افزایش تغییر و تحول در بازار جهانی نفت باعث شد کشورهای اصلی تولیدکننده نفت این تحولات را به‌دقت رصد کنند و برای تدوین سیاست انرژی خود در کوتاه‌مدت اقدام‌هایی در نظر بگیرند. در این بین، تداوم بحران انرژی در اروپا و افزایش هزینه سوخت سبب شد تا نارضایتی‌ اروپاییان بالا بگیرد؛ به حدی که دامنه اعتراض‌ها به خیابان‌ها نیز کشیده شد. در آخرین مورد، بیش از ۷۰ هزار نفر در خیابان‌های پراگ، پایتخت جمهوری چک، تجمع کردند تا به ناتوانی دولت در کنترل بحران انرژی و افزایش هزینه سوخت اعتراض کنند.  

در هفته‌های گذشته، عربستان سعودی با هدف تثبیت قیمت نفت، نارضایتی خود را از میزان تولید نفت اوپک اعلام کرد. اظهارات وزیر انرژی عربستان سعودی بلافاصله با حمایت کشورهای عمده تولیدکننده نفت اوپک همراه شد. باید اشاره کرد که اواخر ماه اوت، عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی، در گفت‌وگو با بلومبرگ در پاسخ به سوالی درباره نوسان قیمت نفت در بازارهای جهانی تاکید کرد که مجموعه اوپک پلاس برای همکاری به منظور رویارویی با نوسان قیمت‌ها و هدایت بازار سازوکارهای مشخصی دارد؛ اظهاراتی که با واکنش آمریکا مواجه شد.

آمریکا و سایر کشورهای عمده مصرف‌کننده نفت در ماه‌های گذشته خواستار افزایش ظرفیت تولید نفت اوپک شدند تا به این ترتیب قیمت‌ها در بازار کاهش یابد. هرچند اوپک پلاس از تابستان ۲۰۲۱ نشان داد که در جهت منافع ملی کشورهای عضو، سیاست واحدی در پیش گرفته است و خواسته‌ کشورهای عمده مصرف‌کننده انرژی در درجه دوم اولویت قرار دارند.

بیانیه گروه ۷ در مورد نفت روسیه

پیش از برگزاری اجلاس ماهانه اوپک پلاس، هفت کشور صنعتی جهان- موسوم به گروه ۷- با هدف محدود کردن درآمدهای ارزی روسیه از طریق صادرات نفت، موافقت کردند که برای نفت روسیه سقف قیمت تعیین کنند. هرچند کارشناسان انرژی این اقدام گروه ۷ را نمادین ارزیابی کردند، بیشتر محدود کردن درآمدهای ارزی روسیه شاید بتواند به تشدید فشار بر مسکو برای توقف جنگ علیه اوکراین منجر شود.

تصمیم گروه جی ۷ در کنار اظهارات وزیر انرژی عربستان سعودی و نوسان‌های قیمت نفت در هفته‌های گذشته باعث شد تا اهمیت اجلاس روز ۵ سپتامبر اوپک بیش از پیش افزایش یابد. الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر روسیه، روز پنجشنبه، اول سپتامبر، گفت که مسکو از تمدید توافق فعلی اوپک پلاس حمایت می‌کند.

او گفت: «ما این موضوع را با شرکت‌های نفتی خود در میان گذاشتیم و آن‌ها نیز از آن حمایت می‌کنند. مسکو خواهان کاهش ظرفیت تولید نفت خود و اوپک پلاس نیست.»

کمیته مشترک کارشناسان اوپک پلاس در جلسه ۳۱ اوت خود، به این جمع‌بندی رسید که عرضه نفت خام نیمه دوم سال ۲۰۲۲ به میزان ۹۰۰ هزار بشکه در روز بیش از تقاضا است. باید در نظر داشت که بر حسب آخرین گزارش دبیرخانه اوپک، تقاضای جهانی برای نفت طی ۵ سال آینده ۷.۵ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. در دوران همه‌گیری سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی نفت با افت شدیدی مواجه شد.  

