دولت ابراهیم رئیسی در بازگشت به مذاکرات هسته‌ای بر سر یک دوراهی قرار گرفته است که هیچ‌یک از راه‌های آن مطلوب این دولت نیست و فشار سیاسی روانی را بر این دولت تازه‌کار افزایش داده است: رسیدن یا نرسیدن به توافق هسته‌ای با آمریکا؟

نرسیدن به توافق در مذاکرات هسته‌ای و خطر تحریم‌های بیشتر

بازنگشتن دولت رئیسی به مذاکرات وین به معنای پذیرش خطر اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران بود. حالا دولت رئیسی گفته است که به مذاکرات وین برمی‌گردد و هشتم آذر مذاکرات از سر گرفته می‌شود. مذاکرات وین پس از به قدرت رسیدن جو بایدن در آمریکا، بین نمایندگان دولت روحانی و کشورهای باقی‌ مانده در برجام  در شش دور برگزار شد، اما با فرا رسیدن موسم انتخابات ریاست جمهوری در ایران، در اردیبهشت امسال متوقف شد. دولت رئیسی که به قدرت رسید، نخست کوشید تا با بی‌اعتنایی به مذاکرات وین و دور زدن آن، به سمت گشایش مذاکرات جدیدی با اتحادیه اروپا برود، اما این راه به جایی نرسید . علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه جدید ایران، که به نظر می‌رسد مسئول تیم مذاکرات هسته‌ای نیز باشد، در تهران با انریکه مورا، معاون جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، دیدار و مذاکره کرد. پس از آن دیدار، مقامات ایرانی اعلام کردند که ادامه مذاکرات این دو در بروکسل از سر گرفته می‌شود. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران، هم اعلام کرد که مذاکرات بروکسل ادامه مذاکرات باقری و مورا است و به معنای از سرگیری مذاکرات برجامی نیست. در مقابل، اتحادیه اروپا اعلام کرد که خواهان بازگشت ایران به مذاکرات وین است. روسیه نیز که نسبت به سایر طرف‌های برجام به ایران نزدیک‌تر است، تاکید کرد که نمی‌توان دستاوردهای شش دور مذاکره در وین را کنار گذشت. مسکو حتی این موضع تهران را که گفته بود مذاکرات باید در اسرع وقت از سر گرفته شود، مورد نقد قرار داده و گفته  بود منظور از اسرع وقت چیست؟ با چنین بن بستی، ایران راهی جز بازگشت به مذاکرات وین نداشت.

بازنگشتن به مذاکرات وین همزمان با ادامه غنی‌سازی ۶۰ درصدی، به معنای فشار بیشتر آمریکا و اتحادیه اروپا بر ایران بود. در چنین شرایطی روسیه و چین هم قادر به حمایت از تهران نبودند، زیرا پکن و مسکو هم از بازگشت به مذاکرات وین حمایت می‌کردند. از سوی دیگر، در صورت بازنگشتن ایران به مذاکرات وین و ادامه غنی‌سازی ۶۰ درصدی، روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم به احتمال بسیار تیره‌تراز وضع موجود می‌شد. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، گفته است که بدون دستیابی آژانس به دوربین‌هایش در تاسیسات هسته‌ای ایران، این آژانس در عمل نمی‌تواند نظارت لازم را بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال کند. اگر آژانس از روند همکاری‌های فنی با ایران راضی نباشد و چنان که می‌گوید، ایران به سوالات فنی‌ آن پاسخ لازم ندهد، به نظر می‌رسد که بار دیگر پرونده ایران در آژانس مسئله‌ساز شود. احتمال بدتر، ادامه همکاری نکردن ایران با آژانس، و در نهایت ارسال مجدد پرونده ایران به شورای امنیت است. بازنگشتن ایران به مذاکرات وین می‌توانست این چالش  فنی ایران با آژانس را بیشتر کند و در نهایت به یک بحران فنی- سیاسی در آژانس و شورای امنیت برای ایران تبدیل شود و پرونده  ایران را که در دوره روحانی از شورای امنیت خارج شده بود، دوباره به آن شورا برگرداند.

توافق در مذاکرات وین و تن دادن به برجام جدید با آمریکا

بازنگشتن دولت رئیسی به مذاکرات وین مشکلات فوق‌الذکر را داشت، اما بازگشت به آن هم برای دولت او کار ساده‌ای نبوده و نیست. رئیسی و نزدیکان او در جناح منتقد دولت روحانی سال‌ها  به برجام حمله می‌کردند و آن را در حد خیانت می‌دانستند و حسن روحانی و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه او، را به خاطر امضای برجام و توافق با آمریکا مورد انتقاد شدید قرار می‌دادند. حالا که دولت رئیسی به مذاکرات وین برگشته است، با این سوال روبه‌رو می‌شود که چطور می‌خواهد مذاکراتی را ادامه بدهد که تاکنون از نگاه گفتمان حاکم بر دولتش، نادرست و علیه منافع ملی جمهوری اسلامی ایران بوده است. نکته مهم‌تر این است که بازگشت به مذاکرات وین به معنای آمادگی برای توافق با آمریکا  است، در حالی که دولت روحانی از سوی رئیسی و نزدیکانش به دلیل رسیدن به توافق با آمریکا، سال‌ها مورد نقد و حمله شدید بود. در واقع، هر نوع مذاکره در وین در نهایت باید مذاکره بین ایران و آمریکا باشد  تا برجام احیا شود یا هر نوع توافق جدیدی به‌ دست آيد، و این هم به آن معنا خواهد بود که دولت رئیسی، به‌رغم همه تبلیغات ضدآمریکایی، در نهایت مجبور به توافق با همان آمریکایی خواهد شد که دولت روحانی به خاطر مذاکره و توافق با آن مورد انتقاد بود.

چنین وضعیتی باعث شده است که دولت رئیسی بر سر یک دو راهی گرفتار شود.  از یک سو برای لغو تحریم‌ها و به‌ویژه ازسرگیری فروش نفت و دسترسی ایران به نظام بانکی و مالی بین‌المللی به توافق با آمریکا نیاز دارد، و از طرف دیگر نمی‌خواهد پا جای پای روحانی و ظریف بگذارد. علاوه بر این، تعلل در تصمیم‌گیری باعث افزایش فشارهای روسیه، اتحادیه اروپا، و آمریکا به دولت رئیسی شده است. سران آمریکا، فرانسه، بریتانیا، و آلمان هم به ایران هشدار داده‌اند. سران این چهار کشور که تیم مشترک آمریکا- اروپا هستند، با ابراز نگرانی از غنی‌سازی با درصد بالا و تولید اورانیوم فلزی، نسبت به تعلل ایران در بازگشت به مذاکرات احیای برجام عمیقا ابراز نگرانی کرده‌اند و گفته‌اند که هنوز امکان توافق فوری وجود دارد و تشدید تنش‌ها به نفع هیچ کس نیست، و بازگشت به برجام منجر به لغو تحریم‌ها و افزایش مشارکت‌های منطقه‌ای خواهد شد. اما مسئله اینجا است که دولت رئیسی هنوز درباره سود و زیان رسیدن یا نرسیدن به توافق هسته‌ای جدید در مذاکرات وین، تصمیم نگرفته است و این بی‌تصمیمی، به معنای هزینه‌های بیشتر برای ایران و ایرانیان است.