در عرصه روابط بین‌الملل، تکیه بر نقطه‌ضعف طرف مقابل یکی از روش‌های متداول برای امتیازگیری کشورها است. با این حال، دولتمردان جمهوری اسلامی بحران انرژی در اروپا را به‌خوبی درک نکردند و مقام‌های دولت رئیسی بارها مدعی شدند که منابع عظیم انرژی ایران به‌ویژه گاز طبیعی می‌تواند بخشی از بحران انرژی اروپا را حل کند. این اظهارات در حالی بیان می‌شدند با توجه به وجود ناترازی در تولید و مصرف گاز طبیعی، وزارت نفت اوایل تابستان، به برخی نیروگاه‌ها مازوت تحویل داده بود. وزارت نیرو هم برای کاهش اثر کمبود گاز طبیعی بر امنیت انرژی در بخش مسکونی، گاز تحویلی به صنایع پتروشیمی و برخی صنایع سنگین از جمله سیمان و فولاد را قطع کرد و این به‌نوبه خود مشکلات زیادی برای بخش صنعت ایران به وجود آورد.
کمبود منابع مالی و فناوری؛ نیاز اساسی صنعت نفت ایران
با روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی، انتظار می‌رفت با بازبینی در سیاست انرژی ایران، از صادرات انرژی برای ایجاد رفاه و ثروت برای مردم ایران و همچنین به‌عنوان ابزار قدرت در عرصه روابط بین‌الملل استفاده شود اما در همان ماه‌های اول مشخص شد که دولت سیزدهم از دیپلماسی انرژی و معادلات بازار جهانی انرژی کمترین شناختی ندارد. این دولت به جای فراهم کردن شرایط جذب سرمایه و فناوری لازم برای تامین نیازهای فنی و مالی صنعت انرژی ایران، به پوپولیسم روی آورد.
جواد اوجی، وزیر نفت، اوایل شهریور ۱۴۰۰ برای بار اول به مشکلات متعدد صنعت انرژی ایران اشاره کرد. او در آن زمان گفت که پیش‌بینی می‌شود سال جاری (۱۴۰۰) با روند رشد مصرف گاز طبیعی در ایران که بین هشت تا ۱۰ درصد است، شبکه سراسری گاز طبیعی در ایران در فصل زمستان با کسری گاز تا ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز روبرو شود و به همین دلیل جلسات تامین سوخت زمستانی شروع و یکسری راهکارهایی از الان آغاز شده است تا وزارت نفت بتواند فصل زمستان را بدون دغدغه پشت سر بگذارد.
وزیر نفت دولت سیزدهم اواسط آذرماه بار دیگر در مورد کمبود گاز طبیعی و نیاز ضروری صنعت نفت به سرمایه‌گذاری هشدار داد. به گفته اوجی، صنعت انرژی ایران نزدیک به ۲۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد تا ایران در هشت سال آینده به واردکننده گاز طبیعی تبدیل نشود.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنعت انرژی ایران فقدان تنوع در سبد انرژی است. علی‌رغم گذشت چهار دهه از انقلاب، هنوز هم سوخت‌های فسیلی در امنیت انرژی ایران نقش اساسی ایفا می‌کنند. در زمان مناظرات پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری، هر شش نامزد نشان دادند که در مورد افزایش نقش انرژی‌های تجدیدپذیر و در کل، روند گذار انرژی برنامه جامعی ندارند.
باید در نظر داشت که در شرایط فعلی، ۷۵ درصد انرژی مصرفی ایران از طریق گاز طبیعی تامین می‌شود. به طوری که ۳۷ درصد از متوسط تولید سالانه گاز طبیعی در ایران در بخش خانگی و تجاری، ۳۳ درصد در نیروگاه‌ها و ۳۰ درصد باقی‌مانده در بخش صنایع و حمل‌ونقل مصرف می‌شود. از ۳۳ درصد گازی که بخش نیروگاهی مصرف می‌کند، ۸۴ درصد برای تولید برق است؛ یعنی گاز طبیعی هم مهم‌ترین منبع تامین‌کننده انرژی در ایران است و هم برای تولید برق وابستگی بسیار زیادی به آن وجود دارد و کمبود گاز می‌تواند به کمبود برق منجر شود.
فشارافزایی در میدان پارس جنوبی
ایران در حالی به استقبال زمستان سرد و سخت رفته که دولت ابراهیم رئیسی نتوانسته است مشکل ناترازی در تولید و مصرف گاز طبیعی را حل‌وفصل کند. با خروج شرکت توتال از فاز ۱۱ پارس جنوبی، وزارت نفت نتوانست مشکل افت فشار در میدان مشترک پارس جنوبی را که تامین‌کننده بیش از ۷۰ درصد گاز مصرفی در داخل است، برطرف کند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
سال‌های پیش، دولتمردان مسئله افت فشار در میدان پارس جنوبی را انکار می‌کردند اما در گزارش آبان‌ماه کمیسیون انرژی مجلس، به بحران افت فشار در میدان پارس جنوبی اشاره شده است. به گفته مالک شریعتی نیاسر، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس، «افزایش بی‌رویه برداشت موجب افت فشار مخازن این میدان شده است و چنانچه تصمیم فوری گرفته نشود، سالانه به‌اندازه یک فاز (معادل ۲۸ میلیون مترمکعب در روز) افت تولید روی خواهد داد. برای جلوگیری از وقوع چنین اتفاقی و صرفا برای حفظ وضعیت تولید فعلی، در مجموع به ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای اجرای طرح‌های فشارافزایی مخازن پارس جنوبی نیاز است. با فرض وجود توان داخل در فشارافزایی، نحوه تامین منابع مالی لازم برای آن در حال حاضر مشخص نیست.»
