پس از پایان مراسم باشکوه تشییع و خاکسپاری رسمی ملکه الیزابت دوم که روز دوشنبه، ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲ (۲۸ شهریور)، در بریتانیا برگزار شد، توجه جهانیان به ایالات متحده معطوف شد که رهبران جهان برای شرکت در هفتاد‌و‌هفتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد، در شهر نیویورک گرد هم آمدند.

پس از دو سال وقفه به دلیل همه‌گیری کرونا، این نخستین جلسه‌ای است که در آن سران حکومت‌ها و وزیران خارجه کشورهای جهان گرد هم می‌آیند. از آن زمان تاکنون به دلیل همه‌گیری کرونا و جنگ اوکراین که وارد هشتمین ماه خود می‌شود و هیچ نشانه‌ای از پایان آن در آینده نزدیک به چشم نمی‌خورد، جهان دستخوش تغییرات بسیاری شده است.

بسیاری از کشورهای دنیا، به ویژه کشورهای اروپایی، در معرض بحران‌های شدید اقتصادی و انرژی قرار گرفته‌اند و این نگرانی، اذهان دیپلمات‌های غربی را به خود مشغول کرده است، در حالیکه دیپلمات‌های عرب می‌کوشند توجه جامعه جهانی را به مسائل جهان عرب و چالش‌های ناشی از بحران جنگ اوکراین که بر صحنه تحولات بین‌المللی حاکم شده‌ است، معطوف کنند.

این در حالی است که پایان دادن به چالش‌های جهانی، همچون تغییرات آب‌وهوایی و مقابله با تهدید سلاح‌های هسته‌ای، مستلزم همکاری همه طرف‌ها، به ویژه اعضای دائم شورای امنیت (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه و چین) است، در حالی که شکاف بین کشورهای یادشده پیوسته عمیق‌تر می‌شود.

هفتاد‌و‌هفتمین جلسه مجمع عمومی سازمان ملل با اجلاس ویژه‌ای درباره تغییر در آموزش و پرورش آغاز شد و آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، اعلام کرد که یکی از شعارهای هفتادوهفتمین اجلاس مجمع عمومی «آموزش برای همه»‌ است. او تاکید کرد که باید برای همه کودکان جهان فرصت آموزش فراهم شود.

در روزهای جمعه، شنبه، و دوشنبه گذشته بحث‌ها همچنان درباره چالش‌های پیش روی بخش آموزش و فرصت‌های ناشی از پیشرفت فناوری برای گسترش چارچوب آموزشی برای کسانی که ممکن است برای حضور در مدارس مشکل داشته باشند، ادامه یافت.

در اجلاس روز دوشنبه ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲ که با یک سالگی اعلامیه طالبان مبنی بر ممنوعیت تحصیل دبیرستانی دختران در افغانستان همزمان بود، بر لزوم فراهم بودن فرصت تحصیل برای همه تاکید شد و گوردون براون، نخست‌وزیر پیشین بریتانیا، در جایگاه نماینده سازمان ملل برای حمایت از آموزش و پرورش، به بررسی چالش تحصیل دختران در افغانستان پرداخت.

او گفت: «امروز دختران افغانستان تنها در مقطع ابتدایی می‌توانند درس بخوانند و از ادامه تحصیل آن‌ها در مقطع دبیرستان و دانشگاه جلوگیری می‌شود.»

در واقع، به‌رغم درخواست‌های مکرر سازمان ملل متحد و آنتونیو گوترش، دبیرکل این سازمان، در افغانستان دختران از یک سال پیش به این سو اجازه ادامه تحصیل ندارند. 

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که اگر در نهایت، تصمیم به دست کسانی است که از اجرای خواسته‌های سازمان ملل متحد سر باز می‌زنند، پس مطرح شدن چنین درخواست‌هایی از سوی سازمان ملل چه فایده‌ای دارد؟

همچنین، بحران نفتکش غول پیکر «صافر» در سواحل دریای سرخ در یمن که حوثی‌ها برای انتقال آن مشکل‌تراشی می‌کنند، نمونه‌ دیگری از کارایی نداشتن سازمان ملل متحد است. سازمان ملل پیوسته هشدار می‌دهد که نفتکش فرسوده هر لحظه ممکن است منفجر شود و به وقوع فاجعه زیست‌محیطی بزرگی برای دریای سرخ و ساکنان سواحل آن منجر شود. هرچند انتقال نفتکش یادشده از سواحل دریای سرخ به تنها پنج میلیون دلار هزینه نیاز دارد، سازمان ملل تاکنون موفق به جمع‌آوری این مبلغ از کمک‌کنندگان نشده است تا بتواند به این بحران رسیدگی کند. علاوه بر این، حوثی‌ها نیز تاکنون از همکاری در رفع این مشکل خودداری کرده‌اند.

