نشریه وال‌استریت ژورنال در یادداشتی که روز پنجم مه (۱۵ اردیبهشت) منتشر کرد، به تحلیل روابط جدید میان جمهوری اسلامی ایران با کشورهای روسیه و چین پرداخت.

به اعتقاد نویسنده این یادداشت، جمهوری اسلامی که با احتیاط به قدرت‌های بزرگ نگاه می‌کند، بهترین چشم‌انداز خود را برای بقا، قرار گرفتن در جایگاه شریک کوچکی در اتحاد ضدغربی می‌بیند.

در این مطلب تفصیلی پس از اشاره به از بین رفتن اتحاد میان ایران و آمریکا با شروع انقلاب اسلامی، آمده است: «جمهوری اسلامی به سرعت از یک کشور طرفدار آمریکا به یک حکومت دینی افراطی و ضدغربی تبدیل شد که چهار دهه انزوای بین‌المللی را برای ایران آغاز کرد. در همان دوران، مخالفان جنگ سرد واشینگتن - مسکو و پکن - به‌عنوان متحدان بالقوه جمهوری اسلامی در حال ظهور جذابیت کمی داشتند. آیت‌الله خمینی وعده داد که با شعار (نه شرقی و نه غربی) یک کشور اسلامی بدون دخالت خارجی بسازد. با این حال، امروز ایران برخلاف خواسته‌های روح‌الله خمینی در بیش از چهار دهه پیش، در بحبوحه یک تغییر ژئوپلیتیکی گسترده قرار گرفته است.»

به گزارش وال‌استریت ژورنال، جمهوری اسلامی که درگیر مشکلات داخلی و اقتصادی شدیدی است، در حال ایجاد روابط نزدیک‌تر با روسیه و چین به امید رفع این مشکلات است. تهران همچنین امیدوار است در یک محور قدرتمند جدید از قدرت‌هایی قرار بگیرد که گمان می‌کند قادر به مقابله با غرب به رهبری ایالات متحده‌اند. نشانه شگرفی از دوستی میان ایران و چین را می‌توان در توافق ماه مارس تهران با ریاض دید که به‌دنبال میانجی‌گری پکن اتفاق افتاد. از شواهد نزدیک‌تر شدن ایران به روسیه نیز می‌توان به تصمیم جنجالی ایران درباره فروش پهپادهای انتحاری به مسکو برای جنگ علیه اوکراین اشاره کرد.

با توجه به در نظر گرفتن این موارد، می‌توان گفت ابراهیم رئیسی، ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ به مقاومت مشترک در برابر تهدیدی فکر می‌کنند که هر سه می‌گویند با آن مواجه‌اند: نگرانی نظامی و مقاومت اقتصادی در برابر آمریکا و متحدانش. این راهبرد را می‌توان در گفته‌های رئیس‌جمهوری ایران ردیابی کرد، هنگامی که در ماه ژانویه در اولین سفر رسمی یکی از رهبران ایران به پکن در دو دهه اخیر گفت: «مقاومت، تهدید را به فرصتی برای پیشرفت تبدیل می‌کند، در حالی که عقب‌نشینی در برابر تهدید تنها به شکست منجر می‌شود.»

در بخش دیگری از این یادداشت تاکید شده است که «نزدیکی ایران به روسیه و چین بیش از هر چیز از این نظر برای جمهوری اسلامی مهم است که امیدوار است بتواند ادامه حیاتش را برای سال‌های آینده تامین کند، آن هم در شرایطی که سرکوب وحشیانه‌ای را علیه جنبش اعتراضی مردم کشورش آغاز کرده است.»

در این مطلب همچنین به تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی و شرایط منطقه اشاره شده و آمده است: «رهبران ایران با نگرانی شاهد سرنگونی یا نزدیک شدن به سقوط رژیم‌های عراق، افغانستان، لیبی، یمن و سوریه در دهه‌های اخیر بوده‌اند. به اعتقاد تحلیلگران، مقام‌های جمهوری اسلامی به‌شدت از این واهمه دارند که کشور بعدی سقوط‌کننده، خودشان باشند و از این‌رو همه توانشان را برای به تعویق انداختن این احتمال به کار می‌گیرند. یکی از مهم‌ترین اقدام‌هایی که رهبران جمهوری اسلامی می‌خواهند برای بقا انجام دهند، خارج شدن از انزوای تحمیل‌شده واشینگتن است؛ اقدامی که به نظر می‌رسد با نزدیکی به چین و روسیه مدنظر دارند انجام دهند، آن‌ها تصمیم دارند با ایجاد یک نظم بین‌المللی موازی اجازه ندهند آمریکا ازنظر اقتصادی و نظامی به آن‌ها آسیب برساند.»

