امیر فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر خارجه عربستان سعودی، روز شنبه وارد دهلی نو شد تا سفر سه‌روزه خود به هندوستان را آغاز کند. این نخستین سفر آقای فیصل به هندوستان است.

موضوع اصلی این سفر، افغانستان و طالبان خواهند بود، و انجام آن خبر از آرایش قوای دیپلماتیک در منطقه می‌دهد: هند به همراه عربستان سعودی و امارات متحده عربی در یک جبهه عمومی قرار دارند، و ترکیه، پاکستان و قطر در جبهه مقابل.

وزیر خارجه دولت سعودی‌ در ساعات آغازین سفرش، نخست با همتای خود، سوبرامانیام جایشانکار، دیدار کرد. جایشانکار در توییتر با انتشار عکسی از خود و همتای سعودی‌اش از این سفر ابراز خشنودی کرد. آقای جایشانکار ماه گذشته نیز مذاکراتی با عادل الجبیر، وزیر مشاور خارجه عربستان سعودی، داشت.

شاهزاده فیصل قرار است روز دوشنبه با نارندرا مودی، نخست‌وزیر هندوستان، و سپس با آجیت دووال، مشاور امنیت ملی هند، نیز دیدار خواهد کرد. 

به گزارش خبرگزاری سعودی، روابط تاریخی عربستان سعودی و هند، تلاش برای هماهنگی در مسائل منطقه و جهان، و بهبود صلح و امنیت بین‌المللی، از جمله مسائل مورد مذاکره بین آقایان بن‌فرحان و جایشانکار بود.

تلاش مشترک دو کشور برای مقابله با ویروس کرونا نیز از دیگر موضوعات مطروحه بود. جایشانکار از همتای سعودی خود به دلیل کمک پزشکی در طول دنیاگیری، تشکر کرد. 

پیشینه روابط

عربستان سعودی و هند چند سالی است که روابط نزدیکی دارند. این رویکرد،‌ تغییری عمده نسبت به گذشته به‌شمار می‌رود که در آن عربستان خود را به عنوان پرچمدار جهان اسلام، مدافع «آرمان کشمیر» می‌دید و از پاکستان در مقابل هند دفاع می‌کرد. در جنگ ۱۹۷۱ هند و پاکستان بر سر بنگلادش نیز عربستان در پاسخ به تقاضای هنری کیسینجر، مشاور امنیت ملی وقت آمریکا، ‌ به پاکستان هواپیمای اف ۸۶ فرستاد. نزدیکی هند به شوروی در سال‌های جنگ سرد نیز باعث سردی روابط دهلی نو و ریاض بود. هند در «جنگ خلیج فارس» ۱۹۹۱ که طی آن عربستان به همراه آمریکا و ائتلاف وسیعی از کشورهای جهان علیه صدام حسین لشکر کشیدند، اعلام بی‌طرفی کرد. 

در دهه‌ٔهای اخیر اما روابط عربستان سعودی و هند بسیار بهبود یافته‌ است و دو کشور در زمینه‌هایی مثل مبارزه با سازمان‌های افراطی اسلام‌گرا همکاری کرده‌اند. بهبود همکاری‌ها به‌ویژه از زمان نخست‌وزیری آتال بیهاری واجپایی در سال ۱۹۹۸ آغاز شد که او نیز مانند آقای مودی، سیاستمداری متعلق به حزب هندوگرای «باراتیا جاناتیا» بود. 

پس از بازگشت حزب سکولار کنگره به قدرت، روابط دو کشور ادامه یافت. در سال ۲۰۰۶، با دیدار ملک عبدالله، پادشاه وقت عربستان سعودی، از هند نخستین دیدار از این گونه در ۵۱ سال گذشته بین دو کشور رقم خورد. مورد قبلی در سال ۱۹۵۵ بود که ملک سعود، پادشاه وقت عربستان سعودی، به هند سفر کرد و با جواهر لعل نهرو، نخست‌وزیر شهیر وقت هند، دیدار کرد. او در آن سفر تاریخی از شهر مذهبی بنارس نیز دیدار کرد. 

در دیدار بعدی، ملک عبدالله و مانموهان سینگ، نخست‌وزیر وقت هند از حزب کنگره، «بیانیه دهلی ۲۰۰۶» را امضا کردند که تاکید بر افزایش فروش نفت عربستان به هند داشت. آقای سینگ نیز در سال ۲۰۱۰ به همراه هیاتی پرشمار سفری سه روزه به عربستان سعودی داشت. 

آقای مودی اما از همان ابتدای کار در سال ۲۰۱۴ سخت کوشید روابط خود را با کشورهای عرب حوزه خلیج فارس بهبود بخشد. او چندین بازدید از منطقه داشت و از جمله در سال ۲۰۱۶ به عربستان سعودی سفر کرد. مودی در آن سفر «نشان ملک‌عبدالعزیز» را دریافت کرد که عالی‌ترین نشان غیرنظامی ریاض است. 

سطح بازرگانی دو کشور در سال ۲۰۱۸ به ۲۷.۵ میلیارد دلار رسید. فروش نفت عربستان به هندوستان و حضور هزاران کارگر هندی در عربستان و سایر کشورهای متحد آن در منطقه خلیج فارس، از بنیان‌های اقتصادی روابط دهلی نو-ریاض بوده‌اند.

