هزینه‌های جنگ خلیج فارس سرسام‌آور بود

پس از گذشت سه دهه از حمله عراق به کویت در اوایل اوت ۱۹۹۰ و آزادسازی کشور کویت در ماه ژانویه ۱۹۹۱، هنوز هیچ برآورد درستی از میزان خسارت‌های ناشی از جنگ خلیج فارس نشده است. در این جنگ ویرانگر که بیش از ۱۰۰ هزار عراقی و صدها تن از مردم کویت جان خود را از دست دادند، طرف‌های درگیر جنگ متحمل خسارت‌های هنگفت مالی شده‌اند که تخمین آنها مسئله‌ای بسیار دشوار است. با آن‌که ارزش حیات انسان فراتر از آن است‌که با زیان‌های مالی مقایسه شود، اما خسارت‌های مالی به صورت معمول با دلار حساب می‌شود و بازتاب دهنده میزان خسارت‌های ناشی از جنگ است. با آغاز جنگ خلیج فارس، بهای نفت برای مدت کوتاهی افزایش یافت، سپس شاهد افت شدیدی شد و قیمت هر بشکه نفت از ۲۲ دلار به ۱۷ دلار کاهش یافت.

البته تأثیر اقتصادی جنگ خلیج فارس محدود به کویت، عراق و یا کشورهای حاشیه خلیج فارس و خاورمیانه نبوده، بلکه تبعات ناگوار اقتصادی این جنگ سراسر جهان را با چالش رو به رو کرد و دشوار است بتوان میزان آسیب‌های اقتصادی جنگ خلیج را به صورت فراگیر ارزیابی کرد. در این‌جا سعی می‌کنم هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم جنگ خلیج را بر دو کشور کویت و عراق و کشورهای خلیج فارس و خاورمیانه را تنها در جریان جنگ و درگیری مورد بررسی قرار دهیم، زیرا پیامدهای اقتصادی جنگ اول و دوم خلیج فارس هنوز برای کشورهای منطقه زیان‌آور بوده و بالاتر از تریلیون‌ها دلار تخمین زده می‌شود.

هزینه‌های تریلیون دلاری جنگ

طبق برآوردهای رسمی منابع معتبر عربی، هزینه مستقیم جنگ خلیج فارس حدود ۶۲۰ میلیارد دلار (با نرخ ارز دلار در زمان جنگ) بوده است. با در نظر گرفتن میانگین تورم در نرخ ارز که از سوی اغلب نهادهای مالی بین‌المللی به میزان ۲.۲ درصد در سال در نظر گرفته می‌شود، هزینه جنگ خلیج فارس را طبق نرخ ارز سال ۲۰۱۸ می توان حدود یک تریلیون و ۱۴۰ میلیارد دلار برآورد کرد.

در نتیجه تخریب چاه‌های نفت، خطوط لوله‌های انتقال نفت، ویرانی زیر ساخت‌های شهری، ساختمان‌ها و کارخانه‌ها در جریان جنگ خلیج فارس، کویت به ارزش ۱۶۰ میلیارد دلار و عراق به ارزش ۱۹۰ میلیارد دلار خسارت دیده است.

براساس این گزارش، هزینه مستقیم جنگ آزاد سازی کویت حدود ۸۴ میلیارد بوده است که بیشتر آن را عربستان سعودی پرداخت کرده است. همچنین حضور نیروهای ائتلاف بین‌المللی در خلیج فارس از ماه اوت ۱۹۹۰ تا ماه مارس ۱۹۹۱، حدود ۵۱ میلیارد دلار هزینه داشته است که بیشتر آن از سوی عربستان سعودی و کویت پرداخت شده است. البته سایر کشورهای خلیج فارس نیز سهم قابل ملاحظه‌ای در پرداخت این هزینه‌ها داشتند. شایان ذکر است که تمامی این ارقام براساس نرخ ارز سه دهه قبل بر آورد شده است.

برآورد هزینه‌های دیگر

براساس گزارش صندوق عربی پول، جنگ خلیج فارس منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی کلیه کشورهای عربی به میزان ۱.۲ در صد در سال ۱۹۹۰ و ۷ درصد در ۱۹۹۱ شد.

