان، سرانجام خشک شد. طی روزهای اخیر برخی رسانه‌ها و فعالان محیط‌ زیست با انتشار تصاویری از بستر خشک این رود خبر دادند که حالا معیشت نزدیک به ۲۵ هزار کشاورز که تنها منبع آبی آنان رودخانه اترک بود، به خطر افتاده است.

زنگ خطر خشک شدن رودخانه اترک از حدود دو دهه قبل و هنگامی به صدا درآمد که سدسازی‌های بی‌رویه جان این رودخانه را بی‌رمق کرد. علاوه بر آن، بهره‌برداری گسترده از این رودخانه برای مصارف کشاورزی و پرورش آبزیان نیز روند خشک شدن آن را سرعت داد.

بی‌اعتنایی به هشدارهایی که از اواخر دهه ۷۰ آغاز شدند، موجب شد که ۸۰ درصد رودخانه اترک تا سال ۱۴۰۱ خشک شود و حالا گزارش‌ها حاکی از آن است که این رودخانه به طور کامل خشک شده است؛ آن هم در شرایطی که این رود تنها منبع آب شیرین شمال شرق ایران به شمار می‌رفت و آب موردنیاز چندین شهر و دست‌کم ۸۰۰ روستا از این رودخانه تامین می‌شد. پیش‌تر خبرهایی منتشر شده بود مبنی بر اینکه ساکنان پیرامون رودخانه اترک حتی آب آشامیدنی لوله‌کشی هم به مقدار کافی ندارند.

روزنامه پیام ما روز دوشنبه ۹ بهمن در گزارشی به نقل از کارشناسان محلی نوشت: «آن زمان که باید، جلو ازدیاد برداشت آب از رودخانه اترک گرفته نشد و حالا خشکی این رودخانه نه فقط محیط‌ زیست بلکه اقتصاد منطقه را هم به خطر انداخته است.»

در این گزارش به نقل از آنه محمد خوجه، کنشگر محلی، آمده است: «رودخانه اترک محل تغذیه سه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی‌گل در استان گلستان در نزدیکی دریای خزر است و خشکی این رودخانه می‌تواند این تالاب‌ها را به کانون آلودگی‌های محیط‌ زیستی و هجوم ریزگردها تبدیل کند که در این صورت چندین استان دیگر از جمله مازندران و سمنان نیز درگیر خواهند شد.»

به گفته این فعال محلی، حجم بالای فاضلابی که روانه رود اترک می‌شود، نیز از دیگر مشکلات این رودخانه است و اگر این روند ادامه پیدا کند، نهرهای سرریز به اترک به کانال‌هایی متعفن تبدیل خواهند شد. او در ادامه افزود بیش از ۲۰ سال است درباره وضعیت اترک هشدار داده می‌شود اما کسی آن‌ها را جدی نمی‌گیرد.

پیش‌تر نیز حسین هراتی، معاون نظارت و پایش اداره‌کل حفاظت محیط‌ زیست خراسان‌ شمالی، رهاسازی فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و ورود سموم کشاورزی را مهم‌ترین مشکل رود اترک اعلام کرده و گفته بود: «باید برای جلوگیری از آلودگی رودخانه تمام عوامل آلودگی اعم از ورود سموم کشاورزی، فاضلاب خانگی و صنعتی جمع‌آوری و با عوامل آن نیز برخورد شود. این کار از دغدغه‌های محیط‌ زیست است.»

این مقام سازمان حفاظت محیط‌ زیست همچنین افشا کرد که وزارت نیرو در تامین حق‌آبه رودخانه اترک «تعلل» می‌کند و همین مسئله مشکلات این رودخانه را دوچندان کرده است.

فعالان محیط‌ زیست می‌گویند سدهایی که اطراف رود اترک ساخته شدند و مرگ تدریجی این رودخانه را رقم زدند، نه‌‌تنها در تامین آب شرب موردنیاز شهرها و روستاهای مجاور موفق نبودند، که در شرایط خاص حتی نتوانستند هجوم سیلاب‌ها را کنترل کنند. نمونه واضع آن نیز سیل‌های فروردین ۱۳۹۸ بود که در جریان آن، شهرهای شرقی و شمالی گلستان تا روزها غرق در آب بودند.

تا قبل از دو دهه پیش، رودخانه اترک با ۶۶۹ کیلومتر طول، پنجمین رودخانه بلند ایران محسوب می‌شد. این رودخانه از ارتفاعات هزارمسجد در خراسان رضوی سرچشمه می‌گرفت و با گذر از دشت‌های قوچان، شیروان و بجنورد و ملحق شدن چند شاخه مهم به آن، به خاک جمهوری ترکمنستان وارد می‌شد و به دریای خزر می‌ریخت، اما در سال‌های اخیر تا قوچان هم نمی‌رسید.