در فوریه ۲۰۱۹، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در دیدارهای گسترده آسیایی خود به هند نیز سفر کرد و با مودی و سایر مقامات آن کشور دیدار کرد. در طی آن سفر، عربستان اعلام کرد که سهمیه حج شهروندان مسلمان هند را با افزایشی چشمگیر به ۲۰۰ هزار نفر می‌رساند. همچنین، شاهزاده سعودی گفت که انتظار دارد سرمایه‌گذاری سعودی‌ها در هند در دو سال آینده به ۱۰۰ میلیارد دلار برسد. 

نشان دیگری از بهبود روابط دو کشور را چند ماه بعد، در اوت ۲۰۱۹ دیدیم؛ زمانی که هند وضعیت خودمختاری کشمیر را لغو کرد و بسیاری از کشورهای جهان اسلام، از جمله پاکستان، ترکیه، و مالزی دست به اعتراضات گسترده زدند، اما عربستان سعودی و امارات چنین نکردند. ریاض با تقاضای پاکستان برای برقراری جلسه ویژه وزرای خارجه «سازمان همکاری اسلامی» در مورد کشمیر نیز موافقت نکرد. عربستان اکنون از عضویت ناظر هند در آن سازمان حمایت می‌کند، و پاکستان از ده‌ها سال پیش با آن مخالفت کرده است. چندین کشور، از جمله چین، برزیل، بلاروس، سری‌لانکا، آفریقای جنوبی، صربستان، نپال، و فیلیپین، خواهان عضویت ناظر در آن سازمانِ مستقر در جده هستند. در حال حاضر تنها بوسنی هرزگوین، جمهوری آفریقای مرکزی، قبرس شمالی، تایلند، و روسیه عضو ناظر آن سازمان هستند. 

اقتصاد و افغانستان

اقتصاد اما همچنان شاید اصلی‌ترین موضوع روابط دو کشور باشد. جایشانکار و فیصل در دیدار خود در مورد شیوه‌های بهبود همکاری اقتصادی دو کشور در پرتو «چشم‌انداز ۲۰۳۰» عربستان و تلاش برای افزایش سرمایه‌گذاری دوجانبه، و نیز طرح‌های محیط ‌زیستی عربستان همچون «طرح سبز سعودی» و «طرح خاورمیانه سبز» که تحت ریاست شخصی محمد بن سلمان هستند، گفت‌وگو کردند.

وزیر خارجه عربستان سعودی اخیرا ابراز «امیدواری» کرده بود که دولت موقت طالبان بتواند در این کشور به ثبات برسد و بر خشونت و افراط‌گرایی فائق آید. او همچنین گفته بود که ریاض پشتیبان «انتخاب مردم افغانستان در مورد آینده کشورشان به دور از دخالت خارجی خواهد بود.» انتظار می‌رود که در سفر وزیر خارجه عربستان سعودی به هند نیز افغانستان و طالبان از اصلی‌ترین موضوعات باشند.

در دور قبلی سلطه طالبان بر افغانستان (۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱)، عربستان به همراه امارات و پاکستان از معدود کشورهایی بودند که با طالبان رابطه داشتند، در حالی که هند، ایران، و روسیه حامیان اصلی «ائتلاف شمال» و مخالفان طالبان بودند. اکنون اما ورق برگشته است و ایران به طالبان نزدیک‌تر است و عربستان به همراه هند، جزو مخالفان آن است. 

جایشانکار در توییتر نوشت: «دیداری صمیمی و مفید با فیصل بن فرحان، وزیر خارجه سعودی، داشتیم. در مورد همکاری‌مان در محورهای سیاسی، امنیتی، و فرهنگی-اجتماعی شراکت راهبردی خود، گفت‌وگو کردیم. تبادل‌نظر بسیار مفیدی در مورد افغانستان، خلیج (فارس) و حوزه اقیانوس‌های هند و آرام داشتیم.»

آقای مودی چند روز پیش با حضور مجازی در بیست و یکمین نشست «سازمان همکاری شانگهای» در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، در مورد گسترش افراط‌گرایی هشدار داد و آن‌ را مانعی برای صلح و امنیت در منطقه خواند. مودی در آن سخنرانی شش دقیقه‌ای، بارها به افغانستان اشاره کرد. آقای مودی خود رهبر حزب «باراتیا جاناتیا» («حزب مردم هندوستان») است که گرایش هندوگرایی دارد و مخالفانش آن ‌را به مسلمان‌ستیزی و افراط‌گرایی متهم می‌کنند. 

مودی چند هفته پیش در تماسی تلفنی با شیخ محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد امارات، نیز در مورد وضعیت افغانستان گفت‌وگو کرده بود. جایشانکار علاوه بر دیدار با عادل الجبیر، چند هفته پیش میزبان انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس امارات متحده عربی، بود و با او نیز در مورد بحران افغانستان گفت‌وگو کرد. 

تحلیل‌گران در هندوستان خبر از نزدیکی مواضع ریاض و دهلی نو در موضوع افغانستان می‌دهند. 

سیما گوها، تحلیل‌گر سکولار، در مقاله‌ای در مجله «آوت‌لوک» نوشت: «هند و عربستان سعودی در حال حاضر تقریبا تشابه کامل آرا در مورد طالبان دارند. ریاض به اندازه دهلی نو به فکر ایجاد ثبات در افغانستان است، و کسب اطمینان از این که گروه‌های تروریستی از خاک آن کشور برای حمله به سایر کشورها استفاده نمی‌کنند.»

چند روز پیش، تارنمای تحلیلی «فرست‌پوست» هند تیتر زده بود: «عربستان سعودی که دل خوشی از تماس‌های پاکستان، قطر، و ترکیه با طالبان ندارد، به دنبال روابط نزدیک‌تر با هندوستان است.»