پارسیان و ایرانیان باستان از هزاران سال پیش سپندارمذگان، اسپندگان، یا اسفندارمذ را جشن می‌گرفتند. مردم ایران باستان به یمن هم‌نامی اسفندارمذماه ( ماه اسپند یا اسفند) با پنجمین روز ماه که اسفندارمذ نام دارد، به شادی و جشن می‌نشستند. «اسپندارمذ» روز عشق به زنان و دلدادگان در ایران باستان بوده است و طبق نوشته‌های ابوریحان بیرونی، «اسپندارمذ ایزد موکل بر زمین و ایزدِ پشتیبان و نگاهبان زنان شوهردوست، پارسا و درستکار بوده است.»
نوشته‌های ابوریحان بیرونی در «آثارالباقیه» نشان از آن دارد که این روز مختص زنان بوده است و «مردان در این روز به زنان بخشش بسیار می‌نمودند» و به آنان هدیه می‌دادند.

در اسپندگان، مردان زنان و دختران را بر تخت شاهی می‌نشاندند، به آنان هدیه می‌دادند و از آنان اطاعت می‌کردند.
ابوریحان بیرونی در کتاب «التفهیم»، از این روز با نام «مردگیران» یاد کرده است، چرا گویا که زنان در این جشن «گریبان شوهران را برای هدیه می‌گرفتند.» اما گردیزی، تاریخ‌نگار برجسته ایرانی، در کتاب «زین‌الاخبار» در توضیح واژه «مردگیران» برای این جشن نوشته است که این نام برای آزادی و اختیار زنان در برگزیدن شوی و مرد زندگی‌شان بوده است.
از این جشن با نام‌های دیگری چون «مژدگیران» یا «مزدگیران» نیز یاد شده است، که می‌تواند در تحریف واژه «مردگیران»، یا برعکس بوده باشد.
ابوریحان بیرونی در «آثارالباقیه» در باره اجرای مراسم این جشن می‌نویسد:
«در این روز افسون می نویسند و عوام مویز را با دانه انار می‌کوبند و می‌گویند تریاقی خواهد شد که از زیان گزیدن ﮐﮊدم‌ها دفع می‌کند و از آغاز سپیده‌دم تا طلوع آفتاب، این رقیه (افسون) را بر کاغذهای چهار گوش می‌نویسند. این رسم در اصفهان و ری و چند شهر دیگر باقی مانده است.»

«امشاسپند سپندارمذ»، نام نگهبان و ایزدبانوی زمین سرسبز است که نشان از باروری و زایش و مهر و مادری دارد. سپندارمذگان یا اسپندگان، روز گرامی‌داشت زنان در ایران باستان بوده است. ایزدبانوی زمین و گرامی‌داشت زنان و دلداگان، در کنار یکدیگر تکامل می‌یابند. به امید روزی که به رسم نیاکان و به تبعیت از پدران ایران‌زمین، «زن» دگربار به جایگاه اصیل و والای خود بازگردد.

اینک زمین را می‌ستاییم؛
زمینی که ما را در بر گرفته است.
ای اَهوره‌مَزدا !
زنان را می‌ستاییم.
زنانی را که از آنِ تو به شمار آیند
و از بهترین اَشَه برخوردارند، می‌ستاییم.