فاجعه محرومیت دختران از تحصیل در افغانستان و ادامه بحران نفتکش «صافر» که همچون بمب ساعتی تلقی می‌شود، تنها دو مورد از موارد بیشماری است که ناتوانی سازمان ملل متحد را در رسیدگی به بحران‌ها نشان می‌دهند. در مورد اول، رژيمی که قدرت را در دست دارد، به دختران اجازه تحصیل نمی‌دهد، و در مورد دوم، سازمان ملل از فراهم کردن بودجه کافی برای انتقال نفتکشی فرسوده و پایان دادن به خطر آن، ناتوان مانده است. 

همان‌گونه که می‌دانیم، سازمان ملل متحد با معضل بزرگی روبه‌رو است و باید اذعان کرد که کامیابی یا ناکامی این سازمان، در گرو همکاری اعضای آن، به ویژه کشورهای قدرتمند عضو شورای امنیت، است. دبیرکل سازمان ملل متحده در اجلاس روز سه‌شنبه، ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲، بار دیگر پیامش را در پیوند با اهمیت همکاری بین‌المللی و حمایت از سازمان ملل که مهم‌ترین و برجسته‌ترین نهاد دیپلماسی و همبستگی بین‌المللی به شمار می‌رود، تکرار کرد. 

تردیدی نیست که به‌رغم تشدید بحران اوکراین و بروز بحران‌های جدیدی مانند تنش بین آذربایجان و ارمنستان و ادامه بحران در سوریه و فلسطین، نمی‌توان سازمان ملل متحد را به مثابه صحنه بین‌المللی برای نشست‌ها، مشاورت‌ها و تلاش‌ها با هدف دستیابی به راه‌حل‌های عملی، رها کرد.

پس از بیش از دو سال غیبت، حضور رهبران جهان در اجلاس اخیر مجمع عمومی سازمان ملل، آزمون جدیدی برای این نهاد بین‌المللی است که آیا می‌تواند اهمیت خود را در حکم نهادی که همه در آن سهم دارند، ثابت کند و نقشی که فراخور جایگاه آن باشد، بازی کند؟ یا اینکه رهبران جهان بار دیگر فرصتی را که برای همبستگی بین‌المللی فراهم شده است، از دست خواهند داد؟

هیچ کس از سازمان ملل انتظار معجزه ندارد که بتواند ظرف یک هفته صلح را در سراسر جهان تامین کند. با این حال، امید است که رهبران جهان به اهمیت ارتباط‌ها و لزوم ادامه تلاش جدی برای دستیابی به راه‌حل‌های موثر متقاعد شوند، و البته رسیدن به چنین توافقی دور از تصور نیست.

تردیدی نیست که با وجود ناتوانی‌ها و چالش‌های روزافزون فراروی سازمان ملل متحد، به ویژه که تصمیم‌گیری در بسیاری از موارد در انحصار پنج عضو دائم شورای امنیت است، وجود این سازمان برای همه کشورها یک ضرورت مطلق و اساسی است که هرگز نمی‌توان اهمیت آن را نادیده گرفت، زیرا جهان نمی‌تواند درباره مسائل مهمی مانند مقابله با تغییرات آب و هوایی، کنترل سلاح‌های هسته‌ای و رسیدگی به بحران‌های بهداشتی مانند همه‌گیری کرونا، بدون سازوکار مشترکی که سازمان ملل متحد آن را نمایندگی کند، به تفاهم برسد.

البته ناسازگاری‌های دوجانبه و اختلاف‌های بین‌المللی تا آینده قابل پیش‌بینی همچنان ادامه خواهد داشت، بنابراین، باید کشورهای بی‌طرف و توانمند تلاش‌های خود را برای حمایت از سازمان ملل افزایش دهند تا زمینه حل‌وفصل اختلاف‌ها فراهم شود. اولویت نخست، باید معطوف به تلاش برای پایان دادن به جنگ اوکراین باشد، زیرا این جنگ در حال تبدیل شدن به بحرانی طولانی است که با گذشت هر روز، چالش‌های فراروی جهان را پیچیده‌تر می‌کند.