روزی آفتابی در شهری کوچک اما پر ولوله در ساحل مدیترانه؛ سهشنبه، سیزدهم ماه مه، شهر کن در جنوب فرانسه آرام آرام شاهد رسیدن هزاران نفر از سراسر دنیا بود که همه به یک منظور به این شهر میآیند: بزرگترین جشن سینمایی سال که برای هفتاد و دومین سال برگزار میشود. هوای خوب این چند روز (که طبق پیشبینیها قرار نیست پابرجا بماند) باعث شده کن آغاز خوشی داشته باشد اما فیلم افتتاحیه بیشتر منتقدین و از جمله منتقد ایندپندنت فارسی را به هیچوجه راضی نکرد.
«مردگان نمیمیرند» ساخته جیم جارموش، کارگردان شهیر ۶۶ ساله آمریکایی است که فیلم قبلیاش «پترسون» با بازی گلشیفته فراهانی و آدام درایور در همین کن به نمایش درآمده بود. رابطه جارموش و کن البته ریشه در تاریخ دارد. فیلم اولش «عجیبتر از بهشت» در سال ۱۹۸۴ جایزه دوربین طلایی کن را برد که هر سال به بهترین کارگردان فیلم اولی میرسد.
در این فیلم جدید، آدام درایور در کنار بیل موری، بازیگر کهنهکار آمریکایی، و تیلدا سوئیندون با آن چهره یخی به یادماندنی نقشهای جارموشی را ایفا میکنند. فیلم یکی از آشناترین تمهای سینما و تلویزیون آمریکا را دارد: زامبیها یا مردگانی که از مرگ بازگشتهاند تا زندگان را ددمنشانه به کام مرگ بکشانند. جارموش کوشیده این تم همیشگی را با نوعی طنز هنرمندانه همراه کند تا کمدی سیاه بسازد. شهروندان شهر کوچک سنترویل در جنگ با زامبیها تحت رهبری سه مامور پلیس شهر هستند —موری و درایور دو پلیس مرد هستند و یک همکار زن هم دارند. کمک دست آنها جوانی است که در پمپ بنزین کار میکند و به داستانهای زامبیها علاقه دارد و راز کشتن آنها را کشف میکند. جارموش سعی کرده تمهای سیاسی-اجتماعی مختلفی به فیلم بدهد. زامبیها نماینده مادیگرایی و مصرفگرایی آمریکایی هستند و یکی از شخصیتهای منفور شهر مزرعهداری است که کلاهی شبیه کلاه معروف طرفداران دونالد ترامپ پوشیده. اما به جای جمله معروف «آمریکا را دوباره بزرگ بسازیم» روی کلاه او نوشته «آمریکا را دوباره سفیدپوست نگه داریم» که هم نژادپرستیاش را نشان میدهد و هم دستور زبان بلد نبودنش را.
مشکل اصلی فیلم این است که جارموش به نظر آنرا به سرعت سرهم کرده (شاید برای رسیدن به موقع به افتتاحیه کن) و موضوعات مختلف آن با اینکه جای کار بسیار دارند خوب شکل نمیگیرند. مثلا سه جوانی که از شهری بزرگ (احتمالا کلیولند) به این شهر کوچک میآیند و نقش یکیشان را سلنا گومز، خواننده ۲۶ ساله آمریکایی که از مشهورترین ستارههای جهان است بازی میکند. گومز شخصیت جالب و مهربانی دارد و به نظر میرسد علاقهای به پسر پمپ بنزینیِ عاشق زامبیها پیدا میکند اما این موضوع هیچوقت پیش برده نمیشود. دیگر تم فیلم شکستن دیوار چهارم توسط موری و درایور است که چندباری اشاره میکنند که حواسشان به اینکه در فیلمی از جارموش بازی میکنند هست. اما شوخیهای آنها هم مثل بیشتر شوخیهای فیلم خیلی بانمک نیست گرچه تماشاچیان در کن که در حال و هوای خوش روز اول جشنواره بودند همچنان به خیلیهایشان خندیدند.
خلاصه اینکه جارموش خواسته کمدی سیاهی در نقد ترامپیسم و مصرفگرایی بسازد اما نتیجه فیلمی نیمهخام است که نه خیلی سیاه است نه خیلی کمدی و بعید است جزو آثار به یاماندنی او باشد. اولین واکنشها نشان میدهد که منتقدین هم دل خوشی از آن نداشتهاند. محمد وحدانی، منتقد ایرانی که چند سالی است پیگیر کن است، در صفحه اینستاگرام خود به آن صفر ستاره از پنج ستاره داد.
پیش از نمایش فیلم، مراسم مختصر افتتاحیه با یاد انیه واردا، از بنیانگذاران سینمای موج نوی فرانسه که چند ماه پیش درگذشت آغاز شد. پوستر جشنواره هم امسال خانم واردا را هنگام ساختن فیلم اولش نشان میدهد و یاد آن نابغه بزرگ که تا همین سال گذشته هم در کن حضور داشت همهجا حاضر است. کمی مشابه یاد عباس کیارستمی در اولین کنی که بدون او برگزار شد.
به رسم فرانسوی محور معمول، مراسم افتتاحیه زیرنویس انگلیسی نداشت و همهاش به زبان فرانسه بود به غیر از چند کلمهای که مجری در انتها به انگلیسی خطاب به جارموش و موری گفت؛ و البته سخنرانی چند دقیقهای الخاندرو گونزالز اینیاریتو، کارگردان مکزیکی که امسال رئیس هیات داوران است. دو ستاره بزرگ، خاویر باردم و شارلوت گینزبورگ، دو نفری بودند که در انتها جشنواره را رسما افتتاح کردند. گینزبورگ به فرانسوی و باردم به اسپانیایی.
