روز ۲۵بهمن ۱۳۹۹برابر با ۱۳ فوریه۲۰۲۱، یک فروند هواپیمای باربری سنگین بوئینگ ۷۴۷-۲۳۶بی(Boeing 747-236B) شرکت گرجستانی جئو-اسکای (Geo Sky) با علامت ثبت کشوری گرجی 4L-GEN در فرودگاه کیش به زمین نشست.
دقایقی پس از آن، سه فروند هلیکوپتر چند منظوره بل ۴۱۲ از محصولات شرکت آمریکایی بل هلیکاپترز که در کانادا و ایتالیا تحت امتیاز تولید می‌شوند از آن خارج شدند. تصاویری از این سه هلیکوپتر برای نگارنده ارسال شد که نشانگر فقدان علائم ثبت کشوری بر روی بدنه و دم این هلیکوپترها بود.
اکنون پس از گذشت بیش از شش هفته از انتقال این هلیکوپترها، منابعی در فرودگاه کیش به نگارنده اعلام کردند که ضمن دریافت علائم ثبت کشوری EP-PHA، EP-PHB و EP-PHC آماده بهره برداری شرکت خدمات هلیکوپتری خلیج فارس موسوم به پاسکو متعلق به هولدینگ فاتح وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شده‌اند.
مبداء پرواز هواپیمایی که این سه فروند هلیکوپتر را به ایران منتقل کرد، فرودگاه مالمو در سوئد است. این مسئله سبب شد تا نگارنده با سازمان هواپیمایی کشوری سوئد تماس بگیرد در رابطه با اینکه آیا این هلیکوپترها پیشتر متعلق به یک شرکت سوئدی بوده‌اند یا خیر پرس و جو کند.
در پاسخ به این سئوال، رئیس اداره ثبت علائم هواگردهای غیرنظامی سوئد اعلام کرد که آخرین هلیکوپترهای بل ۴۱۲غیر نظامی با علامت ثبت سوئدی در دهه ۱۹۹۰میلادی (۱۳۷۰خورشیدی) از این اداره گواهینامه صلاحیت پرواز دریافت کرده بودند و بنابر این سه فروند هلیکوپتر منتقل شده به ایران پیشتر متعلق به یک شرکت سوئدی نبوده و پیش از انتقال به ایران از یک فرودگاه ثالث به مالمو منتقل شده بودند.
براساس گمانه‌زنی‌های یک کارشناس رهگیری خرید و فروش هلیکوپترهای غیرنظامی ساکن هلند، این احتمال وجود دارد که منشاء سه هلیکوپتر منتقل شده به ایران ایتالیا بوده باشد.
شرکت سهامی خاص پرشین گلف اویشن سرویسز کیش (خدمات هلیکوپتری خلیج فارس) در ۲۴ اسفند۱۳۸۳ تأسیس شد و به یکی از شرکت‌های موفق ارائه دهنده خدمات هلیکوپتری به شرکت نفت فلات قاره و گاز تبدیل شد؛ در پی آن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی این شرکت مانند شرکت‌های خدمات هلیکوپتری نوید و البرز، خرید.
پیش از خرید این سه فروند بل ۴۱۲جدید، شرکت خدمات هلیکوپتری خلیج فارس موسوم به پاسکو این شرکت نه فروند هلیکوپتر دیگر از این نوع، هشت فروند بل ۲۱۲ و دو فروند هلیکوپتر آلمانی بی او۱۰۵ در اختیار داشت.
در این گزارش به بررسی موفقیت‌های این شرکت و سایر شرکت‌ها و ارگان‌های دولتی در خرید هلیکوپترهای آمریکایی از طریق دور زدن تحریم‌ها در سال‌های اخیر می‌پردازیم.