شروع دودستگی در اوپک پلاس؟

برخی منابع روز یکشنبه، ۴ سپتامبر، به وال استریت ژورنال گفتند که مسکو از کاهش ظرفیت تولید نفت اوپک پلاس حمایت کافی نشان نمی‌دهد و حتی با کاهش ظرفیت تولید اوپک پلاس مخالف است. در این حالی است که در هفته‌های گذشته، حمایت کشورهای عمده اوپک از تصمیم عربستان سعودی برای کاهش ظرفیت تولید و جمع‌بندی جلسه کمیته مشترک کارشناسان اوپک پلاس از هماهنگی کامل بین این گروه خبر می‌داد.

اگر مخالفت مسکو با کاهش ظرفیت تولید اوپک پلاس ادامه یابد، می‌توان انتظار داشت به‌تدریج دودستگی در بین اعضای این گروه افزایش یابد. این دودستگی نه تنها به کاهش تاثیرگذاری این گروه در بازار منجر خواهد شد، بلکه تداوم آن می‌تواند به فروپاشی اوپک پلاس منتهی شود.

بازگشت ایران به بازار

برخی رسانه‌ها بر این باورند که تصمیم ریاض برای کاهش ظرفیت تولید اوپک پیامی به دولت جو بایدن است. روزنامه  فایننشیال تایمز در گزارشی، نوشت شاید در ظاهر، هدف اصلی عربستان سعودی از کاهش ظرفیت تولید نفت دلالان نفتی باشند اما مخاطب این پیام در حقیقت دولت بایدن است که خود را برای احیای توافق اتمی با ایران آماده می‌کند.

عربستان سعودی با توجه به ظرفیت تولید و نفوذ در بین اعضای اوپک می‌تواند ظرفیت خود را تا حد یک میلیون بشکه در روز کاهش دهد و این کاهش ظرفیت تولید نفت عربستان سعودی می‌تواند به کاهش جدی تاثیر بازگشت احتمالی ایران به بازار نفت منجر شود.

 بازگشت ایران به بازار نفت هرچند به بازه زمانی شش ماه تا یک ساله نیاز دارد، اگر هم عملیاتی شود، کشورهای عمده تولیدکننده نفت از بازگشت کامل ایران به بازار خوشنود نخواهند بود و همگی از ابزارهای موجود برای حفظ سهم خود در بازار بهره خواهند گرفت.

با توجه به تمامی تحولات بازار جهانی انرژی- تداوم بحران انرژی و جنگ اوکراین- می‌توان گفت که فعلا اوپک نقش مهم خود در بازار جهانی انرژی و معادلات این بازار را به‌خوبی ایفا می‌کند. تداوم مخالفت روسیه با کاهش بیش از حد ظرفیت تولید اوپک پلاس خطر جدی برای آینده سیاسی این گروه انرژی خواهد بود. کاهش اثرگذاری این گروه به نفع اقتصاد کشورهای عضو نیست و کاهش ظرفیت تولید اوپک پلاس پیام روشنی به بازار انرژی و مذاکرات هسته‌ای است؛ اینکه کشورهای عمده تولیدکننده نفت در منطقه خواهان توجه به نگرانی‌های امنیتی خود در این توافقنامه احتمالی‌اند.

حملات پهپادی حوثی‌ها به تاسیسات نفتی عربستان نشان داد که در صورت تداوم حمایت ایران از حوثی‌ها، زیر ساخت‌های انرژی در منطقه با چالش‌های جدی در آینده روبرو خواهند شد. هر گونه توافقی که به رفع نگرانی امنیتی کشورهای عرب منطقه و تغییر در سیاست خارجی ایران منتهی شود نه تنها در آینده اوپک تاثیر مثبت خواهد داشت، بلکه بازار جهانی انرژی هم ثبات بیشتری خواهد یافت.