در فوتبال ایران «تبانی» به واژه‌ای تبدیل شده است که آسان به زبان می‌آید و استفاده از آن در گفت‌وگوهای روزمره اهالی فوتبال رایج است.

احضار ۲۲ نفر به کمیته اخلاق فدراسیون فوتبال با شائبه مشارکت در تبانی، اظهارنظر علنی نماینده مجلس درباره فساد آشکار و تبانی در لیگ دسته اول و دستور تعلیق لیگ دسته دوم فقط گوشه‌ای از ماجرای پیچیده تبانی در فوتبال ایران است.

در لیگ برتر، کمتر کسی بی‌پرده اتهام تبانی را مطرح می‌کند اما در لیگ‌های دسته یک و دو درباره بسیاری از بازی‌ها شائبه تبانی مطرح است هرچند این ادعاها اغلب پیگیری نمی‌شوند، مگر در مواردی که خبر پرسروصدا شود و فدراسیون فوتبال را به واکنش وادارد.

با وجود غیرقانونی بودن شرط‌‌بندی در ایران، بر فعالیت شبکه‌های شرط‌‌بندی نظارتی وجود ندارد و رواج شرط‌‌بندی زیرزمینی شائبه اثرگذاری این جریان بر نتایج بازی‌ها را ایجاد کرده است. بحران اقتصادی باشگاه‌ها و پرداخت نشدن حقوق بسیاری از بازیکنان و مربیان در تیم‌های کوچک لیگ‌های دسته اول و دوم، این فرصت را پیش آورده است که مشارکت در تبانی و شرط‌‌بندی به راه کسب درآمد تبدیل شود و این برای اصالت یک مسابقه فوتبال هولناک است.

در هفته‌های پایانی لیگ دسته اول و دوم بازار بحث درباره تبانی در رسانه‌ها داغ شد؛ آنچنان که بسیاری بی‌پروا از تبانی حرف زدند، صحنه‌هایی از چند بازی را بررسی کردند و البته نتایج بازی‌ها نیز مشکوک و تعجب‌آور بود. بازی‌هایی پرگل با صحنه‌هایی که تعمد و کم‌کاری بازیکنان در آن‌ها بحث‌برانگیز بود و پنالتی‌هایی اعلام شد که از تصمیم داور حیرت‌زده می‌شوید.

در هفته پایانی لیگ دسته دو، تیم‌های شهید قندی یزد، شاهین بندرعامری و شهرداری ماهشهر سه تیم ۴۲ امتیازی بودند که تفاضل گل، تکلیف تیم صعودکننده را مشخص می‌کرد. شهید قندی یزد با نتیجه ۱۰ بر یک سردار بوکان را شکست داد، شاهین بندرعامری پنج بر یک میلاد مهر را برد و شهرداری ماهشهر شش هیچ  پاس همدان را شکست داد. کسب این نتایج در فوتبال، آن هم در روزی که همه به تفاضل گل بهتر نیاز داشتند، چندان عادی به نظر نمی‌رسد؛ به همین دلیل سازمان لیگ دستور تعلیق لیگ دسته دو را صادر کرد و خبر رسید که علاوه بر تعلیق مسابقات، تیم‌های شاهین بندرعامری، شهید قندی یزد، سردار بوکان، شهرداری ماهشهر، پاس همدان و میلاد مهر تهران و مدیرعامل‌ها و سرپرستان و مربیان آن‌ها از فعالیت‌های فوتبالی محروم‌اند و باید روز دوشنبه ۴ مرداد ۱۴۰۰، برای ادای توضیحات به کمیته اخلاق بروند. ۲۲ نفر در این پرونده حضور دارند و احتمال دعوت دیگران نیز مطرح است.

در لیگ دسته یک هم شائبه تبانی به جایی رسید که احمد دنیامالی، نماینده انزلی در مجلس، در نامه‌ای به رئیس فدراسیون فوتبال نه با تردید، بلکه به‌وضوح از فساد در تغییر نتایج بازی‌ها سخن به میان آورد: «در خصوص داوری بازی ملوان-بادران از جنابعالی خواهشمندم که فقط فیلم دو پنالتی را که آقای کرمانشاهی داور بازی علیه تیم ملوان و به نفع تیم بادران گرفت ملاحظه کنید. جدا از داوری یک‌طرفه ایشان به نفع تیم حریف که زمینه عصبانیت بازیکنان تیم ملوان و اخراج بی‌مورد مربی ملوان را پدید آورد، انتظار می‌رود که  نسبت به این‌گونه رفتارهای غیرحرفه‌ای داوری که استنباط تبانی آشکار از آن به ذهن متبادر می‌شود، عکس‌العمل قاطع در چارچوب قوانین نشان دهید. از نظر همه کارشناسان فوتبال در صورت برخورد قانونی نکردن با داور بازی که در چنین شرایطی مساوی با محرومیت سنگین است، اتفاقات ناگوار بیشتر در فضای فوتبالی کشور را به دنبال خواهد داشت. به باور کارشناسان و افکار عمومی این داوری مصداق واقعی فساد بارز در فوتبال ایران ارزیابی می‌شود.»