تاریخچه استفاده از هلیکوپترهای بل ۴۱۲ در ایران
هلیکوپتر دوموتوره و همه منظوره بل ۴۱۲ یکی از محبوب‌ترین محصولات شرکت بل هلیکوپتر است که نخستین پروازش را در مرداد ۱۳۵۸ ثبت کرد و نخستین بار در سال ۱۳۶۰ مورد بهره‌برداری نخستین مشتری آن واقع شد.
حدود ۹۰۰ فروند از این هلیکوپتر تا به امروز تولید شده است و در سراسر جهان از جمله ایران از دیرباز مورد استفاده واقع شده است. نخستین بار در سال ۱۳۶۴، سازمان خدمات هلیکوپتری ایران (ساخه) که امروزه پس از خصوصی سازه شرکت هلیکوپتری ایران نام گرفته، از یک هلیکوپتر بل ۴۱۲استفاده کرد. این هلیکوپتر با علامت ثبت کشوری EP-HUB در تاریخ۲۴ مرداد ۱۳۷۹دچار سانحه شد. این سانحه در حین برخاستن هلیکوپتر از یک سکوی نفتی در نزدیکی جزیره کیش رخ داد و در جریان آن چهار نفر خدمه و سرنشین هلیکوپتر کشته شدند.
پس از ساخه، شرکت خدمات هوایی پیام وابسته به وزارت پست و تلگراف دو فروند هلیکوپتر بل ۴۱۲از نمونه‌های ساخته شده تحت لیسانس در کانادا در سال ۱۳۷۲خریداری کرد که مدتی بعد به درخواست دولت به نیروی هوایی ارتش واگذار شدند تا از سوی آشیانه جمهوری اسلامی (سلطنتی سابق) این نیرو برای حمل مقامات جمهوری اسلامی از جمله علی خامنه ای مورد استفاده واقع شوند.
واگذاری این دو هلیکوپتر و سپس پنج فروند هلیکوپتر بل ۲۱۲که از سوی شرکت خدمات هوایی پیام در سال ۱۳۷۵از کانادا خریداری شده بودند به نیروی هوایی ارتش، سبب وضع تحریم و ممنوعیت فروش هلیکوپترهای آمریکایی به ایران از سوی دولت ایالات متحده آمریکا شد.
محدودیت‌های ناشی از وضع ممنوعیت فروش هلیکوپترهای آمریکایی به ایران سبب شد تا ساخه برای جایگزینی تنها بل ۴۱۲ خود که قابلیت پرواز شب داشت، از خرید هلیکوپترهای مشابه عاجز باشد و در عوض به اجاره یک فروند بل ۲۱۲و چهار فروند بل ۴۱۲اس پی از شرکت گالف هلیکاپترز (Gulf Helicopters) قطر در اوایل دهه ۱۳۸۰خورشیدی بسنده شد.
این اجاره تا سال ۱۳۸۹به درازا انجامید. پس از آنکه شرکت خدمات هلیکوپتری خلیج فارس (پاسکو) به تدریج پنج فروند هلیکوپتر دست دوم شامل دو فروند بی او-105، یک فروند بل ۲۱۲و چهار فروند بل ۴۱۲را خریداری کرد، قرارداد استفاده از هلیکوپترهای شرکت گالف هلیکاپترز تمدید نشد.
خریداری ۱۴ فروند بل ۴۱۲در شش سال اخیر
با افزایش سن بسیاری از هلیکوپترهای بل ۴۱۲ تولیدی در جهان چه در خدمت نیروهای نظامی کشورهای مختلف و چه در خدمت شرکت‌های خدمات هلیکوپتری و امداد هوایی غیر نظامی، متعاقبا سبب از رده خارج شده آن‌ها و ورودشان به بازارهای خرید و فروش هلیکوپترهای غیرنظامی شانس بیشتری به شرکت های خدمات هلیکوپتری در ایران داد تا با اتخاذ راهکارهای ویژه شماری از آن‌ها را به ایران وارد کنند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۹، یک شرکت خدمات هلیکوپتری دیگر در ایران به نام هلی آریا کیش تاسیس می‌شود و متعاقبا سه فروند بل ۲۱۲ و یک بل ۴۱۲ دست دوم را خریداری می‌کند. این بل ۴۱۲ در سال ۱۳۹۰وارد ایران شده و پس از کسب علامت ثبت کشوری EP-HHD مورد بهره برداری این شرکت واقع شد.
