فروش نفت ایران به چین در بازار خاکستری یا فروش نفت ایران به نام کشور ثالث، از روش‌های متداول ایران برای دور زدن تحریم‌ها و حفظ بخشی از سهم خود در بازار بود. در این بین، در ماه‌های اخیر و تا پیش از توقف مذاکرات هسته‌ای در پی چراغ‌سبز دولت جو بایدن به چین برای تداوم خرید نفت ایران، و بنا به ادعای جواد اوجی، وزیر نفت ایران، ظرفیت صادرات نفت ایران به میزان دوران برجام نیز رسیده بود.
دولت بایدن برای تشویق ایران در جهت رسیدن به توافق هسته‌ای، در مقابل افزایش خرید نفت چین از ایران جز چند درخواست مقطعی واکنش خاصی نشان نداده بود. با شروع حمله روسیه به اوکراین و تلاش غرب برای واداشتن روسیه به توقف تجاوز نظامی این کشور به اوکراین، شرایط برای فروش نفت ایران در بازار نیز به تدریج تغییر کرد. تلاش اروپا و آمریکا برای ممنوعیت تدریجی واردات منابع انرژی و به ویژه نفت روسیه، مسکو را به فروش نفت در بازار به قیمت کمتر واداشت که خبر خوبی برای نفت ایران نبود.
در روزهای گذشته اخبار متعدی مبنی بر کاهش خرید نفت ایران از سوی چین در رسانه‌ها منتشر شده است. در چند هفته اخیر، پکن واردات نفت ارزان از روسیه را افزایش داده است و طبیعی است که افزایش واردات نفت ارزان روسیه از سوی مصرف‌کنندگان عمده انرژی مانند چین و هند، به معنای کاهش سهم بقیه کشورها در سبد انرژی و امنیت انرژی پکن و دهلی نو است.
واردات نفت چین از روسیه
بر اساس آمار گمرک چین، این کشور در سال ۲۰۲۰ برای واردات نفت روسیه در مجموع در حدود ۲۷.۳ میلیارد دلار هزینه کرده است. در سال گذشته چین میانگین روزانه بین ۱.۵ تا ۱.۷ میلیون بشکه نفت از روسیه وارد کرده بود. روز ۲۰ آوریل گذشته، گزارش خبرگزاری رویترز بر اساس آمار گمرک چین، نشان داد که صادرات نفت عربستان سعودی در ماه مارس به چین در قیاس با مدت مشابه در سال قبل تقریبا ۱۳ درصد کاهش یافته است. با این حال، ریاض جایگاه خود را به عنوان تامین‌کننده اول نفت چین حفظ کرده است. این در حالی است که صادرات نفت روسیه در قیاس با سال گذشته ۱۴ درصد کاهش یافته بود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
بر اساس داده‌های اداره کل گمرک چین، واردات پکن از نفت خام عربستان در ماه گذشته به شش میلیون و ۸۷۸ هزار تن رسید که معادل یک میلیون و ۶۱۰ هزار بشکه در روز بود. به گزارش رویترز، از آنجا که بیشتر قراردادهای فروش محموله‌های نفت روسیه در ماه مارس، پیش از حمله روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه، منعقد شده بود، هرگونه کاهش خرید نفت روسیه به دلیل نگرانی از تحریم‌ها، تنها در داده‌هایی که قرار است در ماه مه منتشر شود، منعکس خواهد شد.
طبق پیش‌بینی‌ها تازه‌ترین آمار منتشر شده از سوی گمرک چین نشان می‌دهد که در ماه گذشته واردات نفت چین از روسیه افزایش یافته است. رسانه‌ها دلیل افزایش واردات نفت روسیه از سوی چین را افزایش عرضه نفت روسیه و افزایش ترانزیت نفت روسیه با نفتکشها عنوان کرده‌اند. طبق ارزیابی‌های بلومبرگ بر اساس داده‌های اداره کل گمرک چین، پکن در ماه گذشته ۴۳ میلیون و ۳۰ هزار تن، یا ۱۰ میلیون و ۵۱۰ هزار بشکه در روز، نفت خام از روسیه وارد کرده است.
