این گفته که جنگ‌های آینده به جای نفت بر سر آب خواهند بود، ضرب‌المثلی است که با گذر سالیان به گونه‌ای روزافزون به واقعیتی وحشتناک تبدیل می‌شود؛ به ویژه در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا که در خط مقدم بحران آب‌وهوایی جهان قرار دارند.

امسال آب به طور ویژه نگران‌کننده‌ای به منبعی کمیاب تبدیل شده چرا که جنگ‌ها، زیرساخت‌های فرسوده و در بعضی موارد فروپاشی اقتصادی بی‌سابقه، به قطع برق‌ گسترده و خشم مردم منجر شده است که وقتی با دمای بالای بی‌سابقه همراه شود، فاجعه‌آمیز خواهد شد.

این موضوع باعث شده است اعتراض‌هایی در کشورهایی از سودان تا ایران رخ دهد و درگیری‌های فرا مرزی هم در پی داشته است. با ادامه تابستان و تشدید این وضعیت، ماجرا بدتر هم خواهد شد و گرچه ایندیپندنت از گذشته زنگ خطر در این باره را به صدا درآورده است، اما با تشدید بحران‌های آب‌وهوایی در سرتاسر جهانی که با همه‌گیری کووید-۱۹ هم دست و پنجه نرم می‌کند، این ماجرا از همیشه اضطراری‌تر شده است؛ چون اگر مردم به آب سالم دسترسی نداشته باشند، به سختی می‌توانند جلوی شیوع ویروس کرونا را بگیرند.

با شیوع مرگبار موج‌های دوم و سوم ویروس در سراسر دنیا طرح‌های آب، بهداشت و سلامت دیگر قابل پیگیری نخواهند بود. در بسیاری از کشورهایی که توزیع و تزریق واکسن در آن‌ها در سال ۲۰۲۲ یا دیرتر شروع می‌شود، این طرح‌ها اغلب تنها راه مقابله کشورها علیه بیماری‌اند.

شاید برایتان غیرمنتظره باشد که بدانید لبنان که بر ساحل مدیترانه واقع شده و پر از کوه‌ و جنگل‌ و دریاچه‌ و رود است، تازه‌ترین کشوری است که با بحران آب دست به گریبان است. روز جمعه ۲۳ ژویيه، یونیسف، صندوق کودکان سازمان ملل متحد، اخطار داد که نظام آب‌رسانی لبنان در ورطه فروپاشی کامل افتاده است. در مدت تنها چند هفته، چهار میلیون کودک، از جمله یک میلیون پناهنده، در معرض خطر از دست دادن دسترسی به آب سالم قرار می‌گیرند؛ چون عرضه آب در سراسر این کشوربه تدریج متوقف خواهد شد.

یونیسف تخمین می‌زند که اگر نظام دولتی آب‌رسانی از هم بپاشد، قیمت آب ممکن است تا ۲۰۰ درصد در ماه افزایش یابد و خانوارها مجبور شود از طرق دیگر و عرضه‌کنندگان خصوصی آب خود را تامین کنند. برای بسیاری از خانوارهای به شدت آسیب‌پذیر لبنان این هزینه‌ای نیست که قابل پرداخت باشد؛ در آن صورت، تهیه آب دو و نیم برابر میانگین درآمد ماهیانه شهروندان هزینه خواهد داشت که سرسام‌آور است.

در میانه بحران آب در لبنان، یک مشکل ساخت دست انسان هم وجود دارد: فروپاشی اقتصاد کشور که به گفته بانک جهانی در ۱۵۰ سال گذشته از بدترین فروپاشی‌های اقتصادی در دنیا است.

این فروپاشی باعث ورشکستگی حکومت شده است به حدی که مناطق گسترده‌ای در این کشور برق ندارند. حتی افرادی که می‌توانند هزینه ژنراتور برای خود را تامین کنند هم برق اندکی خواهند داشت چون در این کشور کمبود نفت و بنزین که برای سوخت ژنراتور به آن نیاز دارند، هم مطرح است. فشار بیشتری هم که بر نظام عرضه آب لبنان وارد می‌شود، به دلیل فقدان تامین مالی برای تعمیر زیرساخت‌های فرسوده و نبود مواد ضروری مانند کلرین و قطعات یدکی است.

اما این فقط لبنان نیست که نظام آب‌رسانی آن در حال فروپاشی است. سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرده است که این هفته تصاویری دریافت کرده که تایید می‌کند در ایران هشت معترض در اعتراض به کمبود شدید آب در خوزستان، استانی در جنوب غربی این کشور که محل زندگی اقلیت عرب ایرانی است، در پی سرکوب مرگبار رژیم ایران جان باخته‌اند. رسانه‌های دولتی ایران ادعا می‌کنند تعداد کشته‌شدگان کمتر و فقط سه نفر است و «افرادی ناشناس» عامل قتل آنان بوده‌اند.

به دلیل تشدید خشکسالی بسیاری از ایرانیان در ده‌ها شهر به ویژه در جنوب این کشور که جلگه‌های قدیمی آن در طول زمان خشک شده‌، به خیابان‌ها ریخته‌اند؛ کمبود آب همچنین بارها درگیری میان ایران و عراق را در پی داشته است. عراق تقریبا تمام آب خود را از دجله و فرات تامین می‌کند اما ایران در حال احداث سدهایی است که مقداری از آب این رودها را منحرف می‌کند که زنگ خطر را در عراق به صدا درآورده و کمبود جدی آب در این کشور را  باعث شده است.

بین عراق و ترکیه هم سر این رودها مشکلی مشابه وجود دارد. در سوریه، سازمان ملل به دلیل سطح پایین آب درباره وقوع خشکسالی‌هایی جدی اخطار داده که بخشی از آن به علت پایین رفتن سطح آب رود فرات است. این بدان معنی است که سوریه جنگ‌زده اکنون در ردیف هفتم از ۱۹۱ کشور دنیا قرار دارد که در خطر «فاجعه بشری یا طبیعی‌اند که از توانایی آنان در واکنش به فاجعه فراتر است.»

البته که برای کاهش تاثیرات بحران آب‌وهوایی، حل مشکلات و پایان دادن به فساد اتخاذ راه‌حلی جامع تنها راه خاتمه دادن به این کابوس است اما با ادامه همه‌گیری ویروس کرونا، اکنون بیش از هر زمان دیگری باید در طرح‌های آب، بهداشت و سلامت سرمایه‌گذاری کنیم؛ قبل از آنکه خیلی دیر شود.