بار دیگر شهر تاریخی زیبای ادینبورو (Edinborough)، پایتخت اسکاتلند، در ماه اوت میزبان بزرگ‌ترین جشنواره هنری جهان بود؛ از بامداد تا شامگاه، با تئاتر، کنسرت، باله، اپرا، رقص و کمدی تک‌نفره، که پس از دو سال مشکلات ناشی از همه‌گیری کرونا، به حالت عادی بازگشت و میزبان صدها هزار نفر از سراسر جهان شد.

بخش اصلی جشنواره که از آن با عنوان «جشنواره بین‌المللی ادینبورو» یاد می‌شود، امسال هفتاد و پنجمین دوره‌اش را برگزار کرد. این جشنواره هر سال حدود پنجاه اثر را از سراسر جهان به این شهر دعوت می‌کند و امسال میزبان دو هزار و ۳۰۰ هنرمند از ۴۵ کشور جهان بود. 

فرگوس لینهان از سال ۲۰۱۵ مدیر این جشنواره بوده است. با او درباره چندوچون جشنواره امسال و جای خالی هنرمندان ایرانی در آن، به گفت‌وگو نشستم. 

فرگوس لینهان از سال ۲۰۱۵ مدیر این جشنواره ادینبورو - عکس از رایان بیوکنن/ جشنوراه ادینبورو

هفتاد و پنج دوره برگزاری جشنواره ادینبورو، واقعا چشمگیر است و بی‌همتا. درباره جشنواره امسال و جشن‌های هفتاد و پنج سالگی برایمان بگویید. 

بله، همان طور که اشاره کردید، هفتاد و پنجمین سال جشنواره است که به دلیل دیگری هم بسیار مهم شد: پس از همه‌گیری، امسال اولین سالی است که جشنواره به حالت طبیعی خود برمی‌گردد و همه چیز رو‌به‌راه شد. یک تجربه لذت بخش دیگر که هنرمندان خیلی خوشحالند که به حالت عادی برگشته‌اند و تماشاگران هم خیلی خرسندند که باز می‌توانند به تماشای آثار هنری بنشینند. من هم واقعا خوشحالم. با توجه به همه اتفاق‌هایی که در دنیا در حال رخ دادن است، شگفت‌انگیز است که جشنواره ادینبورو می‌تواند بار دیگر هنر را جشن بگیرد. 

جشنواره امسال چه ویژگی‌هایی داشت؟ آیا مایه مشخصی برای انتخاب آثار داشتید؟

هنرمندان همیشه به اتفاقاتی که در جهان می‌افتد واکنش نشان می‌دهند. برای همین ما امسال به این نکته توجه نشان دادیم که چرا مردم باید سرزمین خودشان را ترک کنند و در جای دیگری به دنبال پناهگاه باشند؟ خیلی‌ها باید سرزمین‌شان را ترک کنند؛ به دلایل متعدد. اولین دبیر هنری این جشنواره، در دوره جنگ جهانی از آلمان گریخته و به بریتانیا پناه آورده بود. به همین دلیل، شاید اگر آن اتفاقات رخ نداده بود، ما الان این جشنواره را نداشتیم. می‌خواستیم این واقعیت را جشن بگیریم که وقتی آدم‌ها از جای دیگری به جامعه ما می‌آیند، خدمات باورنکردنی‌ای ارائه می‌دهند. برای همین بخشی داشتیم به عنوان «پناهگاه» که مختص هنرمندان مهاجر بود. یک اثر داشتیم که به مردمی که باید سریلانکا را ترک می‌کردند، می‌پرداخت. «کتاب جنگل» حکایت آدم‌هایی است که باید سرزمین‌ خود را به علت تغییرات اقلیمی و بحران‌های زمین ترک کنند. در هفته اول جشنواره «ارکستر رهایی اوکراین» را داشتیم که با حضور هنرمندانی که از اوکراین آمدند، اجرا شد و مخاطبان اوکراینی‌ای را هم که به اینجا آمده‌اند و در اسکاتلند پناه گرفته‌اند، جذب کرد.

امسال باز دو تا از هنرمندان محبوب من در جشنواره شرکت داشتند: اکرم خان و ایوو ون هوف...

