سفر وزیر امور خارجه چین به ایران در حالی صورت می‌گیرد که این کشور تنها مشتری عمده نفت ایران در تحریم‌های دوران ترامپ بوده است. با روی کار آمدن بایدن، واردات نفت چین از ایران ادامه یافت. سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران و جنگ تجاری آمریکا و چین نیز فرصت مناسبی برای تداوم صادرات نفت ایران به چین بود؛ هر چند قیمت نفت فروخته شده و مقدار و نحوه تحویل پول نفت صادر شده به چین، تا امروز مشخص نشده است.

امنیت در مسیر ترانزیت انرژی و مناطقی که چین از آن مناطق انرژی وارد می‌کند، اصل اساسی امنیت انرژی و سیاست خارجی چین است و به همین دلیل، دولت چین از تمامی ابزار لازم برای تامین امنیت این مناطق بهره می‌گیرد. ایران همواره نگاه مثبتی به سیاست خارجی چین داشته است در دوران احمدی‌نژاد هم سیاست نگاه به شرق بارها مورد تاکید قرار گرفته بود. در حالی که اکثر کشورهای غربی در مورد سیاست دولت چین در قبال اقلیت اویغور واکنش نشان داده‌اند و حتی برخی کشور‌های غربی مقامات دولت چین را به دلیل نسل‌کشی اقلیت اویغور تحریم کرده‌اند، دولتمردان ایران در این مورد سکوت پیشه کرده‌اند.

دیپلماسی فعال چین در غیاب آمریکا در منطقه

در ماه‌های آخر ریاست جمهوری ترامپ و پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، فرصت مناسبی برای افزایش حضور و نفوذ چین و روسیه در برخی مناطق جهان فراهم‌تر شد. تاکید بایدن بر باز بودن کانال دیپلماسی در دولت وی و وعده‌اش مبنی بر بازگشت  مجدد آمریکا به معادلات جهانی، باعث شد تا سفرهای متعددی در ماه‌های اخیر توسط مقامات قدرت‌های بزرگ در منطقه صورت گیرد.  چین به همراه روسیه، ایران، و کره شمالی، از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی بایدن هستند و می‌توان انتظار داشت که برخی سیاست‌های آمریکا در قبال این کشورها، باعث نزدیکی بیشتر این کشورها به هم شود. چین توجه خاصی به خاورمیانه -آسیای میانه و ایران دارد و در پروژه  عظیم «یک جاده یک کمربند»، در نظر دارد از موقعیت جغرافیایی، منابع هیدروکربنی، و زیرساختار ارتباطی ایران به بهترین شکل بهره گیرد.

سند همکاری‌های ۲۵ ساله میان ایران و چین

سرمایه‌گذاری چین در مناطق تولید کننده انرژی همواره  مورد توجه دولتمردان چین بوده است. در این راستا شرکت‌های انرژی چین نیز همیشه به سرمایه‌گذاری در این مناطق تشویق شده‌اند. دولت چین برای تامین امنیت انرژی خود اقدام به بسط و گسترش روابط با کشورهای تولید کننده انرژی کرده است و قراردادها و سند همکاری بلندمدت و استراتژیک با این کشورها به امضا رسانیده است. 

عربستان سعودی دیپلماسی فعالی در صنعت انرژی چین ایفا می‌کند.  یکی از مهمترین توافقات بین  عربستان سعودی و چین نیز در فوریه سال ۲۰۱۹ به امضا رسید .در آن زمان،  محمد بن سلمان به عنوان بخشی از تور آسیایی خود از پکن  دیدار کرد. پیشتر در ماه مارس  ۲۰۱۶  و در جریان سفر «ملك سلمان بن عبدالعزیز»، پادشاه عربستان، به چین ، دو کشور ۳۵ سند همكاری به ارزش ۶۵ میلیارد دلار امضا كرده بودند. برخی سایت‌های خبری از برنامه چین برای سرمایه‌گذاری بلندمدت در صنعت انرژی، به‌ویژه نفت امارات خبر داده‌اند.

تمایل چین به سرمایه‌گذاری در همه بخش‌های صنعت ایران، بارها توسط مقامات این کشور عنوان شده است و دولتمردان ایران نیز از این سرمایه‌گذاری استقبال کرده‌اند. در این راستا، در سال ۱۳۹۴ و در جریان سفر رئیس‌جمهوری چین به ایران، موضوع سند همکاری بلندمدت دو کشور مطرح شد . قرار شد آینده روابط دو کشور که  از ابعاد مختلف تشکیل شده است، در قالب یک سند راهبردی تنظیم شود. 

