یکی خواننده و کنشگر است؛ دیگری طنزنویس و مجری رادیو و تلویزیون؛ سومی مدیر موزه و کلکسیونر هنری. در نگاه اول این افراد ارتباط چندانی با یکدیگر ندارند. اما روز پنجشنبه، دولت روسیه آن‌ها و دو نفر دیگر را در فهرستی واحد قرار داد:‌ فهرست «ماموران خارجی»؛ نشان دیگری از تلاش دولت ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، برای سرکوب کردن دگراندیشان و محدود کردن آزادی بیان.

مشهورترین چهره این فهرست، نادژدا تولوکونیکووا است، خواننده ۳۲ ساله گروه «پوسی رایت» که سال‌هاست خاری در چشم حاکمان کرملین بوده است و حالا وزارت دادگستری آن کشور نامش را به آن فهرست جنجالی افزوده است. نادژدا در اوت ۲۰۱۲ در پی اجرایی در کلیسای جامع در مسکو دستگیر و به اتهام «خرابکاری با انگیزه نفرت‌پراکنی مذهبی» به دو سال زندان محکوم شد. او در دسامبر ۲۰۱۳ پس از گذراندن یک سال و نیم در زندان همراه با ماریا آلوخینا، یکی دیگر از اعضای «پوسی رایت»، آزاد شد. نادژدا طی این سال‌ها به فعالیت‌های خود ادامه داده است. او یکی از بنیان‌گذاران نهاد خبرگزاری مستقلی به نام «مدیا زونا» است که خود آن هم در اواخر ماه سپتامبر (شهریور) امسال وارد فهرست «ماموران خارجی» شده بود. «مدیا زونا» روز پنجشنبه گفت که وزارت دادگستری روسیه این نهاد را به‌خاطر این در فهرست مزبور قرار داده است که از سایر «ماموران خارجی» نقل قول می‌آورد، و از سیستم تبلیغات اینترنتی گوگل پول می‌گیرد.

پوسی رایت با انتشار بیانیه‌ای گفت که در دادگاه به این حکم اعتراض می‌کند و حاضر به پیروی از قوانینی که به موجب آن باید همه‌جا خود را «مامور خارجی» اعلام کند نیست.

پاسخ خود تولوکونیکووا به این اقدام دولت پوتین همانی بود که انتظار می‌رفت. او گفت:‌ «دولت اگر دوست دارد می‌تواند بر باسن خودش برچسب بزند!»

در مجموع پنج نفر در این فهرست جدید قرار گرفتند، که یکی از آن‌ها ویکتور شندروویچ، طنزنویس مشهور ۶۳ ساله و منتقد دولت است. این چهره یهودی‌تبار از مجری‌های محبوب رادیویی در روسیه است. او شهروندی اسرائیل را هم دارد، گرچه معلوم نیست این موضوع ربطی به قرار داده شدنش در فهرست داشته باشد. شندروویچ را بیش از هر چیز به‌خاطر یک برنامه عروسکی تلویزیونی در دهه ۱۹۹۰ می‌شناسند که در آن، در روزهایی که شوروی تازه سقوط کرده بود، دست به نقد گسترده سیاسی می‌زد.

دیگر چهره‌ای که «مامور خارجی» اعلام شده است، مارات گلمان ۶۱ ساله است. او مدیر سابق موزه هنرهای معاصر شهر پِرم در روسیه است که چند سال نیز سابقه معاونت مدیریت شبکه یک تلویزیون آن کشور را دارد. آقای گلمان که در حدود هشت سال است در کشور مونته‌نگرو زندگی می‌کند، بیشتر به جمع‌آوری و خرید و فروش آثار هنری معروف است.

این آخرین حرکت کرملین در سال ۲۰۲۱ با توجه به سایر اقدام‌های آن در طول سال، جایی برای تعجب باقی نمی‌گذارد. چند روز پیش، شاهد موردی مهم‌تر بودیم: دستور تعطیلی قدیمی‌ترین سازمان حقوق بشری کشور به نام «مموریال»؛ سازمانی بین‌المللی که در ژانویه ۱۹۸۹ و زمانی که اتحاد شوروی هنوز پابرجا بود بنیان نهاده شد. این سازمان مستقر در مسکو دو بخش دارد: یکی «مموریال اینترنشنال» که مشخصا جرایم علیه بشریت در اتحاد شوروی سابق، به‌خصوص در دوره استالین را پوشش می‌دهد، و دیگری «مرکز حقوق بشر مموریال» که به پاسداشت حقوق بشر در سراسر جهان به‌خصوص روسیه معاصر و جنگ‌های آن در منطقه می‌پردازد. دستگاه‌های قضایی روسیه در چند روز گذشته دستور تعطیلی هر دو این سازمان‌ها را داده‌اند. دادگاه حقوق بشر اروپا، مستقر در استراسبورگ، رای به توقف این احکام قضایی داده است.

در سال ۲۰۲۱، در ضمن شاهد زندانی شدن الکسی ناوالنی، مهم‌ترین چهره اپوزیسیون سیاسی روسیه و ممنوع شدن جنبش او بودیم. بسیاری از متحدان آقای ناوالنی مجبور به فرار از کشور شدند، گرچه حزب‌های قانونی روسیه که مخالف پوتین هستند، از جمله حزب کمونیست، در انتخابات پارلمانی گذشته با او همکاری کردند.

روسیه مدعی است که قوانین سرکوبگرش راهی برای مقابله با افرا‌ط‌گرایی و به چالش کشیدن نفوذ خارجی‌ها است.

در فهرست «ماموران خارجی» سال گذشته فقط نام ۱۷ نفر بود. با این پنج نفر جدید، حالا ۱۱۱ نفر در این فهرست قرار دارند. این عنوان بیش از هر چیز یادآور سرکوب گسترده زمان شوروی است. افرادی که نامشان در این فهرست است باید اطلاعات دقیق در مورد فعالیت‌های مالی خود در اختیار دولت قرار دهند. آن‌ها در ضمن مجبورند در مقدمه هر متنی که منتشر می‌کنند، بنویسند که «مامور خارجی» محسوب می‌شوند. این حتی شامل توییت‌های آن‌ها هم می‌شود. رسانه‌ها می‌گویند استفاده اجباری از واژه «مامور خارجی» تحقیرآمیز است و باعث کاهش درآمدهای تبلیغاتی آن‌ها می‌شود. چند رسانه روسیه پس از قرار گرفتن در این فهرست مجبور به تعطیل کردن کار خود شدند چون قادر به پیدا کردن تبلیغ‌کننده و حامی مالی نبودند.

آندره زاخاروف، روزنامه‌نگار روس، چند روز پیش عازم تبعیدی خودخواسته شد و با انتشار فیلمی در رسانه‌های اجتماعی گفت که از اواخر ماه اکتبر (آبان) که در فهرست «ماموران خارجی» قرار داده شده، تحت «نظارت بی‌سابقه» قرار گرفته است و دیگر توان و تحمل زندگی و فعالیت در روسیه را ندارد.