با وجود گذشت نزدیک به یک سال از بسته شدن درهای مدارس به روی دختران در افغانستان تحت سلطه طالبان، روند آموزش دختران افغان هرگز کاملا متوقف نشد. حالا شماری از دختران در کابل، مزارشریف، هرات و بسیاری از شهرهای دیگر افغانستان، پنهانی در مدارس خانگی شرکت می‌کنند و درس می‌خوانند؛ برخی از آنان با رضایت و حمایت خانواده به مدرسه خانگی می‌‌آیند و برخی دیگر پنهان از چشم مردان خانواده، این خطر را به جان می‌خرند و به تحصیل ادامه می‌دهند.

«مدرسه خانگی» در افغانستان پدیده جدیدی نیست؛ به‌ویژه برای زنان و دختران. دست‌کم زنان بالای ۲۵ سال خوب به یاد می‌آورند که حدود ۲۳ سال قبل نیز با اشتیاقی آمیخته با ترس و دلهره، به مدرسه خانگی می‌رفتند و به نام آموزش قرآن و احکام، خواندن و نوشتن، ریاضی و علوم طبیعی را فرا می‌گرفتند.

در دوره نخست حاکمیت طالبان (۲۰۰۱-۱۹۹۶)، تحصیل برای دختران در تمام سنین و مقاطع ممنوع بود. طالبان به زنان اجازه هیچ گونه فعالیت آموزشی و فرهنگی را نمی‌دادند. آن زمان، در کنار مدارس دولتی، آموزشگاه‌های رسمی خصوصی هم در شهرها بود اما تنها پسران اجازه داشتند آنجا تحصیل کنند. طالبان در آن زمان، به دختران تنها اجازه می‌دادند قرآن و متون دینی را در خانه‌ها یاد بگیرند. اما زنان با استفاده از این فرصت، به نام آموزش قرآن، به خانه افرادی که شغلشان آموزگاری بود یا به هرحال سواد داشتند، می‌رفتند و سایر علوم روز یا دست‌کم خواندن و نوشتن را می‌آموختند. البته جرات و جسارت افرادی که مسئولیت آموزش به دختران را در خانه خود می‌پذیرفتند هم قابل تحسین بود؛ زیرا طالبان هرازگاه به این خانه‌ها سر می‌زدند تا وضعیت را کنترل کنند و مطمئن شوند که جز قرآن چیزی آموزش داده نمی‌شود.

در ۲۰ سال گذشته، نسل جدید دیگر در ته ذهنش هم تصور نمی‌کرد روزی برسد که دوباره مجبور شود پنهانی و با ترس و دلهره دنبال تحصیل باشد. این دختران گمان نمی‌کردند با وجود مدارس خصوصی که هر روز در افغانستان در کنار مدارس دولتی پر رنگ‌تر و مدرن‌تر جلوه می‌کردند، مجبور شوند به مدرسه خانگی بروند و بدون هیچ امیدی به آینده تحصیلی و کاری، فقط به یاد گرفتن برخی مفاهیم و خواندن و نوشتن اکتفا کنند.

با فروپاشی نظام جمهوری در افغانستان و روی کار آمدن طالبان، کابوس سیاه دختران افغانستان پس از ۲۰ سال دوباره بازگشت و دختران افغانستان را از اوج تلاش و تکاپو و امید به آینده به قعر تاریک پستوی خانه‌ها و مخفیگاه‌ها پرتاب کرد. با این حال، گزارش‌های جدید از شهرهای بزرگ افغانستان نشان می‌دهد که با وجود همه نگرانی‌ها و ترس‌ها از برخورد طالبان، برخی از آموزگاران در خانه‌هایشان برای دختران مدرسه خانگی به راه انداخته‌اند و شماری از خانواده‌ها نیز به این امید که دخترانشان از درس عقب نمانند، آنان را به مدارس خانگی می‌فرستند.

در حالی که برای دختران بالاتر از کلاس ششم از فضای شورانگیز مدرسه در هیچ‌جای افغانستان دیگری خبری نیست، به نظر می‌‌رسد این دختران هنوز در برابر تصمیم طالبان عقب‌نشینی نکرده‌اند و به جای اینکه زانوی غم بغل بگیرند، به تحصیل در خانه‌ها و مکان‌های سربسته روی آورده‌اند.

یکی از دخترانی که در یک مدرسه خانگی در کابل درس می‌خواند، به خبرگزاری فرانسه گفت که برادرش عضو طالبان است و اگر بفهمد در مدرسه خانگی درس می‌خواند، او را زنده نخواهد گذاشت. این دختر نوجوان افزود: «من به نام مدرسه دینی و آموزش قرآن از خانه بیرون می‌روم و به اینجا می‌آیم. مادرم از من حمایت می‌کند و تلاش می‌کند برادرم نفهمد که من این‌جا نه برای آموزش قرآن بلکه برای آموختن درس‌هایی همچون ادبیات، تاریخ و علوم طبیعی می‌آیم.»

مادر یکی از دختران دانش‌آموز نیز به خبرگزاری فرانسه گفت که سعی می‌کند دخترانش با وجود بسته بودن مدارس، از تحصیل عقب نمانند. او تصریح کرد: «دختران ما باید بیاموزند تا خود را بشناسند و سپس جامعه، مردم و جهان را بشناسند و بتوانند به خود، جامعه و کشورشان خدمت کنند.»

حمایت مادران از دخترانشان برای تحصیل حتی در شرایط پرخفقان‌ کنونی در افغانستان نشان می‌دهد که ۲۰ سال کار فرهنگی و تغییر در فضای فکری زنان در افغانستان موثر بوده است و اکنون زنان افغانستان به این باور رسیده‌اند که باید حق تحصیل و دیگر حقوق انسانی خود را در هر شرایطی مطالبه کنند و به هر شکل ممکن به آن دست یابند.

در یک سال گذشته، علاوه بر مدارس خانگی، شماری از زنان افغان ساکن خارج نیز تلاش کردند تا زمینه آموزش از راه دور را برای دختران افغان فراهم کنند. اما از آنجا که دسترسی به اینترنت برای بیشتر دختران و زنان مقدور نیست، این روند با چالش‌هایی روبرو شده است. با این حال، مدارس آنلاین هم در برخی از نقاط افغانستان فعال‌اند. هرچند شکل سنتی مدرسه خانگی روشی ساده‌تر است و زنان و دختران افغانستان پس از ۲۰ سال شکوفایی در آموزش و امید حرکت به سمت روش‌های مدرن‌تر آموزش، دوباره به آن روی آورده‌اند.

طالبان با وجود فشارهای پی‌درپی جامعه جهانی و نیز دادخواهی‌های گسترده مردم افغانستان اعم از زنان، مردان، برخی از علمای دین و سیاستمداران دولت سابق، هنوز در مورد بازگشایی مدارس دخترانه تصمیم نگرفته‌اند. این گروه گاه دلیل بستن مدارس را مشخص نبودن نوع پوشش برای دختران دانش‌آموز عنوان می‌کند و گاهی از نبود سرفصل درسی مناسب برای دختران دم می‌زند.

با این حال برخی بر این باورند که اختلاف‌های درونی میان رهبران طالبان سبب شده است که این معضل هنوز حل‌نشده باقی بماند. این در حالی است که بازگشایی مدارس دختران یکی از نکات موردتاکید جامعه جهانی است و احتمال اینکه طالبان با گشودن مدارس دخترانه گامی بزرگ به سوی کسب مشروعیت بین‌المللی بردارند، بسیار زیاد است.