دو هفته پس از حمله مسلحانه به سفارت آذربایجان در تهران، رسانه‌های بین‌المللی کماکان درباره پیامدهای احتمالی تشدید تنش‌ها میان ایران و آذربایجان، به‌ويژه در شرایط فعلی منطقه‌ای، بحراین اوکراین و رویکرد دولت جدید اسرائیل درقبال حکومت ایران، تحلیل و گزارش ارائه می‌دهند.

در همین ارتباط، روزنامه واشنگتن‌پست ضمن اشاره به پیشینه تنش‌های تهران و باکو، به نقش بازیگران منطقه‌ای و سویه‌های اقتصادی تشدید تنش‌ها میان ایران و آذربایجان پرداخت.

به‌نوشته واشنگتن‌پست، دو کشور مسلمان شیعی ایران و آذربایجان، هرچند به‌لحاظ تاریخی، زبانی، قومی و مذهبی اشتراک‌های قابل‌ ملاحظه‌ای دارند، اما روابط سیاسی پرتنشی را تجربه می‌کنند که شاید بدترین آن بعد از حمله مسلحانه روز هفتم بهمن‌ماه به‌ سفارت آذربایجان در تهران دیده شد.

خاستگاه تنش‌های ایران و آذربایجان

به‌نوشته واشنگتن‌پست، خاستگاه تنش‌های سیاسی تهران و باکو چند سویه است و زمینه‌های گوناگونی دارد.

از یک طرف، به حمایت‌های حکومت ایران از ارمنستان در جریان درگیری‌های ارمنستان و آذربایجان برسر قره‌باغ برمی‌گردد و ازسوی دیگر، آذربایجان نظام جمهوری اسلامی را متهم می‌کند که حقوق فرهنگی شهروندان آذری ایران، ازجمله در پیوند زبان مادری‌شان را نقض می‌کند.

 درگیری قره‌باغ چه تاثیری روی ایران داشت؟

آذربایجان در جنگ ۴۴ روزه با ارمنستان در سال ۲۰۲۰ پیروز شد. به‌دنبال پیروزی آذربایجان، باکو توانست مناطقی را در امتداد خط مرزی ۱۳۰ کیلومتری با ایران که ارامنه از دهه ۱۹۹۰ در اختیار داشتند، پس بگیرد. از جمله مناطقی که نیروهای نظامی آذربایجان کنترل آن را به‌دست گرفتند، بخشی‌از یک گذرگاه مرزی مهم بود که ایران را به ارمنستان متصل می‌کرد و مسیر تجاری منطقه‌ای آن به روسیه و دریای سیاه به‌حساب می‌‌آمد.

بعد از کنترل این مناطق، دولت آذربایجان عوارض سنگینی برای عبور کامیون‌های ایرانی در نظر گرفت. به‌دنبال این تصمیم باکو، دولت ایران واکنش نشان داد و عملا تجارت منطقه‌ای میان دو طرف مختل شد.

نقش اسرائیل در این میان چیست؟

آذربایجان یکی از تامین‌کنندگان اصلی نفت اسرائیل است. این کشور همچنین خریدار تجهیزات نظامی و هواپیماهای بدون سرنشین با فناوری پیشرفته  اسرائیلی است که در جنگ علیه ارمنستان بسیار مهم بود.

داده‌های انستیتو بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم نشان می‌دهد اسرائیل در فاصله‌ سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰، بعد از روسیه، دومین تامین‌کننده اصلی سلاح آذربایجان بوده است.

اسرائیل همچنین از اوایل دهه ۱۹۹۰ در باکو سفارت داشته و آذربایجان نیز چندباری میزبان مقام‌های اسرائیلی بوده است.

چند هفته پیش از حمله مسلحانه به سفارت باکو در تهران، پارلمان آذربایجان لایحه افتتاح سفارت این کشور در تل‌آویو را تصویب کرد، اقدامی که گامی بلند در راستای تقویت روابط اسرائیل و آذربایجان به‌شمار می‌رود و طبعا موجب خشم مقام‌های جمهوری اسلامی شد.

مقام‌ها و رسانه‌های وابسته به‌حکومت ایران، بارها دولت آذربایجان متهم کرده‌اند که به اسرائیل اجازه داده است در نزدیکی مرزها حضور داشته باشد. هم ایران و هم آذربایجان نیز چند بار در نزدیکی مرزهای دو کشور رزمایش نظامی برگزار کرده‌اند.

پیامد تشدید تنش‌ها چیست؟

به‌نوشته واشنگتن‌پست، اگر یک درگیری نظامی میان ایران و جمهوری آذربایجان رخ دهد، بسیار بعید است که این درگیری صرفا دوطرفه باقی بماند.

ترکیه، به‌عنوان عضوی از پیمان نظامی ناتو، قطعا در چنین نزاع فرضی در حمایت از آذربایجان اقدام خواهد کرد.

واقعیت این است که ترکیه از دیرباز حامی اصلی نظامی آذربایجان به‌شمار می‌رود. جدا از برگزاری رزمایش‌های مشترک پرشمار، ترکیه آشکارا با ارسال تسلیحات و مستشاران نظامی، در جنگ قره‌باغ در کنار نیروهای آذربایجان حاضر بود.

در حال حاضر دو هزار تن از نیروهای ارتش ترکیه در کنار نیروهای روسیه برای حفظ آتش‌بس قره‌باغ در منطقه حضور دارند. ازسوی دیگر، روسیه در ارمنستان پایگاه نظامی دارد و دو کشور یک پیمان دفاعی امضا کرده‌اند.

سویه اقتصادی درگیری فرضی ایران و آذربایجان

به‌نوشته واشنگتن‌پست مهم‌ترین پیامد اقتصادی یک درگیری فرضی نظامی میان ایران و آذربایجان، تاثیری است که روی امنیت انرژی و پروژه‌های انتقال نفت و گاز می‌گذارد.

شرکت بریتیش پترولیوم و شرکای آن  از سال ۱۹۹۴، بیش از ۷۰میلیارد دلار در پروژه‌های مرتبط با توسعه بخش انرژی و حمل‌ونقل آذربایجان سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

این پروژه‌‌ها شامل یک خط لوله نفتی ۱۷۶۸ کیلومتری است که دریای خزر را از طریق گرجستان، به بندر جیحان ترکیه در مدیترانه متصل می‌کند.

آذربایجان همچنین بخشی از نیاز گازی کشورهای اروپایی، از جمله یونان و ایتالیا، را تامین می‌کند.

آذربایجان در تابستان امسال متعهد شد که تا سال ۲۰۲۷ ظرفیت صادرات گاز طبیعی به اروپا را دو برابر می‌کند. اقدامی که در میانه پیامدهای اقتصادی جنگ اوکراین، می‌تواند با واکنش‌های احتمالی روسیه و متحد منطقه‌ای‌اش، حکومت ایران، مواجه شود.