مارکوس یم، خبرنگار و عکاس روزنامه لس‌آنجلس تایمز، برای عکس‌های تکان‌دهنده‌ای که از سقوط کابل و وحشت مردم افغانستان گرفت، برنده جایزه پولیتزر ۲۰۲۲ شد. پولیتزر یکی از ارزشمندترین جوایز روزنامه‌نگاری در جهان است و مارکوس یم، از مالزی، در نخستین سال فعالیتش در لس‌آنجلس تایمز، برنده این جایزه شد.

تا این‌جا این خبری معمولی و نوشتن از آن آسان است؛ یک خبرنگار عکس گرفت و عکس‌هایش برنده جایزه شد. اما سنگینی این جایزه و این عکس‎‌ها را وقتی می‌شود احساس کرد که سوژه عکس خودمان باشیم. مارکوس یم صحنه‌هایی را ثبت کرد که واقعی‌ترین لحظه‌های زندگی تک‌تک مردم افغانستان بود، لحظاتی پر از ترس، ناامیدی مطلق، اضطراب، اندوه و بیچارگی.

داوران پولیتزر در مورد عکس‌های مارکوس یم گفتند: «عکس‌های او صراحت و خشونت وضعیت روزهای خروج آمریکا از افغانستان و هزینه‌های انسانی آن را به نمایش گذاشت.» عکس‌های این عکاس جوان لس‌آنجلس تایمز لحظات سراسیمگی مردم در فرودگاه کابل و تلاش‌های بی‌نتیجه آن‌ها برای فرار از وحشت و کشتار را نشان می‌دهند و کودکان خون‌آلود روی دوش پدران وحشت‌زده را به نمایش می‌گذارند که در حمله انتحاری در میان سیلی از مردم، تکه‌تکه شده‌اند.

الیاس علوی، شاعر اهل افغانستان، شعری داشت با مضمون «ما می‌میریم تا عکاس تایمز جایزه بگیرد». اکنون، این شعر با خبر برنده شدن مارکوس یم، سر زبان کاربران افغان رسانه‌های اجتماعی افتاده است. البته، مارکوس یم هیچ تقصیری ندارد، او روایتگر است و اگر او یا امثال او این روزهای سیاه را ثبت نکنند، روایت اندوه بشر از حافظه‌‌ تاریخ حذف می‌شود و چه بسا امکان درس گرفتن از گذشته برای انسان‌ها از بین می‌رود. اما آنچه مانند تیغی زهرآگین بر روان انسان افغانستانی کشیده می‌شود، بی‌اعتنایی جهان به بازی با جان و سرنوشت میلیون‌ها انسان است که چنین منظره‌ وحشتناکی را خلق می‌کند.

مسعود حسینی، نخستین خبرنگار و عکاس افغان برنده جایزه پولیتزر در سال ۲۰۱۲، نیز روایتگر وحشتی بود که فقط در فیلم‌های ترسناک قابل تصور است. عکس مسعود حسینی از حاشیه حمله انتحاری خونین در مراسم عاشورا در کابل، دختربچه‌ای را نشان می‌داد که میان جنازه‌های خونین عزیزانش، دست بر دهان ایستاده بود و با بهت و حیرت به آن حادثه خونین نگاه می‌کرد. آن تصویر واقعی‌ترین منظره زندگی کودکان افغانستان در دو دهه گذشته بود.

مارکوس یم، به نوشته روزنامه لس‌آنجلس تایمز، روز ۱۴ اوت، یعنی درست ساعاتی قبل از سقوط کامل افغانستان به دست طالبان، به کابل آمده بود و دو ماه بعد از سقوط نیز در این کشور حضور داشت و بارها نیروهای طالبان او را مورد ضرب‌وشتم قرار دادند. عکس‌های او از نخستین روزهای سقوط افغانستان به دست طالبان بخش‌هایی از زندگی مردم افغانستان زیر سیطره ارعاب و وحشت طالبانی را به تصویر کشیده است.

پس از آنکه در ۱۵ اوت ۲۰۲۱، نظام جمهوری در افغانستان سقوط کرد و دموکراسی نمادین جایش را به بنیادگرایی تمام‌عیار داد، هزاران نفر از ترس انتقام‌جویی طالبان، راه فرار در پیش گرفتند و روند خروج نیروهای نظامی آمریکایی باعث شد تا مردم افغانستان به امید خارج شدن از کشور با هواپیماهای نظامی آمریکایی، گروه‌گروه به سمت فرودگاه کابل هجوم ببرند. در آن روزها، جدا از حمله خونین انتحاری که جان بیش از ۲۰۰ تن را گرفت و صدها تن دیگر را زخمی کرد، هزاران حادثه دلخراش دیگر، از ناپدید شدن کودکان تا زیر دست‌و‌پا ماندن نوزادان و سالمندان و مرگ‌های هولناک اتفاق افتاد، که عکاسان و خبرنگاران حاضر در صحنه گوشه‌هایی از آن را در حافظه دوربین‌هایشان ثبت کردند. البته قصه رنج و فلاکت افغان‌ها به اندازه‌ای وسیع و پیچیده است که به‌سختی می‌توان تمام آن را در چارچوب یک عکس روایت کرد.

به هر حال، در کنار مارکوس یم، دانش صدیقی، خبرنگار هندی‌تبار خبرگزاری رویترز، نیز شایسته دریافت جایزه پولیتزر شناخته شد. اما او اقبال دریافت این جایزه را نداشت، زیرا در ژوییه ۲۰۲۱، هنگامی که نیروهای امنیتی دولت پیشین افغانستان را در جنگ با نیروهای طالبان در منطقه اسپین بولدک قندهار دنبال می‌کرد، به دست طالبان افتاد و کشته شد. داوران جایزه پولیتزر پس از مرگ صدیقی، جایزه پولیتزر ۲۰۲۲ را به او اهدا کردند.

خانواده دانش صدیقی که مدعی بودند طالبان او را پیش از مرگ شکنجه کرده بودند و بدنش نیز پس از مرگ مثله شده بود، در دادگاه کیفری بین‌المللی علیه طالبان شکایت کردند و خواستار مجازات عاملان قتل این خبرنگار شدند.