محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، فردا یکشنبه پنج اردیبهشت به دو کشور عراق و قطر سفر می‌کند.

‌سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه گفت که این سفر «در چارچوب توسعه مناسبات فیمابین، گفت و گوهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای» انجام می‌شود.

وزارت خارجه ایران جزئیات بیشتری از این سفر و محورهای گفتگو اعلام نکرده است.

عراق در هفته‌های گذشته میزبان گفتگوهای امنیتی مقام‌های ایران و عربستان بوده است. سفر ظریف به عراق می‌تواند برای ایجاد هماهنگی بیشتر برای تداوم این گفتگوها تلقی شود. موضوع تسویه بدهی بغداد به تهران نیز مانند گذشته محور گفتگوها خواهد بود. عراق به دلیل تحریم‌های آمریکا نتوانسته بدهی ناشی از صادرات برق ایران را بپردازد و مقام‌های جمهوری اسلامی امیدوارند که با پیشرفت گفتگوها در وین، عراق بتواند بخشی از این بدهی را بپردازد.

از دیگر سو دولت مصطفی الکاظمی در تلاش است تا نفوذ ایران در کشورش را کاهش دهد. موضوع حشد‌الشعبی یا بسیج مردمی عراق که گروه مسلح نزدیک به ایران است، مانعی بر سر راه الکاظمی برای کاهش مسالمت‌آمیز این نفوذ است. گرچه حضور نیروهای ارشد سپاه قدس در عراق در دوران نخست‌وزیری الکاظمی کاهش چشم‌گیری داشته است ولی هنوز عراق به عنوان پل ارتباط زمینی ایران با نیروهایش در سوریه برای سپاه قدس واجد اهمیت فراوان و فوری است.

سپاه قدس در تلاش است تا یک پایگاه دائمی در حدفاصل منطقه ابوکمال تا دیرالزور در سوریه ایجاد کند. این منطقه در شرق سوریه و در کنار شاهراهی است که از بغداد اغاز می‌شود و پش از عبور از گذرگاه مرزی القائم به سمت تدمر و دمشق می‌رود. حضور و قدرت‌نمایی نیروهای حشد‌الشعبی در عراق به ایران کمک می‌کند تا اجرای این طرح با سرعت بیشتری پیش برود.  

 سفر ظریف به قطر نیز احتمالا سفری چند وجهی است. قطر میزبان مقر فرماندهی نظامی ایالات متحده در خاورمیانه یا سنتکام است. پس از آنکه دولت ترامپ، سپاه را در لیست سازمان‌های تروریستی قرار داد، ایران نیز به تلافی این اقدام، سنتکام را گروهی تروریستی خواند. تنش میان نیروهای نظامی آمریکا و ایران پس از آغاز اعتراضات مردمی در سال ۲۰۱۹ و متعاقب آن ترور قاسم سلیمانی شدت گرفته است.

ایران و دولت جدید آمریکا تلاش می‌کنند با احیای برجام، سطح تنش میان دو کشور را کاهش دهند. هرچند هنوز بازیگران قدرتمند سپاه پاسداران در جمهوری اسلامی که مسئول برنامه توسعه طلبانه ایران در خاورمیانه هستند، عامل بزرگ برای تداوم این تنش‌ها هستند.

از دیگر سو، قطر پس از قطع روابط کشورهای عربی در سال ۲۰۱۷، به ایران نزدیک شده بود. برگزاری کنفرانس العلا در ژانویه ۲۰۲۱ و اتحاد مجدد کشورهای عربی این نگرانی را برای ایران ایجاد کرده است که آشتی قطر با عربستان ممکن است روابط روبه گسترش دوحه و تهران را تحت تاثیر قرار دهد.

به نظر می‌رسد در سفر ظریف به عراق و قطر، موضوعات متنوعی روی میز قرار دارد که رسیدگی به آن‌ها در اولویت سیاست خارجی ایران قرار گرفته است.