یک مجموعه تلویزیونی واقع‌نما (reality show) آمریکایی از ۱۶ سال پیش سراغ یک کلیشه آشنا رفته تا روند خستگی و فراموشی در انسان را معکوس کند. کلیشه‌اش هم این است: خیلی‌ها می‌گویند که اگر رفیق دگرباش (همجنس‌گرا، دوجنس‌گرا یا جنس سوم) داشته باشی، کمک می‌کنند تا بهتر خرید کنی، مدل موی جذاب‌تری انتخاب کنی یا به کل، از این رو به آن رو شوی.
ریشه این برنامه به ۲۰۰۳ میلادی برمی‌گردد، وقتی مجموعه «از چشم کوییر برای آدم دگرجنس‌گرا» (Queer Eye for the Straight Guy) پخش تلویزیونی‌اش را در آمریکا شروع کرد. برای پنج سال، پنج چهره کوییر این برنامه در نیویورک می‌رفتند تا زندگی مردمان استریت را تغییر دهند.
کوییر: از یک فحش تا نماد افتخار
واژه کوییر در عصر رنسانس، در اشاره به آدم‌های عجیب‌وغریب، غیرعادی و همچنین در فحش به‌عنوان «عوضی» استفاده می‌شد. از اوایل قرن بیستم، این واژه توهینی بر علیه افراد همجنس‌خواه – اکثرا مردانی که با همجنس خود می‌آمیزند – بود تا در دهه ۱۹۷۰ میلادی، تعدادی از کنش‌گران حقوق اقلیت‌های جنسی، معنی این واژه را واژگون کردند و نقش مثبتی بهش دادند: آن‌ها خودشان را کوییر نامیدند و بی‌اندازه هم به این نام خودشان افتخار می‌کردند.
امروزه این واژه بیشتر برای افرادی استفاده می‌شود که «جنسیت سیال» دارند و خودشان را محدود به برچسب‌های اجتماعی نمی‌کنند. یعنی ممکن است فقط با همجنس خودشان رابطه برقرار کنند یا آنکه با جنس مخالف هم دوستی کنند.
در گذر پنج سال، نخستین دوره ساخت «از چشم کوییر» در ۲۰۰۷ میلادی پایان یافت تا آنکه شبکه اینترنتی نتفیلیکس امتیازش را خرید و پنج چهره تازه برایش استخدام کرد. فرق نتفیلیکس با شبکه‌های مرسوم تلویزیونی ساده است: این شبکه محدود به یک کشور نیست، بلکه چهار فصل کنونی این سریال در تقریبا تمامی دنیا، در اختیار مشترکان آن قرار دارد. در ایران هم می‌توان آن را در گستره‌ای از وب‌سایت‌های اینترنتی یافت که البته تماشای قانونی آن نیست، اما مگر چاره‌ای دیگری برای مخاطب ایرانی باقی مانده است؟
در نخستین دوره ساخت «از چشم کوییر»، این برنامه تلویزیونی محدود به شهر نیویورک بود. نتفیلیکس، آن را از فضای لیبرال نیویورک بیرون برد و در قلب مذهبی آمریکا، پنج نفر کوییر را به زندگی مردم ایالت‌هایی مثل آتلانتا می‌برد. افرادی که در هر قسمت برنامه حاضر می‌شوند، توسط یک عضو خانواده یا یک رفیق صمیمی، برای حضور «از چشم کوییر» نامزد شده‌اند.
این برنامه در ژانر برنامه‌های واقع‌گرای «حس خوبی داشته باش» قرار می‌گیرند. یعنی هدفش مقدم بر همه این است تا احساس بهتری به فرد دهند تا او بتواند آسوده‌تر گذران روز کند.
ترویج زندگی آسوده‌تر از آتلانتا تا توکیو
در اولین جمعه ماه نوامبر، «از چشم کوییر، ما رفتیم ژاپن!» (Queer Eye, we are in Japan!) در اختیار مشترکان نتفیلیکس قرار گرفت. در چهار قسمت پنجاه دقیقه‌ای، پنج نفر کوییر قهرمان داستان سراغ چهار نفر ژاپنی می‌روند: زنی که چون شبیه به چهره مرسوم زن در فرهنگ ژاپنی نیست، خودش را فراموش کرده است. جوانی که می‌ترسد دوست‌پسرش را به خانواده معرفی کند، چون همجنس‌گرایی در فرهنگ آن کشور زیرزمینی باقی مانده است. یک هنرمند که دست به‌گریبان اضطراب‌های باقیمانده از کودکی است و درنهایت مردی که نزدیک به پنج سال است با همسرش آمیزش جنسی نداشته است.
هنوز هستند مخاطبانی که رابطه با همجنس را تنها محدود به رابطه‌ای جنسی می‌بینند. در فصل تازه «از چشم کوییر»، این سوال مطرح می‌شود که اگر جای رابطه جنسی و احساسی در زندگی انسان خالی بماند، چقدر فرد ضربه می‌خورد. بااین‌حال، این نگاه هم مطرح می‌شود که سکس، همه زندگی نیست. بلکه جزئی از آن است و می‌تواند یک بخش کلیدی زندگی باشد.