احیای برجام سخت‌تر است یا احیای سهم ایران در بازار نفت؟
در حالی که مذاکرات هسته‌ای به دلیل اصرار ایران بر خواست خود مبنی بر حذف نام سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی متوقف شده است و هر روز امیدها برای احیای برجام کمرنگ‌تر می‌شود، تهران با کاهش سهم خود در بازار نفت چین نیز که مهم‌ترین مقصد صادراتی نفت خام ایران در دوران تحریم‌ها بوده است، مواجه است.
بحران اوکراین هنوز ادامه دارد و کشورهای اروپایی به تدریج در حال ممنوع کردن واردات انرژی از روسیه، به ویژه نفت آن کشورند. طبیعی است که تنها راه نجات اقتصاد روسیه، یا به بیان دقیق‌تر، جلوگیری از بدتر شدن وضعیت اقتصاد آن، فروش نفت با تخفیف زیاد در بازار است. اگر توافقی هرچند محدود حاصل نشود، تنها منبع درآمد نفتی ایران نیز به تدریج کاهش خواهد یافت (هرچند، قیمت نفت فروخته شده و نحوه دریافت آن همواره مورد سوال بوده است)، مگر اینکه تخفیفی که ایران ارائه می‌کند، بیشتر از تخفیف روسیه باشد.
عربستان سعودی در جایگاه بزرگ‌ترین صادرکننده نفت، این روزها تحولات بازار نفت را با دقت رصد می‌کند. به گزارش رویترز براساس سند قیمت‌گذاری که روز یکشنبه، ۸ مه، از سوی شرکت آرامکو منتشر شد، عربستان سعودی قیمت نفت خام سبک عرب خود را برای آسیا و اروپا در ماه ژوئن کاهش داد. این اقدام عربستان، برای حفظ سهم ریاض در این منطقه است. باید در نظر داشت که آرامکو قیمت رسمی فروش ماه آوریل نفت خام «سبک عربی» را برای عرضه به مشتریان آسیایی، بشکه‌ای چهار دلار و ۴۰ سنت بیشتر از میانگین قیمت نفت خام شاخص‌های عمان/ دوبی تعیین کرد. این رقم ۹ دلار و ۳۵ سنت بیشتر از ماه مه است.
آمار شرکت‌های مختلف که مسیر نفتکشها را رصد می‌کنند، حاکی از کاهش تدریجی صادرات نفت ایران به چین در ماه گذشته است. ارزیابی‌های اولیه شرکت «ورتکسا» نشان می‌دهد که چین در ماه آوریل نزدیک به ۶۵۰ هزار بشکه در روز نفت خام از ایران وارد کرده است که اندکی کمتر از حدود ۷۰۰ هزار بشکه در روز در ماه مارس است. شرکت «کپلر»، یکی دیگر از شرکت‌های ردیابی نفتکشها، نیز صادرات نفت ایران در ماه آوریل را ۵۷۵ هزار بشکه در روز اعلام کرد که از میانگین روزانه ۸۴۰ هزار بشکه در سه ماهه اول سال ۲۰۲۲ کمتر است.
با توجه به آمار فوق، تهران باید به طرز جدی نگران آینده صادرات نفت، و در مجموع آینده صنعت انرژی خود باشد. شرایط صنعت انرژی ایران روز به روز بدتر، و آثار تحریم‌ها روزبه روز مشخص‌تر می‌شود. اگر سرمایه‌گذاری‌های لازم برای افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز طبیعی صورت نگیرد و افت فشار در میدان پارس جنوبی مدیریت نشود، ایران به تدریج به واردکننده انرژی تبدیل خواهد شد. جواد اوجی بارها در مورد مشکلات فراوان صنعت انرژی ایران هشدار داده است و از لزوم سرمایه‌گذاری ۸۰ میلیاردی در صنعت گاز طبیعی ایران در سال‌های آینده خبر داده است. این در حالی است که با وجود وضعیت بد اقتصادی ایران، دولت همچنان بر حذف نام سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی ایالات متحده تروریسم اصرار دارد. بدون توافق هسته‌ای هرچند محدود، تهران باید شاهد شکل گیری تدریجی ابربحران انرژی، کاهش نقش خود در بازار جهانی انرژی، کاهش درآمد ارزی، و بدتر شدن وضعیت اقتصادی باشد. بقیه کشورهای تولیدکننده انرژی در حال تدوین سیاست‌های انرژی مطابق با شرایط بازار جهانی انرژی و تغییرات اقلیمی‌اند و سال‌ها است که ایران از قافله عقب افتاده است.
