اشرف غنی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان، پنجشنبه ۳۱ فروردین (۲۰ آوریل)‌، در یک پیام صوتی به مناسبت عید فطر هشدار داد که هویت «افغان» در خطر است و برخی‌ به‌جای مقابله با سرکوب طالبان، تلاش می‌کنند یک بحران هویتی‌ ایجاد کنند.

او ادعا کرد که افتخار هویت تاریخی و سرزمین واحد تنها در «افغان» بودن معنا دارد و زیر سلطه طالبان این هویت در خطر است.

او گفت: «هموطنان عزیز، امروز با جهانی از یاس می‌بینیم که به‌جای مقابله با اختناق گروه خوفیه حاکم، کشور ما از سوی بعضی‌ها خواسته یا ناخواسته به‌ سوی بحران هویتی کشانده می‌شود. آسیب این بیماری در صورت عدم جلوگیری آن در درازمدت خطرناک خواهد بود.»

او افزود که مهاجرت‌های اجباری حس تعلق به میهن مشترک را در میان برخی تضعیف کرده است: «اکنون بر جوانان و زنان آگاه کشورم است که مالکیت در مسئله بحران هویت را به دست گرفته و چون نماد وحدت ملی و یکدلی تبارز کنند.»

اشرف غنی گفت که طالبان با تمام ارزش‌های فرهنگی مخالفت می‌کنند و هویت مشترک بیشتر از هر کس، از طالبان زیان می‌بیند.

او گفت: «سلطه حاکم تمام افتخارات ملی ما را از بین می‌برد. تلاش این گروه که به اشتباه به پشتون‌ها ربط داده می‌شوند، هیچ ربطی به پشتون‌ها ندارد و آن‌ها تنها پشتو صحبت می‌کنند. آن‌ها ممنوعیت آموزش و کار زنان را به فرهنگ پشتون و اقوام دیگر تهمت می‌زنند.»

اشرف غنی به انحصار قدرت متهم بود و رژیم طالبان هم تمام مسندهای کلیدی را به طالبان پشتون‌تبار گروهشان اختصاص داده‌اند و اقوام دیگر در حکومت سهم ناچیز و نمادین دارند. شماری از شهروندان هویت «افغان» را مربوط به پشتون‌ها می‌دانند و مخالف تعمیم دادن آن به تمام اقوام ساکن این کشورند.

رئیس‌جمهوری پیشین، اشرف غنی، طالبان را گروهی توصیف کرد که قادر به مدیریت اقتصادی افغانستان نیستند و تنها با ارسال کمک‌های بشردوستانه مانع وقوع بحران «تمام‌عیار» در این کشور شده‌اند.

او با اشاره به ممنوعیت کار زنان در دفاتر سازمان ملل متحد، گفت که طالبان روند کنار زدن کامل زنان از زندگی اجتماعی و اقتصادی را تکمیل کردند.

او گفت: «بدون شک این اقدامات از روی محاسبات خاص صورت می‌گیرد که کشور به انزوای مطلق برود و مردم زندگی در کشور را ناممکن بیابند.»

اشرف غنی طالبان را متهم کرد که دست به زراندوزی می‌زنند: «فقر عمومی در حالی در کشور بیداد می‌کند که رهبران طالبان به ثروتمندترین افراد در تاریخ حرکت‌های یاغی مبدل شده‌اند و ثروتشان علاوه بر ربودن غیرقانونی عواید ملی، از قاچاق اسلحه و مواد مخدر فراهم می‌شود.»

اشرف غنی گفت که طالبان نماینده پشتون‌تباران نیستند و آن‌ها را اقلیت «ظالم» خواند که از طریق زور بر افغانستان حاکم شده‌اند.

او افزود: «تمام ظالمان به یک اقلیت قومی تعلق دارند که آن را استبداد می‌گویند. همین‌طور که جنگ‌سالاران از قوم‌های بزرگ ما مانند تاجیک، هزاره، ازبک، ترکمن، نورستانی، بلوچ و بقیه نمایندگی نمی‌کنند، طالبان هم هیچ‌‌گاهی نماینده پشتون‌ها نبودند و نیستند.»

اشرف غنی بار دیگر از طرح صلح خود با طالبان دفاع کرد و گفت که اگر آن طرح اجرا می‌شد، وضعیت کشور بحرانی نمی‌شد: «من به مناسبت عید به گروه حاکم می‌گویم که راه انحصار تباهی است و وطن تنها توسط صلح مردمی و نظام عادل جور می‌شود. ما چهار سال پیش صلح با عزت و نخستین گام برای آتش‌بس را در عید شروع کردیم که در بحران تاریخی افغانستان بی‌سابقه بود.»

او گفت که چارچوب صلح با طالبان را با شروط و گفت‌وگوهای ملی مشخص کرده بود، اما این طرح اجرا نشد: «طرح ما همراه ملت، صلح با طالب بود و به‌جای آن طالب با جنگ‌سالاران به‌منظور صلح نشستند و نه صلح آمد و نه هم‌وطن آرام شد.»

شماری از مقام‌های سیاسی  و رهبران قومی در اوج گفت‌وگوهای بین‌الافغانی، چندین مرتبه با نمایندگان طالبان در مسکو و قطر پیرامون صلح گفت‌وگو کردند.

با پیشروی طالبان در افغانستان در ۱۵ اوت ۲۰۲۱‌، اشرف غنی از ارگ ریاست‌جمهوری فرار کرد. او در امارت متحده عربی ساکن شد‌، اما بسیاری‌ها معتقدند که اگر اشرف غنی در ارگ می‌ماند و در گفت‌وگوهای صلح با طالبان نرمش نشان می‌داد، وضعیت افغانستان این‌گونه نمی‌شد.