همان‌طور که سکس تمام زندگی کوییرهای این برنامه نیست، اما اگر جایش خالی بماند شاید اندوه را به چهره آنان هم بیاورد. آن‌ها مانند دیگر قسمت‌ها، یک هفته همراه این مرد می‌مانند و ذهنیت او نسبت به خودش، آرایش مو و پوشش را تغییر می‌دهند. در نهایت خانه‌اش را زیباتر می‌کنند و حتی به او یاد می‌دهند تا برای نخستین مرتبه، برای زنش شام بپزد.
پنج تا متخصص برای تغییر همه‌چیز زندگی
پنج کوییر برنامه، لقب «پنج خارق‌العاده» (The five fab aka fabulous) را گرفته‌اند، اما در اینجا، هرکدامشان یک برنامه واقعی دارند تا زندگی مردم را شگفت‌انگیز کنند. مقدم بر همه، تَن فرانس (Tan France) و جاناتان وان نِس (Jonathan Van Ness) جلو می‌آیند. تَن متخصص مد است و شیوه لباس پوشیدن افراد را اصلاح می‌کند. جاناتان هم سراغ اصلاح مو و آرایش صورت آنان می‌رود.
بعد بابی برک (Bobby Berk) پیش می‌آید تا در نقش یک طراح داخلی، خانه یا محل کار افراد را بازسازی کند. کار اصلی او این است که رنگ به محیط زندگی بیاورد. کارامو براون (Karamo Brown) هم در این میانه، متخصص اصلاح روحیه افراد است و در نهایت، آنتونی پورووسکی (Antoni Prowski) است که با تخصص آشپزی و شناخت شراب می‌آید تا مزه‌های تازه‌ای به زندگی مردمان بیاورد.
آن‌ها یک بودجه در اختیارشان دارند تا خرج نامزد هر قسمت کنند: برایش لباس بخرند، خانه‌اش را خوشگل کنند و به ظاهر او برسند. آن‌ها همچنین انگشت بر مشکلات ریشه‌ای زندگی هر نفر می‌گذراند و به او اجازه می‌دهند تا در یک فضای امن، بیشتر شبیه به خودش باشد. می‌پرسند او چه می‌خواهد و او را به حقیقت‌اش نزدیک‌تر می‌کنند. انگار افراد اکثرا استریت بیایند و به واقعیت زندگی‌شان برون‌آیی (coming out) کنند.
خودت را قبول کن تا خوشحال زندگی کنی
اوج هر قسمت «از چشم کوییر» وقتی است که نامزد هر برنامه، با آرایش و پوششی نو دوباره به بقیه معرفی می‌شود و خوشحالی‌اش را تماشا می‌کنی که با خانه یا محل کارش در شکلی تازه روبه‌رو می‌شود. البته، بخش عمده‌ای از برنامه تبلیغ مدل‌های مختلف لباس، یا مبلمان و مانند آن است، اما اگر حواس مخاطب به جنبه‌های اجتماعی برنامه بیشتر جلب باشد، او شاهد تولد دوباره هر شخصیت برنامه خواهد بود.
تولدی که می‌تواند فقط محدود به حاضران در برنامه نباشد. برای همین تماشای این مجموعه تلویزیونی لذت‌بخش می‌شود: مخاطب تماشا می‌کند که چطور خنده به چهره نامزد برنامه برمی‌گردد و به خودش می‌آید و می‌پرسد، چه کار کنم تا خنده بیشتر در زندگی همراهم باشد؟
شاید یک راهش این باشد که به خودت برگردی. خودی که شاید در کودکی و نوجوانی فراموشش کرده باشی یا آنکه درگیر فشار کار و هزینه‌های زندگی، به گوشه‌ای رانده شده باشد.
«از چشم کوییر» نشان می‌دهد که می‌توان آن آدم گم‌گشده درون را دوباره پیدا کرد و پسش گرفت. می‌شود احساس آسودگی بیشتری در زندگی داشت.
پنج کوییر این برنامه، تا حالا در آمریکا سفر کرده‌اند و به استرالیا و ژاپن هم رفته‌اند. شاید یک زمانی بتوانند به ایران هم سفر کنند. البته به قول سامان، یک مخاطب این برنامه، «الان اگر به ایران بروند احتمالا پنج طناب دار منتظرشان باشد. یک قسمت ویژه برای پایان از چشم کوییر!»
زندگی همجنس‌خواهان ایرانی هنوز بیشتر زیرزمینی است و قوانین ایران برعلیه آنان، اما در واقعیت، آن‌ها هم بخشی از جامعه‌اند. همان‌طور که شاید شما هم شاهدش بوده باشید، دوستی با آن‌ها می‌تواند روزگار خودتان را هم بهتر کند. چون انسانی که خودش را تحت هر شرایطی شناخته، قبول کرده و حالا واقعا خودش است، در برابر مشکلات زندگی، انسان خوشحال‌تری خواهد بود.
* تعریف واژه «کوییر» در این گزارش از صفحه ۴۱ و ۴۲ کتاب «چگونه مسائل دگرباشان جنسی را پوشش دهیم، راهنمای آموزشی ویژه روزنامه‌نگاران و رسانه‌های فارسی‌زبان» گرفته شده است که پیش‌تر توسط «سازمان اقدام آشکار جهانی» در شهر نیویورک، آمریکا منتشر شده است.