اینیاریتوی بزرگ که در در چند دهه گذشته به افتخارات متعددی همچون فتح دو جایزه پشت سر هم اسکار بهترین کارگردانی رسیده در نشست خبری با دفاع از مهاجرین و انتقاد از ترامپ خبرساز شده بود. او در این نشست از سیاستمدارانی که با «خشم، حکومت میکنند» انتقاد کرد. او درضمن به موضوع داغ این روزهای سینما یعنی دعوای بین پخش اینترنتی فیلمها و پخششان در سالنهای سینما هم اشاره کرد. این دعوا خودش را بیشتر از همه در دعوای کن و نتفلیکس نشان میدهد. این شرکت اینترنتی آمریکایی حاضر به تبعیت از مقررات کن که خواهان نمایش فیلمها در سینماهای فرانسه است نشده و در نتیجه برای دومین سال پیاپی هیچ فیلمی از نتفلیکس در کن حضور ندارد.
اینیاریتو گفت: «سینما به دنیا آمد تا به صورت دستهجمعی تجربه شود. من اختلافی با تماشای فیلم در تلفن، آیپد یا کامپیوتر ندارم. اما تجربه آن مشابه سینما نیست. یکی نباید لغو دیگری باشد.» او با دفاع از کشور میزبان جشنواره گفت: «فرانسه استثنا است چون از سینما رفتن حمایت میکنند. این از آخرین جاهایی است که میتوان این همه فیلم از سراسر دنیا را در آن تجربه کرد.»
هیأت داوران کن امسال تیمی واقعا قوی و کهکشانی است. برخی از مشهورترین کارگردانان سینمای جهان به همراه اینیتاریو در این هیات حضور دارند. از جمله پاوول پاولیکووسکی لهستانی که سال قبل با «جنگ سرد» (فیلم محبوب منتقد شما در سال گذشته) جایزه بهترین کارگردان را گرفت؛ الیس رورواکر ایتالیایی که سال گذشته در کن «خوشحال مثل لازارو» را داشت؛ یورگوس لانتیموس یونانی که در چند سال گذشته با فیلمهایی همچون «لابستر»، «کشتن گوزن مقدس»، «محبوب» در چند سال گذشته مهمان جشنوارههای بزرگ بوده؛ رابین کامپیوی فرانسوی که اخیرا با «۱۲۰ ضرب در دقیقه»، فیلمی سیاسی راجع به فعالین حقوق بیماران ایدز در فرانسه جایزه دوم کن را برده بود. از دیگر چهرههای جالب توجه هیات داوران ال فنینگ، بازیگر جوان آمریکایی است که تازه همین ماه پیش ۲۱ سالش شده. او جوانترین عضو هیات داوران در تاریخ کن است و در نشست خبری در این مورد گفت: «افتخار میکنم که نماینده صدایی جوان هستم.» دیگر اعضای هیات داوران میمونا اندیایه، بازیگر و کارگردان سینمای بورکینافاسو، انکی بیلال، کاریکاتوریست فرانسویِ یوگسلاو تبار و کلی رایهارد، فیلمنامهنویس آمریکایی هستند.
برای مخاطب ایرانی، یکی از خاطرهانگیزترین تصمیمات امسال جشنواره کن اعطای جایزه افتخاری به آلن دلون، بازیگر ۸۳ ساله فرانسوی بخاطر یک عمر درخشش در سینما است. دلون از مشهورترین بازیگران در ایران است و نام او به عنوان نماد جذابیت حتی وارد زبان عامیانه فارسی شده است. به افتخار دلون، فیلم سال ۱۹۷۶ «موسیو کلاین» با بازی او و کارگردانی جوزف لوزی کارگردان چپگرای آمریکایی (که عضو حزب کمونیست این کشور بود) به نمایش در میآید.
البته این تصمیم جنجالهای بسیاری هم داشته چرا که دلون تمایل به سیاستهای راست افراطی دارد به مخالفت با حقوق مهاجرین و همجنسگرایان معروف است و متهم به خشونت علیه زنان شده است. توماری علیه او با ۱۸ هزار امضا جمع شده که به او لقب «نژادپرست، همجنسگراهراس و ضدزن» میدهد.
ملیسا سیلورشتاین، مبدع این تومار، در مورد دلون گفته: «او علنا به سیلی زدن به زنان اعتراف کرده و مدعی شده که همجنسگرا بودن علیه طبیعت است.»
پسر آلن دلون که «آلن فابین دلون» نام دارد با پدرش قطع رابطه کرده و او را متهم به خشونت خانگی کرده است. بازیگر بزرگ که چند ماه پیش در تلویزیون فرانسه در این باره مورد سوال قرار گرفت اعتراف کرد که به همسرش سیلی زده است. او در ضمن علناً از راست افراطی در فرانسه دفاع کرد و از مخالفتش با ورود مهاجرین به کشور گفت و اینکه زوجهای همجنسگرا نباید حق فرزند دار شدن داشته باشند.
تییری فرمو، مدیر جشنواره کن، در دفاع از تصمیم جشنواره گفت کن هنرمندی او را ارج مینهد و نه دیدگاههایش را. او به خبرگزاری فرانسه گفت: «آلن دلون اجازه دارد هر چه دوست دارد فکر کند. قضاوت کردن یک نفر با نگاه امروز پیچیده است، آن هم قضاوت در مورد حرفها و کارهای سالها پیش. ما قرار نیست به او نوبل صلح بدهیم.»