در تاریخ ۲۵ آذر ۱۳۹۳، یک فروند بل ۴۱۲دیگر مورد بهره برداری صنعت هوانوردی غیرنظامی ایران قرار گرفت. این هلیکوپتر در حقیقت از نوع تولیدی تحت لیسانس ایتالیا یعنی آگوستا بل ۴۱۲بود و پیشتر به نیروی هوایی زیمباوه تعلق داشت. به دنبال اورهال و راه اندازی شماری از یازده فروند آگوستا بل ۴۱۲های این نیرو از سوی شرکت پشتیبانی و نوسازی هلیکوپترهای ایران (پنها) وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در سال‌های ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۳، این هلیکوپتر در ازای هزینه‌های مربوط به این امر در اختیار پنها قرار می‌گیرد. متعاقبا پنها نیز آن را اورهال کرده و سپس به شرکت خدمات هلیکوپتری ایران می‌فروشد. در جریان مراسم رونمایی و تحویل این هلیکوپتر به شرکت خدمات هلیکوپتری ایران از آن به عنوان یک هلیکوپتر ساخته شده در ایران نام برده شد.
در سال‌های ۱۳۹۴الی ۱۳۹۹ تعداد شش فروند هلیکوپتر بل 412 ئی پی (Bell 412EP) از سوی شرکت خدمات هلیکوپتری خلیج فارس متعلق به سپاه خریداری شد. همچنین در سال‌های ۱۳۹۴ الی ۱۳۹۶تعداد شش فروند هلیکوپتر از این نوع برای تامین نیاز جمعیت هلال احمر به هلیکوپترهای امداد از سوی شرکت خدمات هلیکوپتری نوید خریداری شدند. نخستین بار از این هلیکوپترها طی یک مراسم رسمی در یگان پروازی جمعیت هلال احمر در تاریخ ۱۷مهر ۱۳۹۵رونمایی شد.
این هلیکوپترها به‌طور گسترده در ماموریت‌های کمک رسانی به زلزله‌زدگان و سیل‌زدگان در دو سال اخیر مورد استفاده واقع شدند. علاوه بر این هلیکوپترهای غیر نظامی تعداد دو فروند بل ۴۱۲ دیگر در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹ خریداری و به هواپیمایی نیروی دریایی (هوادریا) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای استفاده به منظور حمل و نقل نیروهای ویژه، حمل بار و همچنین تخلیه و انتقال بیماران تحویل داده شد.
با تحویل این سه فروند بل ۴۱۲ از طریق فرودگاه بین المللی مالمو در سوئد به تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۹۹، شرکت خدمات هلیکوپتری خلیج فارس زیرمجموعه هولدینگ فاتح به بزرگ‌ترین کاربر این مدل هلیکوپتر در ایران با ۱۲فروند تبدیل شد البته نیمی از آن‌ها به طور موقفتی به شرکت نفت فلات قاره اجاره داده شده اند.
عمده هلیکوپترهای خریداری شده در سال‌های ۱۳۹۴ الی ۱۳۹۹برای استفاده این شرکت از نوع تولید تحت لیسانس ایتالیا بوده و سابقه استفاده به عنوان آمبولانس هوایی در استرالیا را دارند.
این هلیکوپترها در خدمت شرکت خدمات هلیکوپتری خلیج فارس یا پاسکو برای حمل و نقل پرسنل سکوهای نفتی، تخلیه پرسنل بیمار و مجروح در این سکوها و همچنین انجام عملیات ژیوفیزیک هوایی به منظور شناسایی معادن از بابت اکتشاف و استخراج مورد بهره برداری قرار دارند.