در جریان سفر وزیر امور خارجه چین به ایران، سند همکاری‌های ۲۵ ساله میان ایران و چین به امضا شد. به گفته خطیب‌زاده، سند همکاری بلندمدت دو کشور دارای ابعاد اقتصادی و سیاسی است. همکاری‌های دو کشور در حوزه‌های مختلف و مشارکت ایران در پروژه «یک جاده یک کمربند» توجه خاصی شده است و محوریت خاصی برای توجه به بخش‌های خصوصی دو کشور در نظر گرفته شده است. 

تاکنون در مورد جزییات سند همکاری استراتژیک ایران  و چین اطلاعات جامعی منتشر نشده است و دولتمردان مثل همیشه از بیان جزییات طفره رفته‌اند. در تیر ماه گذشته، خبرگزاری ایرنا به نقل از روزنامه خراسان، جزییاتی از سند ۲۵ ساله ایران و چین منتشر کرده بود. بنا بر گزارش ایرنا، «بر اساس اطلاعات موثق  سند همکاری بلندمدت دو کشور شامل حوزه‌های سیاسی، امنیتی، دفاعی، فرهنگی، کشاورزی، اقتصادی، علمی، جهانگردی، نفت و انرژی، زیرساخت‌های مخابراتی و فناوری ارتباطات، تجارت، بهداشت و سلامت، و ... است. در برخی از بندها صحبت از تسهیل سرمایه‌گذاری و فاینانس است، و برخی از بندها از حمایت‌های متقابل سیاسی در مجامع بین‌المللی می‌گوید. در حوزه نظامی و دفاعی، موضوعاتی همچون آموزش، انتقال فناوری‌های دفاعی، مبارزه با تروریسم، و رزمایش مشترک آمده است. از نکات بسیار مهم این سند، می‌توان به توافق بر سر تجارت با ارزهای ملی یاد کرد. همچنین، در این سند بارها به طرح بزرگ چین به نام «یک کمربند-یک راه» (طرحی بر بستر مسیر جاده ابریشم) اشاره شده است و این که ایران می‌تواند ضمن مشارکت فعال در این طرح جهانی،  از فواید اقتصادی و صندوق اعطای وام این طرح نیز بهره‌مند شود. بر اساس این مدارک، چین وارد کننده ثابت نفت از ایران خواهد بود و ایران نیز باید نگرانی‌های چین برای بازگشت سرمایه‌گذاری خود را برطرف کند.

در این بین، دو سایت معتبر در حوزه اقتصاد و امنیت انرژی در دو گزارش مجزا، به برخی نکات مهم  و مبهم این سند همکاری بلندمدت اشاره کرده بودند. بنا بر گزارش سایت‌های  اویل پرایس و پترولیوم اکونومیست، چین در قبال سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری  در صنعت نفت، گاز، پتروشیمی، صنعت، و حوزه حمل ونقل ایران، تکنولوژی و منابع مالی پروژه‌های مهم صنعتی و ارتباطی ایران را تامین خواهد کرد و در آن زمینه‌ها شرکت‌های چینی در اولویت خواهند بود. در این بین، سایت  پترولیوم اکونومیست  نیز گزارش داد که  با اجرایی شدن  این سند همکاری، چین می‌تواند بخشی از تولیدات نفت، ‌گاز و پتروشیمی ایران را با  تخفیف تا حدود ۳۲ درصدی خریداری، و پولش را حداکثر تا دو سال پرداخت کند.

منابع عظیم مالی چین این امکان را برای پکن فراهم کرده تا در زیرساختار و پروژه‌های مهم کشورهایی که اقتصاد ضعیفی دارند، سرمایه‌گذاری کند. کشورهای فقیر که توانایی بازپرداخت وام موسسات و بانک‌های چین را نداشته باشند، مجبور به اجاره دادن صد ساله زیرساختار ارتباطی خود به چین بوده‌اند. سیاست خارجی تنش‌زای نظام حاکم بر ایران باعث شده است که نتواند ازموقعیت منحصر جغرافیایی و منابع عظیم انرژی برای بهبود شرایط اقتصادی، ایجاد رفاه و اشتغال بهره گیرد. 

اگر سند همکاری استراتژیک دو کشور عملیاتی شود، دولت چین و شرکت‌های چینی برنده اصلی این سند خواهند بود. چین هم خواهد توانست با سرمایه‌گذاری در میدان‌های نفت و گاز ایران بخشی از نیاز خود را برآورده کند، هم می‌تواند صادرات مجدد داشته باشد. نکته‌ شایان توجه آن است که رابطه ایران با چین هموراه تابعی از روابط ایران  و آمریکا بوده است. اجرایی شدن سند همکاری ایران و چین، به معنی افزایش حضور و نفوذ چین در منطقه خواهد بود و باعث خواهد شد تا سیاست خارجی ایران در آینده در راستای  منافع چین تعریف شود.