درست در آخرین روز کاری سال ۱۳۹۹ به نظر می‌رسد تکلیف یکی از مهم‌ترین طرح‌های مجلس روشن شده است: مخالفت با اجباری بودن طرح غربالگری جنین! طرحی که حالا مشخص شده کبری خزعلی، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان، دی ماه گذشته و پیش از موعد، در توئیتی آن را فاش کرده‌ بود. این توئیت به سرعت از حساب شخصی خانم خزعلی حذف شد!

یک نماینده مجلس شورای اسلامی روز پنجشنبه گفت که در قالب « طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده در مجلس» هم طرح غیراجباری شدن غربالگری قانونمند و نهایی شده و هم موضوع جلوگیری از دسترسی به وسایل رایگان جلوگیری از بارداری در مراکز بهداشتی.

دو طرح جنجالی که هر دو حقوق زنان و مادران را در خصوص بارداری زیر سوال می‌برد.

کبری خزعلی، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان، ۲۵ دی ماه گذشته در پستی توییتری از لغوغربالگری اجباری زایمان توسط مجلس شورای اسلامی خبر داده بود.

خانم خزعلی در حساب کابری توییتر خود نوشته بود: «عرض تبریک به مادران و پرسنل خدوم وزارت بهداشت، بالاخره با تلاش برخی از نمایندگان انقلابی مجلس، اجبار به غربالگری توسط مادر و پزشکان با تجویزهای غیراستاندارد و غیرمتقن علمی (که باعث قتل جنین می‌شد) برداشته شد. حالا دیگر هیچ پزشک و مادری مجبور به غربالگری و کشتن جنین نیست.»

مخالفان طرح «غیراجباری بودن غربالگری» می‌گویند با غیر اجباری بودن این طرح به دلیل اینکه هزینه آزمایش خون غربالگری بارداری حدود ۱۱۷ هزار تومان است که مشمول بیمه هم نمی‌شود، بسیاری از زنان باردار به‌خصوص در مناطق کم برخوردار استان‌های محروم و روستاها زیربار انجام آن نخواهند رفت.

به احتمال زیاد ‌خدمات دولتی برای ارائه آن به زنان باردار نیز با این شرایط حذف می‌شود. روز ۲۹ دی ماه کیانوش جهانپور، رئیس مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت بهداشت به خبرگزاری ایرنا گفت که امیدوار است مخالفت‌های جاری با غربالگری، به «کاهش بودجه خدمات غربالگری ژنتیک» در مجلس منجر نشود. این گفته‌های آقای جهانپور به معنای حذف این خدمات برای افراد طبقات محروم و کسانی است که از توانایی مالی کمتری برخوردارند. کیانوش جهانپور انجام غربالگری‌های ژنتیک را موجب کاهش «قابل توجه» تولد نوزادان دارای بیماری‌های ژنتیک عنوان کرد.  

درست یک روز پس از انتشار توییت کبری خزعلی، روز جمعه ۲۶ دی ماه حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، به اعتمادآنلاین گفت بحث‌ها در مورد لغو اجبار به غربالگری در کمیسیون ویژه جمعیت و تعالی خانواده طرح شده که سه عضو مشترک با کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز دارد، اما هنوز این مسئله تصویب نشده است.

اشرف سماوات، رییس اداره ژنتیک دفتر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، نیز در گفت و گویی با پایگاه خبری این وزارتخانه، گفت در قالب «طرح جوانی جمعیت» که در مجلس در دست بررسی است محدودیت‌هایی برای غربالگری سلامت جنین و سخت تر شدن مراحل سقط جنین مبتلا به بیماری‌های صعب العلاج و پیشگیری از بارداری نیز در نظر گرفته شده است.

به گفته اشرف سماوات، «در طرح جوانی جمعیت، کمیسیون جمعیت مجلس به موضوعات مختلف با هدف توسعه جمعیت پرداخته و تصمیماتی در حوزه های مختلف اتخاذ شده است.»

خانم سماوات همچنین اضافه کرد: «این کمیسون در مورد غربالگری سلامت جنین، سقط درمانی و راه های پیشگیری از بارداری هم تصمیماتی در قالب این طرح گرفته است که جای بحث دارد.»  

موافقان حذف اجباری بودن طرح غربالگری، معتقدند با انجام آزمایش غربالگری و از بین بردن جنین مشکوک به سندروم داوون، مادران به کشتن موجود زنده که امکان حیاط دارد دست می‌زنند. آنها با هشتگ «من زنده هستم» در حمایت از سیاست‌های مجلس در خصوص اجباری نبودن غربالگری برای مدتی در فضای مجازی فعال بودند.

بسیاری از مخالفان طرح مجلس در مورد اجباری نبودن غربالگری نیز به متولد شدن شمار زیادی نوزاد مبتلا به سندرم داون با محدودیت‌های جسمی و هوشی اشاره کرده‌اند.

کبری خزعلی، از جمله موافقان سیاست‌های جمعیتی علی خامنه‌ای کبری خزعلی، پیش‌تر هم مدعی شده بود که شیوه غربالگری جنین در ایران، خلاف سیاست‌های افزایش جمعیتی رهبر ایران است. او دستگاه‌های دولتی را به «مقاومت خاص» در برابر اجرای سیاست‌های جمعیتی متهم کرده و گفته بود: «در حال اجرای برنامه کنترل جمعیت در راستای سند ۲۰۳۰ هستند.»