این دو هنرمند تاریخچه حضوری طولانی در جشنواره ما داشته‌اند و هر دو چندین بار اینجا بوده‌اند و مثل همیشه، مشتاق حضورشان بودیم. ایوو نمایش «یک زندگی کوچک» را با خودش به اینجا آورد و اکرم نسخه تازه‌ای از «کتاب جنگل» را. هر دو آن‌ها به طرز جذابی از دو رمان اقتباس شده و برای اجرای صحنه‌ای تنظیم شده‌اند. آن‌ها هنرمندانی فوق‌العاده‌ای‌اند و فکر می‌کنم این کارهای آنان در ذهن مخاطب حک خواهد شد.

این پرسش ممکن است برای خیلی‌ها پیش بیاید که از میان ده‌ها هزار هنرمند در سراسر جهان، چطور آثاری را انتخاب و به جشنواره دعوت می‌کنید؟ سیستم گزینش شما چگونه است؟

دو نکته است که همیشه به آن توجه داریم: آشکارا می‌خواهیم کارهای متفاوتی از گوشه و کنار دنیا داشته باشیم؛ از اوگاندا و هلند تا آمریکا و چین، و در عین حال، می‌خواهیم هنر اسکاتلند و هنرمندان اسکاتلندی را معرفی کنیم. نکات دیگری را هم مد نظر داریم؛ مثل این نکته که چطور می‌توانیم با کمترین میزان پرواز هنرمندان، برنامه را اجرا کنیم، می‌خواهیم اجراها طولانی‌تر شوند، و نیز کمپانی‌هایی که چند نوع اجرا داشته باشند؛ مثل ارکستر فیلارمونیک فیلادلفیا که اجراهای مختلفی داشت. گروه‌هایی نیز که در این اطراف تور برگزار می‌کنند، برای ما جالب‌اند و ما هم می‌توانیم جزو برنامه‌هایشان باشیم. همه این‌ها بر تصمیم‌های ما تاثیر دارند. همه این‌ها البته باید به توازنی با فرم اثر هنری هم برسد و در کنار آن، حرفی هم برای گفتن درباره جهان امروز داشته باشد، چون جشنواره ما یک رویداد بین‌المللی است. حتی درباره گروه‌های اسکاتلندی، برایمان مهم است که ارتباطی با دیگر کشورها و همکاری‌ای با آن‌ها داشته باشند. 

مخاطبان ما فارسی‌زبان‌اند و اغلب ممکن است فکر کنند که هنر ایران چنان‌که باید و شاید ،در جشنواره ادینبورو حضور نداشته است. آخرین باری که اثری از ایران در جشنواره شما اجرا شد، سال ۲۰۰۸ بود که آثاری از عباس کیارستمی و آتیلا پسیانی در جشنواره حضور داشتند، در حالیکه ایران تئاتر تجربی شگفت‌انگیز و موسیقی سنتی حیرت‌انگیزی دارد.... 

امسال اثری از هنرمندان ایرانی داشتیم، از موسیقیدان و نوازنده‌ای ایرانی که اینجا ساکن شده است و در برنامه «پناهگاه» از او دعوت کردیم اجرا کند. ما همیشه به هنر ایران توجه داشته‌ایم، اما دعوت از گروه‌های ایرانی کار ساده‌ای نیست. گروهی که برنامه‌ای در این منطقه برگزار کند، خیلی کم پیدا می‌شود و از سوی دیگر، امسال سال چالش‌برانگیزی با محدودیت‌های خاص خودش بود و اصلا سال مناسبی برای گرفتن ویزا برای هنرمندان و سفر آن‌ها نبود. اما به هر حال، در مجموع به هنر خاورمیانه و نیز شمال آفریقا بی‌توجه نبودیم. کنسرتی داشتیم درباره ابن بطوطه با موسیقی‌ای از کشورهای مختلف منطقه که در آن، این نویسنده و جهانگرد قرن سیزدهم به ایران هم سفر می‌کرد.  منظورم این است که این طور نیست که به هنر ایران بی‌علاقه باشیم. ایران قطعا یک منطقه هنرخیز است با هنرمندانی فوق‌العاده. البته این سال آخر من است و نمی‌توانم قولی برای سال آینده بدهم؛ دبیر بعدی جشنواره باید برای سال آتی تصمیم بگیرد.