شهاب‌الدین عزیزی خادم، رئیس فدراسیون فوتبال، در مصاحبه‌اش به نکاتی اشاره کرده است که از پذیرفتن جریان تبانی خبر می‌دهد: «حتما من و تیم مدیریتی فدراسیون در روز‌های آینده بیشتر در این مورد صحبت خواهیم کرد. صحنه‌های تکان‌دهنده‌ای بود و قطعا اغماض نخواهیم کرد. چه مدیران فدراسیون فوتبال و چه افرادی که در مسیر این نابسامانی‌ها و کار‌های شبکه‌ای دخیل‌اند، وضعیت را برایشان ناامن خواهیم کرد. تمام ارکان قضاوت فدراسیون در این‌ باره بسیج می‌شوند و اگر حتی قرار باشد شدیدترین تصمیم‌های قضایی صادر شود، بی‌شک فدراسیون فوتبال این وضعیت را تحمل نخواهد کرد و اجازه نخواهیم داد با فوتبالی که متعلق به مردم است بازی کنند و آن را به سخره بگیرند و این رویه را به عادت تبدیل کنند.»

آیین‌نامه انضباطی فدراسیون فوتبال برای صدور رای در وضعیت بحرانی جریان تبانی در ایران شیوه برخورد را روشن کرده است. ماده ۷۳ با موضوع سلامت مسابقات و تبانی از جرائم و محرومیت‌ها خبر می‌دهد:

الف- تاثیر ناروا یا غیرقانونی بر روند یک مسابقه یا نتیجه آن؛ هر شخصی که به طراحی، زمینه‌سازی یا اقدام برای تاثیرگذاری بر نتیجه یک مسابقه بر خلاف اخلاق و شئون ورزشی مبادرت کند، به محرومیت از هر گونه فعالیت فوتبالی به مدت حداقل ۱۲ ماه و نیز ۵۰۰ میلیون ریال جریمه نقدی محکوم خواهد شد. در صورت شدت اقدام‌ها یا اهمیت فراوان موضوع، متخلف برای تمام عمر از هرگونه فعالیت مرتبط با فوتبال، فوتسال و فوتبال ساحلی محروم می‌شود.

ب- در صورتی که مقام‌های رسمی با بازیکنان یک باشگاه در تخلف فوق مداخله داشته باشند، رکن قضایی باشگاه مذکور را به پرداخت حداقل ۵۰۰ میلیون ریال جریمه نقدی محکوم می‌کند. در صورت شدت اقدام‌ها یا اهمیت فراوان موضوع، علاوه بر جریمه نقدی فوق باید حداقل یکی از مجازات اخراج از رقابت‌ها، سقوط به دسته پایین‌تر، کسر امتیاز یا استرداد جوایز و عناوین یا ترکیبی از آن‌ها را برای باشگاه در نظر گرفت.

اگر بعد از خاتمه لیگ ادعایی مبنی بر تبانی مطرح شود این موضوع نمی‌تواند به تغییر نتایج منجر شود و مسابقه مذکور هم تکرار نخواهد شد اما سایر مجازات‌ها قابل اعمال‌اند.

در بسیاری از بازی‌های لیگ دسته اول و دوم تبانی به جریانی فراگیر تبدیل شده است و به دلایل گوناگون انجام می‌شود: از مشارکت در شرط‌‌بندی گرفته تا دست بردن در نتایج بازی‌ها برای صعود و بقا تیم‌ها در لیگ. این پیچیده‌ترین پرونده‌ای است که باید در فدراسیون فوتبال بررسی شود. حکم‌های محرومیت برای عاملان تبانی در سال‌های اخیر بازدارنده نبوده‌اند و جریان تبانی در فوتبال ایران شدت بیشتری یافته است.