سیاست‌های کلی جمعیت در اردیبهشت سال ۱۳۹۳ از سوی آقای خامنه‌ای ابلاغ شد. پس از آن، زنان و مردان برای جلوگیری از باروری با سختگیری‌هایی مواجه شدند. عمل وازکتومی‌ در مردان و توبکتومی ‌(بستن لوله‌های رحمی‌ زنان) در دانشگاه‌های علوم پزشكی و مراکز دولتی ممنوع اعلام شد.

کبری خزعلی پیشتر در خرداد ماه نیز در جلسه بررسی وضعیت جمعیتی کشور گفته بود بر اساس تأکیدات علی خامنه‌ای بر موضوع جمعیت، قرار بوده است که مسائل و ابزارهای مربوط به طرح کنترل جمعیت به طور کلی حذف شود. این در حالی است که شاهد توزیع اقلام کنترل جمعیت و اقدامات دیگر از جمله غربالگری‌های پرخطر برای بانوان باردار هستیم.

رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان، با بیان اینکه در سه ماه ابتدای سال ۱۳۹۹ تعداد ۹۲ هزار سقط غیر درمانی و غیراستاندارد در کشور انجام شده‌است، گفته بود: «سال ۹۲ از سوی وزارت بهداشت اعلام شد که روزانه هزار سقط غیر درمانی و «جنایی» در کشور انجام می‌شود که گفته می‌شود این رقم دو برابر یعنی روزی ۲ هزار سقط است.»

خزعلی با اشاره به آمار رسمی سالانه ۶۸۰ سقط غیر درمانی و غیرقانونی در کشور، این امر را «یک جنایت بزرگ» از سوی «مادران» و «افراد سقط کننده» عنوان کرده بود. او نگرانی در مورد سقط جنین‎ را مشابه نگرانیِ ناشی از مرگ و میر کرونا دانسته و آن را بسیار بااهمیت می‌داند.

با گذشت سه ماه از بحث‌های جنجالی در مورد اجباری نبودن غربالگری جنین، روز پنجشنبه ۲۸ اسفند ۹۹ امیرحسین بانکی پور فرد، نماینده مجلس در خصوص طرح تازه مجلس با عنوان « طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده در مجلس»، درباره ممنوع شدن غربالگری گفت: «پیش تر در صدر ماده مربوطه در طرح نوشته بودیم "حذف برنامه غربالگری در شبکه سلامت" به همین دلیل این تعبیر ایجاد شده بود که ما قصد داریم بگوییم که کلا غربالگری ممنوع است، ما هم به دلیل برداشت‌های اشتباهی که از آن می شد جمله را اصلاح کردیم، در واقع ما نگفتیم غربالگری ممنوع است صرفا با اجباری بودن آن مخالفت کردیم.» 

بانکی پورفرد با عنوان اینکه پیش تر از اینکه مجلس در این خصوص کاری انجام دهد وزارت بهداشت از دو سال گذشته در صدد ایرادات روند غربالگری در کشور بود و خود وزارتخانه اقداماتی را هم آغاز کرده بود، اضافه کرد: «ما قصد داشتیم این موضوع را قانونمند کنیم که این کار هم انجام شد.»

امیرحسین بانکی پورفرد  در خصوص اقلام پیشگیری از بارداری که وزارت بهداشت پیش تر توزیع رایگان آن را متوقف کرده بود  تاکید کرد اقلام این حوزه که به صورت یارانه‌ای در مراکز بهداشتی وجود دارد جمع آوری و دپو شده بود، ما هم این دستوری که از سوی وزارت بهداشت ابلاغ شده بود را قانونمند کردیم.

با توجه به تعطیلات نوروز در کشور به نظر می‌رسد بحث غربالگری برای مدتی در سکوت باقی مانده تا در سال ۱۴۰۰ حواشی مربوط به آن مشخص شود.

غربالگری چیست و چرا مهم است؟

آزمایش غربالگری که یکی از روش‌های تشخیص نقص‌های مادرزادیِ جنین است، از طریق آزمایش خون و سونوگرافی، سلامت جنین را در ماه‌های مختلف بارداری نشان می‌دهد. آزمایش غربالگری و آزمایش‌های تشخیصی در سه ماهه اول بارداری، برای تشخیص نقص‌های مادرزادی جنین حیاتی است و در صورت تشخیص سندورم داون، مادر مجوز سقط جنین تشخیصی را دارد.

سندروم داون مشکلی ژنتیکی است. نوزادانی که با این سندروم متولد می‌شوند ویژگی‌های فیزیکی خاص دارند و عموما میزانی از ناتوانی در یادگیری را تجربه می‌کنند. این کودکان برخی توانایی‌های کودکان هم‌سال خود را ندارند و اجزای چهره آنها نیز با سایرین فرق دارد.

طرح غربالگری سلامت جنین از اوایل دهه ۸۰ در ایران آغاز شد. هدف این آزمایش‌ها تشخیص زودهنگام نقص‌ها و اختلالات کروموزومی و ژنتیکی در جنین است.