مردم اندونزی در روزهای گذشته با اتفاقی غیرمنتظره روبه‌رو شده‌اند: کمبود یکی از غذاهای محبوب ملی، سوپ رشته فوری موسوم به «ایندومی». علت این کمبود نیز مثل بسیاری مشکلات دیگر این روزهای جهان، به حمله روسیه به اوکراین بازمی‌گردد؛ یادآور اقتصاد جهانی‌ که باعث شده است جنگ در اروپای شرقی بر چرخه غذا در سراسر دنیا تاثیر بگذارد.

روز دوشنبه، ۲۱ مارس، شبکه «الجزیره» گزارشی از سوماترای اندونزی منتشر کرد که در آن مردم از کمبود «ایندومی» در سوپرمارکت‌ها گلایه می‌کنند. 

تولیدکننده «ایندومی» خود را «پیشگام سوپ رشته فوری در اندونزی» می‌نامد و نه فقط در این کشور، که در سطح جهان به یکی از غول‌های صنعت غذا تبدیل شده است که سالی بیش از ۱۹ میلیارد بسته رشته تولید می‌کند که در بیش از ۱۰۰ کشور فروخته می‌شود. شواهد نشان می‌دهد که محصولات این شرکت اما در برخی از شهرهای سراسر اندونزی به سختی یافت می‌شوند. 

اوکراین یکی از بزرگترین تامین‌کنندگان گندم اندونزی است و از آن‌جا که رشته‌های محبوب مردم آسیای شرقی و جنوب شرقی هم با آرد گندم درست می‌شوند، اشغال این کشور بر میزان دسترسی به آن‌ محصول تاثیر گذاشته است. 

روسیه و اوکراین، هر دو از مهم‌ترین صادرکنندگان گندم در جهان هستند. کشورهایی همچون ترکیه، مصر، بنگلادش، نیجریه، و یمن از مشتری‌های مهم این کشورها محسوب می‌شوند که برای بخش قابل‌توجهی از غذای خود، به واردات از این دو کشور متکی‌اند. ایران نیز از همین روند تاثیر می‌پذیرد و تا حد چشمگیری متکی به گندم روسیه و اوکراين است. 

از جمله دلایل اختلال و بالا رفتن قیمت گندم، تعطیل شدن بنادر دریای سیاه است که نقش مهمی در تامین غلات دارند. روسیه و اوکراین درمجموع حدود ۲۵ درصد گندم جهان را تامین می‌کنند و بیشتر این میزان از همین بنادر به دست جهانیان می‌رسد.

اوکراین در سال ۲۰۲۰ قریب سه میلیون تن گندم و مِسلین (مخلوط گندم و جو سیاه) به اندونزی صادر کرد تا طبق ارقام دفتر ملی آمار اندونزی، تامین‌کننده اصلی غلات این کشور باشد. از دیگر صادرکنندگان مهم به اندونزی که در صورت ادامه اختلال، باید بتوانند جای دیگران را پر کنند، آرژانتین است که ۲.۶۳ میلیون تن صادرات داشت، و استرالیا که نزدیک ۸۳۱ هزار تن صادرات داشت. 

کارشناسان مدتی است در این مورد هشدار می‌دهند. یوهانس اشلینگمایر، بنیانگذار و مدیرکل شرکت «کانتینر اکسچنج»، اخیرا در گفت‌وگو با «یاهو» گفته بود که بعید است صادرات غلات مسکو و کی‌یف قابل جایگزینی توسط سایر تولیدکننده‌ها در آمریکای لاتین یا استرالیا باشد.

جوکو ویدودو، رئیس ‌جمهوری اندونزی، چند روز پیش هشدار داده بود که قیمت جهانی غذا به علت جنگ در اوکراین افزایش یافته است و بر بازارهای محلی فشار آورده است. آقای ویدودو گفته بود:‌ «باید اقتصاد را با احتیاط مدیریت کنیم.»

کمبود غذا در بسیاری از کشورهای عربی نیز تجربه شده است؛ نتیجه مستقیم بالا رفتن قیمت گندم در روزهای گذشته. علاوه بر مصر و یمن که بالاتر ذکر شد، لبنان، تونس، و لیبی نیز متکی به واردات گندم هستند، و نیز پاکستان که از پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان است.

البته مانند بیشتر این گونه بحران‌ها، تاثیر کمبود بر اقشار مختلف متفاوت است. در گزارش «الجزیره» از شهر مدان در سوماترای اندونزی می‌بینیم که در خیلی جاها «ایندومی» پیدا می‌شود، اما قیمت آن افزایش یافته است: بسته ۴۰ تایی از ۹۸ هزار روپیه اندونزی (۶.۸۵ دلار) به ۱۰۲ هزار روپیه (۷.۱۵ دلار) رسیده است. این میزان افزایش شاید به نظر ناچیز برسد، اما در کشوری مثل اندونزی تاثیر عمیقی دارد. 

«ایندومی» به گزارش الجزیره واکنشی نشان نداده و به پرسش‌های این شبکه نیز پاسخی نداده است. 

دنیا البته سابقه سر کردن با اختلال صادرات غلات اروپای شرقی را دارد. روسیه در سال ۲۰۱۰ صادرات گندم را ممنوع کرد و در آن هنگام آمریکا بود که توانست جای خالی آن را در بازار پر کند. در حال حاضر اما آمریکا از قابلیت برخورد فوری با این اوضاع برخوردار نیست. آمار وزارت کشاورزی این کشور نشان می‌دهد که که بر اثر شرایط قحطی در فصل گذشته، میزان ذخایر داخلی گندم آمریکا به پایین‌ترین سطح خود در سالیان اخیر رسیده است. 

در این شرایط، امیدها بیش از همه به استرالیا است که شاید بتواند با افزایش تولید، نیاز بازار جهانی را تامین کند. اما این کمبود همچنین به مطرح شدن این بحث انجامیده است که شاید زمین‌های تحت حفاظت باید اجازه کشاورزی پیدا کنند؛ بحثی که می‌تواند در کشورهایی مثل آمریکا به سرعت سیاسی و قطبی شود.

در اندونزی، برخی کنشگران امیدوارند که این بحران باعث شود گفت‌وگویی ملی در مورد منبع تامین غذا در کشور درگیرد. آنان مثلا به این واقعیت اشاره می‌کنند که مردم اندونزی محصولات محلی خود مثل ذرت را «غذای درجه دو» می‌دانند و برای قوت غالب خود، بیشتر متکی به محصولاتی همچون برنج هستند که بخش عمده آن از خارج وارد می‌شود. 

دیکی سندا، نویسنده و کنشگر غذا در شهر مولو، می‌گوید: «ما در مولو می‌خواهیم جنبشی بر بنیان پتانسیل محصولات محلی ایجاد کنیم، با این پیام که مردم باید تلاش کنند بیشتر غذای محلی بخورند»؛ چیزی مشابه جنبش «غذای آرام» که در اروپا، ترکیه، و بسیاری از کشورهای دیگر در جریان است.