بررسی‌ جدید گوری که ۵۰ سال پیش در فنلاند کشف شد باورهای مرسوم در مورد نقش‌های جنسیتی در عصر آهن و اوایل قرون وسطی را زیر سوال برده و حاکی از آن است که شاید افراد غیردودویی [افرادی که هویت جنسیتی خود را منحصر به مرد یا زن نمی‌دانند] اشخاصی مهم در این جوامع بوده باشند.

در این پژوهش، که در نشریه اروپایی باستان‌شناسی (European Journal of Archaeology) منتشر شده، گوری دست‌کم ۱۰۰۰ ساله بررسی مجدد شده است. این گور در سونتاکا وسیتورنینمکی در هاتولای فنلاند کشف شد و در آن شمشیری با دسته برنزی یافته بودند.

در بررسی‌های قبلی این گور، بر اساس جواهر و زیورآلات و سایر شواهد، به این نتیجه رسیده بودند که احتمالا محل دفن دو‌نفره یک زن و یک مرد، یا گور جنگ‌افزارهای یک زن و حاکی از حضور رهبران زن قدرتمند یا حتی جنگجویان زن در عصر آهن پسین در فنلاند است.

اما بر اساس پژوهش کنونی دانشمندان، از جمله دانشمندان دانشگاه تورکوی فنلاند، فقط یک نفر‌ در این گور دفن شده است‌ــ که لباس‌های زنانه معمول را بر تن دارد و شمشیری بی‌دسته به پهلوی چپ بسته است.

بر مبنای بررسی دی‌ان‌ای جمع‌آوری‌شده از محل، این پژوهشگران گفتند که فرد دفن‌شده ممکن است کروموزوم‌های جنسی غیرعادی XXY یا سندرم کلاین‌فلتر داشته باشد، با ویژگی‌های جسمی مرد و زن.

اما دانشمندان تاکید کردند که بررسی دی‌ان‌ای بر پایه مجموعه بسیار کوچکی از داده‌ها صورت گرفته است.

بررسی محتوای گور سونتاکا، مدفنی ۱۰۰۰ ساله که در سال ۱۹۸۶ در فنلاند کشف شد، نشان می‌دهد که فقط یک نفر در این گور روی لایه‌ای از پر قرار داده شده است، خز و لباس‌های زنانه به تن، و شمشیری بی‌دسته به پهلوی چپ دارد.

ــ مجله باستان‌شناسی (archaeologymag@) ۵ اوت ۲۰۲۱

به گفته اولا مویلانن، دانشجوی دوره دکتری باستان‌شناسی از دانشگاه تورکو، فرد دفن‌شده احتمال دارد شخصی بسیار محترم در جامعه‌اش بوده و روی لایه‌ای از پر نرم و همراه خزها و اشیای گرانبها در گور گذاشته شده است. 

مویلانن متذکر شد این فرد شاید نمونه‌ کسی باشد که هویت اجتماعی‌اش خارج از تقسیم‌بندی جنسیتی مرسوم قرار دارد.

اگر مشخصه‌های اختلال کروموزومی XXY روی خود شخص مشهود بود، به گفته پژوهشگران، این فرد احتمالا در آن جامعه اوایل قرون وسطی به‌طور دقیق زن یا مرد در نظر گرفته نمی‌شده است.

اولین نمونه‌ از اختلال کروموزومی جنسیتی احتمالی که سراغ دارم و در بررسی دی‌ان‌ای شناسایی شد‌ــ زنی با شمشیر؟‌ــ گور جنگ‌افزار در سونتاکا وسیتورنینمکی، فنلاند (از hunemeier@)  ــ ادواردو اموریم (cegAmorim@) ۳ اوت ۲۰۲۱

اما پژوهشگران در ادامه افزودند که ممکن است مشخصه‌های زیست‌شناسی این فرد تعیین‌کننده هویتش نباشد.

الینا سالملا، پژوهشگر دوره پسادکتری از دانشگاه هلسینکی و یکی از نویسندگان این مقاله پژوهشی، در توییتی نوشت: «هیچ راهی نداریم هویت جنسیتی فرد [دفن‌شده] در سونتاکا را بدانیم. آنچه می‌دانیم این است که تدفینی مفصل داشته است‌ــ با لباس زنانه و خز، پر و شمشیر‌ــ و شمشیر دیگری که احتمالا بعد در گور گذاشته شده است.» 

نشانه‌های بالینی خصوصیات کروموزومی XXY از بسیار ظریف و نامحسوس تا تفاوت‌های آشکار در ویژگی‌های جسمی متغیر است. نمود جسمی افراد XXY مرد است و برخی از آن‌ها هرگز حتی متوجه نمی‌شوند که این عارضه را دارند. ــ دکتر الینا سالملا (greenielina@) ۲ اوت ۲۰۲۱

اما با توجه به یافته‌ها، دانشمندان گمان می‌کنند که در فنلاند اوایل قرون وسطی، «که اغلب جامعه‌ای مردانه و جنگ‌‌طلب تصور می‌شود» شاید افرادی وجود داشته‌اند که در مدل جنسیتی دودویی [تقسیم‌بندی زن و مرد] نمی‌گنجیدند.

مهم است به یاد داشته باشیم که جنسیت کروموزومی با جنسیت فرق دارد، و خصوصیات کروموزومی XXY به‌خودی خود هویت جنسیتی فرد را تعریف نمی‌کندــ تمام جنسیت‌های کروموزومی شاید خود را مرد، زن، یا هر چیزی خارج از تقسیم‌بندی دودویی تعریف کنند.

ــ دکتر الینا سالملا (greenielina@) ۲ اوت ۲۰۲۱

به نوشته پژوهشگران،  «این افراد همچنین می‌توانستند جایگاهی محترم و مهم داشته باشند، و هویت جنسیتی‌شان در محتوای [محل] تدفینشان مفصل و با جزئیات ارائه و به خاطر سپرده شود».