علی‌اکبر صالحی،‌ رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در گفتگویی که از صدا و سیما پخش شد، از برنامه تهران برای به‌کارگیری مجموعه جدیدی از سانتریفیوژهای پیشرفته برای غنی‌سازی اورانیوم خبر داده است. به گفته او ۳۰ سانتریفیوژ نسل ششم در دو یا سه هفته آینده وارد چرخه تولید می‌شود و قسمت ثانویه راکتور آب‌سنگین اراک نیز راه‌اندازی خواهد شد.

ایران در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) متعهد شده بود که این زنجیره را تا اواخر سال ۲۰۲۳ به بهره‌برداری نرساند. اما خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای و ادامه بی‌تفاوتی اروپاییان نسبت به تعهدات خود در برجام موجب شد، ‌از اردیبهشت ماه سال جاری روند گام به گام کاهش تعهدات هسته‌ای ایران در این توافق اجرا شود.

تا کنون سه مرحله شامل افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده، افزایش غلظت غنی‌سازی و از سرگیری عملیات تحقیق و توسعه شامل نصب سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر اجرا شده و تهران به اروپا هشدار داده در صورت ادامه موضع انفعالی، گام چهارم را نیز در اواسط آبان‌ماه برمی‌دارد.

آنچه که صالحی در گفتگوی خبری دوشنبه شب مطرح کرد، نقشه راهی است که اخیرا با تاکید رهبر جمهوری اسلامی با شتاب بیشتری دنبال می‌شود.

تا قبل از برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل و در زمانی که هنوز تلاش فرانسه برای ارایه راه حلی میانی بین ایران و آمریکا مطرح بود،‌ دولت و سازمان انرژی اتمی سعی می‌کرد موضع مبهمی را در مورد ادامه روند کاهش تعهدات ایران در برجام اتخاذ کند.

اما با بی‌ثمر ماندن مذاکرات پشت‌پرده در نیویورک، آیت‌الله خامنه‌ای در اظهاراتی کم سابقه اروپا را نیز مانند آمریکا غیر قابل اطمینان توصیف کرده و وعده‌های آنها را پوچ و توخالی خواند.

او همچنین بر پیگیری پرشتاب فعالیت‌های هسته‌ای ایران تاکید کرد.

به کارگیری سانتریفیوژهای نسل ششم که تقریبا با سرعتی ۱۰ برابر سانتریفیوژهای نسل اول، ‌اورانیوم را غنی می‌کنند، یکی از سریع‌ترین روش‌ها برای نقض تعهدات ایران در برجام به‌شمار می‌رود.

این سانتریفیوژها به ایران امکان می‌دهند در مدت زمان کمتری، مواد مورد نیاز با امکان استفاده در تسلیحات هسته‌ای را تولید کند. به گفته صالحی ایران هم اکنون روزانه ۵ تا ۶ کیلوگرم اورانیوم با غلظت بیش از ۳.۷ درصد غنی‌سازی می‌کند و این ظرفیت مشابه دوره قبل از برجام است.

این در حالی است که مقامات اروپایی به طور جدی در مورد برداشته شدن گام چهارم به ایران هشدار داده‌اند و به نظر نمی‌رسد در صورت وارد چرخه تولید شدن سانتریفیوژ‌های پیشرفته،‌ کشورهای اروپایی باقی مانده در برجام از جمله بریتانیا در این توافق باقی بمانند.

بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا اکنون به صف همفکران دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا ملحق شده که به دنبال توافقی جدید و گسترده‌تر با ایران هستند.

برخی ناظران بین‌المللی بر این باورند که تهران با تهدید به برداشتن گام چهارم،‌ می‌کوشد اروپا را تحت فشار قرار دهد. اما به نظر می‌رسد اکنون نه تنها ایران، بلکه اروپاییان نیز برای حفظ این توافق که به گمان بسیاری چیزی جز یک جسم بی‌جان از آن باقی نمانده، انگیزه‌ای ندارند.

از اظهارات مقامات تهران در مورد اینکه اروپا نمی‌تواند از برجام خارج شود یا اینکه امکان استفاده از مکانیسیم ماشه (روندی شش مرحله‌ای که به بازگشت پرونده به شورای امنیت منجر می‌شود) را ندارد،‌ اینچنین برمی‌آید که آنها در واقع امیدوارند اروپا در مقابل کاهش تعهدات ایران دست به اقدام بزند. به این ترتیب با کنار رفتن سایه سنگین برجام،‌ امکان ایجاد زمینه‌ای برای مذاکرات در چارچوبی جدید پدید می‌آید.

وزیر امور خارجه فرانسه اخیرا به ایران و آمریکا هشدار داده بود که کمتر از یک ماه دیگر برای حفظ برجام فرصت دارند. اما نشانه‌ها حاکی از آن است که دست کم در حال حاضر تلاشی جدی برای استفاده از این فرصت در جریان نیست.