بدون داشتن سکوهای ۲۰هزارتنی امکان حل مشکل افت فشار در میدان پارس جنوبی به‌ویژه در فاز ۱۱ وجود ندارد. فناوری احداث سکوهای ۲۰هزارتنی در اختیار برخی شرکت‌های اروپایی و آمریکایی است و این شرکت‌ها بدون رفع تحریم‌ها نمی‌توانند به پروژه‌های نفت و گاز ایران وارد شوند. فناوری شرکت‌های چینی و روسی هم نمی‌تواند نیازهای فنی فاز ۱۱ پارس جنوبی را تامین کند. وزارت نفت پس از دو دهه تاخیر، به منظور بهره‌برداری از فاز ۱۱ پارس جنوبی، سکوهای ۱۵۰۰ تنی در این فاز نصب کرد و این سکوها از فازهای دیگر به فاز ۱۲ به این پروژه منتقل شدند اما این فناوری به هیچ‌وجه نمی‌تواند مشکلات متعدد فاز ۱۱ را حل کند.
کمبود بنزین
در ماه‌های گذشته، ناترازی در تولید و مصرف بنزین در برخی شهرهای ایران به‌شدت حس شد. مسئولان حتی واردات بنزین از ترکمنستان را هم تایید کردند. باید اشاره کرد که در هفته‌های گذشته، عرضه بنزین سوپر در جایگاه‌های سوخت متوقف شد؛ موضوعی که سبب شد مقابل جایگاه‌های سوخت در تهران و شهرستان‌ها صف‌های عریض و طویل شکل بگیرد.
اگر دولت ابراهیم رئیسی بخواهد در شرایط فعلی قیمت بنزین را افزایش دهد، با اعتراض‌های بسیار گسترده مردم روبرو می‌شود. از طرفی این دولت در شرایط فعلی قادر نیست بنزین مصرفی را تامین کند. قرار است در هفته‌های آینده، بودجه سال ۱۴۰۲ به مجلس تحویل شود. قیمت نفت صادراتی در سال آینده فعلا در بودجه اعلام نشده اما در شرایط فعلی که روسیه بازار را با نفت ۶۰-۵۵ دلاری اشباع کرده است، می‌توان پیش‌بینی کرد که هم در ماه‌های آینده و هم در سال جدید شمسی، نفت خام ایران در بازار خاکستری به‌سختی به قیمت ۴۵-۴۰ دلار از طریق واسطه‌ها به فروش برسد که با کم کردن هزینه دلالان فروش، حمل‌ونقل غیررسمی و صرافی‌ها، رقم چندان بزرگی به خزانه بانک مرکزی ایران وارد نخواهد کرد.
تحریم‌ها نه‌تنها ظرفیت تولید و صادرات نفت و گاز و بنزین ایران را کاهش دادند، بلکه سبب شدند جمهوری اسلامی و گروه‌های ذی‌نفع مجبور شوند نفت را در بازار خاکستری با قیمت کمتر بفروشند تا بخشی از نیازهای ارزی خود را تامین کنند. تحریم‌ها برای مردم ایران و نسل‌های آینده به معنای فرصت‌سوزی و برای گروه‌های ذی‌نفع به معنای منبع درآمد جدیدند. منابع مالی و فناوری شرکت‌های ایرانی جوابگوی همه نیازهای صنعت انرژی ایران نیست و حتی اگر شرایط برای ورود شرکت‌های روسی و چینی به صنعت نفت و گاز ایران فراهم شود، باز هم مشکلات متعدد ایران در بخش انرژی ادامه خواهد داشت؛ به‌ویژه مشکل افت فشار در میدان پارس جنوبی.
اروپا شاید با یک یا دو زمستان سرد و سخت روبرو باشد، اما بدون تغییر اساسی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی و اصلاح نشدن روند مصرف داخلی، مردم ایران سال‌ها زمستان سرد و سخت یا در کل ابر یک بحران انرژی در پیش خواهند داشت. زمستان سرد و سخت ایران فرا رسیده است اما در حالی که برای صنعت انرژی ایران نمی‌توان آینده روشنی متصور شد، در کمال تعجب می‌بینیم که دولتمردان و برخی افراد مرتبط با امور امنیتی همچنان هر روز آمارهایی غلط و وعده‌هایی می‌دهند که با دینامیک‌های بازار جهانی انرژی در تضاد است.
مردم ایران به دلیل تاثیر منفی ایدئولوژی بر سیاست خارجی و امنیت ملی، هم امسال و هم سال‌های آینده، زمستان‌های سختی خواهند داشت. تا زمانی که اولویت جمهوری اسلامی بازدارندگی است و در سیاست داخلی و خارجی آن، اقتصاد و توسعه متوازن نقشی ندارد، مردم ایران به‌رغم دارا بودن منابع عظیم انرژی، کماکان با ابر بحران انرژی دست به گریبان خواهند بود.