طبق گزارش سالانه سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) تولید نفت در سال ۱۹۹۱، تا حدود ۱۶ درصد کاهش یافت و بهای نفت در هر شبکه ۱۰ دلار افت داشت و  البته در پی این شکست اقتصادی، کشورهای حوزه خلیج فارس که اساس اقتصاد آنها استوار بر نفت است، متحمل خسارت‌های هنگفتی شدند. طبق گزارش اوپک، کشورهای خلیج فارس در جریان جنگ به صورت کلی حدود ۱۲ میلیارد دلار ( به نرخ ارز سال ۱۹۹۱) آسیب اقتصادی دیدند و اگر این رقم را به نرخ ارز سال ۲۰۱۸ در نظر بگیریم، حدود ۲۲ میلیارد دلار می‌شود. البته خسارت‌های دو کشور اصلی جنگ یعنی عراق و کویت شامل این رقم نیست. کویت پیش از جنگ همه روزه ۲.۵ میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد و پس از پایان جنگ این رقم به ۴۰۰ میلیون بشکه در روز کاهش یافت و با توجه به کاهش تولید، کویت از سال ۱۹۹۰ تا ۱۰۰۱ حدود ۶ میلیارد دلار (به نرخ ارز در آن وقت) دچار آسیب اقتصادی شد.

کشور عراق پیش از جنگ همه روزه حدود ۳ میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد و پس از جنگ این رقم به ۳۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت و عراق متحمل ۱۵ میلیارد دلار خسارت شد که به نرخ ارز کنونی حدود  ۲۸ میلیارد دلار بر آورد می‌شود.

تأثیرات فراگیر اقتصادی

گزارش داخلی سالانه صندوق بین‌المللی پول که در اواخر سال ۱۹۹۱ صادر شد، نشان می‌دهد که جنگ خلیج فارس بر اقتصاد سراسر جهان تأثیر گذاشته و رشد تولید ناخالص داخلی جهانی را از ۳ درصد به ۲ درصد کاهش داده است. این گزارش می‌افزاید که تبعات اقتصادی جنگ خلیج فارس که با تهاجم نظامی عراق به کویت در دوم ماه اوت ۱۹۹۰ آغاز شد، کشورهای منطقه را که در مجاورت بحران قرار داشتند با چالش‌های دشوار اقتصادی رو به رو کرد که البته بیشترین آسیب را کشورهای عراق و کویت متحمل شدند. سایر کشورهای منطقه مانند مصر، اردن و ترکیه که پیوندهای اقتصادی با کشورهای حوزه خلیج فارس دارند، نیز متحمل خسارت‌های هنگفتی شدند. همچنین تبعات اقتصادی جنگ خلیج فارس بر کشورهای دیگر منطقه از جمله سوریه، سودان، تونس، الجزایر و مراکش نیز تأثیرگذاری منفی داشت.

افزون بر هزینه‌های مستقیم جنگ، پیامدهای ناگوار اقتصادی بحران خلیج فارس منجر به خسارت‌های دراز مدتی شد که حدود یک تریلیون دلار بر آورد می‌شود و کشورهای منطقه را با شرایط دشوار اقتصادی رو به رو کرد. در این میان کشور اردن که از یک سو منافع اقتصادی آن با کشورهای عربی خلیج فارس گره خورده است و از سوی دیگر در ائتلاف بین‌المللی برای آزاد سازی کویت شرکت نکرده بود، متحمل بیشترین آسیب اقتصادی شد.

همچنین جنگ خلیج فارس، هزینه‌های غیر مستقیمی داشت که بیشتر آن را عربستان سعودی به دوش کشید و به عنوان همکاری با کشورهای آسیب دیده از جنگ و یا کشورهای که در ائتلاف بین‌المللی آزاد سازی کویت شرکت کرده بودند پرداخته شد. لغو بدهی برخی کشورها از جمله مصر یکی از موارد هزینه‌های مستقیم جنگ خلیج فارس به شمار می‌آید. ایالات متحده اقدام به لغو بدهی ۶.۶ میلیارد دلار مصر کرد و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ۶.۳ میلیارد دلار بدهی مصر را لغو کردند و مجموع بدهی‌های لغو شده مصر به  ۱۲.۹ میلیارد دلار رسید.

هزینه‌های دیگری که کویت برای خاموش کردن چاه‌های نفت و بازسازی کشور متحمل آن شد، خارج از هزینه‌های یاد شده است. همچنین فشار‌های اقتصادی که عراق را برای بیش از یک دهه و تا سال ۲۰۰۳ به خاطر تحریم‌ها با چالش‌های بزرگ اقتصادی رو به رو کرد، در فهرست خسارت‌های جنگ خلیج فارس درج نشده است.

www.independentarabia.com/node