به گفته کارشناسان گفتگوکننده با وال‌استریت ژورنال، ایران با نزدیکی به دو عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد، قدرت بین‌المللی بیشتری خواهد داشت، آن هم در شرایطی که در مورد ساخت سلاح هسته‌ای تصمیم می‌گیرد؛ اقدامی که برخی مقام‌های ایرانی آن را بهترین تضمین برای بقای رژیم می‌دانند.

به گفته کارشناسان، نزدیکی تهران به چین یک راه حیاتی اقتصادی برای جمهوری اسلامی فراهم کرده که فوریت را برای احیای توافق هسته‌ای با غرب و لغو تحریم‌ها، کاهش داده است. این اتفاق به وضوح منافع ایالات متحده را تضعیف می‌کند. در عین حال، وعده روسیه برای فروش جنگنده‌های پیشرفته به تهران در سال جاری می‌تواند آن را به تهدید نظامی بسیار مهم‌تری برای آمریکا و متحدانش در خاورمیانه تبدیل کند.

در بخش دیگری از این یادداشت می‌خوانیم: «اگرچه روابط رو به رشد ایران با مسکو و پکن، این کشور را به غول توانمندی تبدیل نمی‌کند که بتواند آمریکا را از منطقه بیرون کند یا اسرائیل را نابود سازد، اما اتحادهای جدید ممکن است برای مدت نامحدودی عمر رژیمی را که تنها چند ماه پیش به نظر می‌رسید در حال تمام شدن است، افزایش دهد. چین، بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران، خریدهای خود را در سال گذشته افزایش داده و به حمایت از اقتصاد ایران در بحبوحه تحریم‌های غرب کمک کرده است.»

با وجود وعده‌های «نه شرقی، نه غربی»، زمانی که دولت ترامپ از توافق خارج شد و تحریم‌های شدیدتری را اعمال کرد، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، به‌طور علنی شروع به تایید روابط نزدیک‌تر با مسکو و پکن کرد و در سال ۲۰۱۸ به جمعی از دانشگاهیان گفت: «ما باید به شرق نگاه کنیم، نه غرب.» آغاز جنگ اوکراین در فوریه گذشته بهترین فرصت را برای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فراهم کرد تا دستورهای علی خامنه‌ای را عملی کند و به ولادیمیر پوتین که در یک جنگ سخت علیه اوکراین مسلح قرار گرفته بود، نزدیک‌تر شود.

 به گفته تحلیلگران، تصمیم تهران برای ارائه هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه، تصمیمی تاریخی محسوب می‌شود، زیرا این اولین بار است که از زمان انقلاب اسلامی، تهران به یک کشور غیراسلامی در جنگ کمک می‌کند. در سوی دیگر این مشارکت، مسکو سلاح‌های پیشرفته‌ای را ارائه می‌کند که ایران احتمالا نمی‌تواند در هیچ جای دیگری به دست آورد.

اما در سوی دیگر، برخی از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که اتحاد این سه کشور در درازمدت در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و ممکن است که دوام چندانی نداشته باشد. به گفته آن‌ها، روسیه و ایران بیش از آنکه شریک باشند در رقابتی چند صدساله برای کنترل دریای خزر و مسیرهای تجاری خلیج فارس، رقیب یکدیگر بوده‌اند. ارتباط ایران و پکن نیز به‌دلیل روابط تجاری عمیق چین با ایالات متحده و اتکا به واردات نفت از دشمنان خاورمیانه‌ای تهران، برای مدت طولانی در ابهام بود.

با وجود همه نشانه‌ها از تعمیق روابط، محدودیت‌های همکاری ایران با روسیه و چین همچنان قابل‌توجه است. تحلیلگران می‌گویند که سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت‌های روسی و چینی در ایران کم است، زیرا هر دو کشور هنوز نگران‌اند که گره زدن بیش‌ازحد اقتصادشان به ایران، آن‌ها را هدف تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی قرار دهد.

با توجه به این شرایط، اگرچه همسویی چین و روسیه با ایران به‌دلیل نارضایتی متقابل از آنچه آن‌ها «هژمونی ایالات متحده» توصیف می‌کنند شکل گرفته است، این همراهی نشانه‌های کمی از یک اتحاد رسمی دارد.

 تهران در مراحل پایانی پیوستن به سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان یک بلوک سیاسی و امنیتی تحت سلطه چین و روسیه است. با این حال، اهداف متفاوت و گاه متضاد آن‌ها همکاری امنیتی عمیق‌تر را دشوار می‌کند. منافع چین لزوما با ایرانی‌ها همسو نیست و روس‌ها به‌نوعی در حال حاضر مجبور شده‌اند به ایران روی بیاورند. بنابراین، شاید نتوان گفت که شاهد ظهور یک پیمان دفاعی سه‌جانبه میان ایران، چین و روسیه‌ایم.