نزدیک به ۱۷ سال از زمانی که کارشناسان و علاقه‌مندان میراث فرهنگی، پیگیر مرمت و بازسازی «طاق کسری» و بنای «ایوان مدائن» شدند، می‌گذرد. از آن زمان تاکنون در چهار دولت، عالی‌ترین مسئولان اجرایی جمهوری اسلامی ایران قول پیگیری این موضوع را داده‌اند اما به خصوص در دو سال گذشته، انتشار اخبار تخریب بخش‌هایی از این بنای تاریخی، نشانی از بی‌سرانجامی وعده‌ها است.

طاق کسری، تنها یادگار شهر «تیسفون» و نماد شکوه سلسله ساسانیان، در نزدیکی شهر «سلمان پاک» عراق (جنوب بغداد) واقع شده و طاق خشتی آن با عرض ۲۵ متر، پس از طاق «پل گاومیشان» در ایران، عریض‌ترین طاق خشتی باستانی با دو هزار سال قدمت است که محل «بار عام» و برگزاری «جشن‌های سنتی نوروز» در عصر ساسانیان بوده است.

متاسفانه این بنا در دوره‌های مختلف تاریخ معاصر همواره مورد بی‌مهری واقع شده تا آنجا که امروز در آستانه تخریب کامل است. نخستین بار در آذرماه سال ۱۳۸۳، خبر مشاهده ترک‌هایی در طاق کسری در گزارش «محمدحسین محب علی»، مدیر وقت ابنیه و بافت‌های تاریخی کشور، رسانه‌ای شد و مرمت آن در برنامه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفت. دی‌ماه امسال که برای دومین بار در طول یک دهه گذشته خبر ریزش بخشی از این طاق منتشر شد، پرونده نزدیک به دو دهه تلاش بی‌حاصل فعالان حوزه میراث فرهنگی برای قانع کردن دولت ایران و عراق برای مرمت این بنا هم دوباره گشوده شده است.

قول‌ها و وعده‌های بی‌سرانجام و طاق کسری که هرسال ویران‌تر شده

ابتدا این فعالان اجتماعی و دوستداران میراث فرهنگی در کشور عراق بودند که مدعی شدند دولت نسبت به نگهداری این بنا بی‌توجهی کرده است. مسئولان عراقی هم به سابقه تلاش خود از زمان مشاهده نخستین ترک‌ها برای مرمت این بنا و درخواست کمک از ایران، اشاره کردند.

حدود هشت سال پس از مشاهده نخستین ترک‌ها، خبرگزاری فرانسه در اسفند ۱۳۹۰ اعلام کرد: «دولت عراق قصد دارد شهر ساسانی مدائن را به مقصد جدید گردشگری این کشور تبدیل کند.» در آن سال گفته شد: «مرمت اساسی طاق کسری با همکاری سازمان یونسکو، در آینده‌ای نزدیک محقق می‌شود.» آینده‌ای که هنوز نرسیده است.

سال ۱۳۹۲ رئیس انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در افتتاحیه همایش بین‌المللی باستان‌شناسان جوان به «محمدعلی نجفی»، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری پیشنهاد داد که دولت به آثار فرهنگی و تمدنی باشکوه ایران در کشورهای پیرامونی توجه کند. او در ادامه، درخواست کاوش در محدوده ایوان مدائن و مرمت طاق کسری را ارایه داد؛ درخواستی که بی‌نتیجه ماند.

مسائل مالی، دلیل نادیده گرفتن ایوان دو هزار ساله

بهمن ۱۳۹۷، عبدالامیر الحمدانی، وزیر فرهنگ و گردشگری عراق به ایران سفر کرد و در دیدار با علی‌اصغر مونسان، رئیس سازمان میراث فرهنگی و وزیر کنونی وزارتخانه میراث، برای نجات ایوان مدائن از ایران کمک خواست. کمتر از ۲۰ روز بعد و در اسفندماه همان سال، شبکه سومریه اعلام کرد: «شب گذشته (۱۶ اسفند) بخش‌هایی از ایوان کسری فروریخت و هر لحظه امکان دارد بخش‌های دیگری هم فرو بریزند». آن روز کاظم الشمری، نماینده ائتلاف ملی عراق، از مقامات ارشد این کشور خواست هرچه سریعتر فکری به حال نجات «ایوان مدائن» کنند.

دو روز بعد، انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در نامه‌ای سرگشاده مجددا درخواست کرد امکان حضور باستان‌شناسان ایرانی برای پژوهش‌ و کاوش‌های باستان‌شناسی در ایوان مدائن و ترمیم طاق کسری فراهم شود. سپنتا نیکنام، عضو زرتشتی شورای شهر یزد، نیز از رئیس‌جمهور درخواست کرد به وضع طاق کسری رسیدگی شود. او در حساب شخصی توییتر خود نوشت: «آقای روحانی برای اولین بار در دوران ریاست‌جمهوری‌اش عازم عراق است. همزمان خبر رسیده که ایوان مدائن (طاق کسری)، یادگار سرزمین پارس در عراق، در حال فروریختن است. کاش ایشان از همتایان عراقی خود روند بازسازی آن را پیگیر شوند. ایوان مدائن برای ما هویتی عبرت‌آموز و مهم است.»

روحانی اواخر اسفندماه در سفر به عراق از محوطه طاق کسری دیدن کرد و در همین روز، وزیر فرهنگ و گردشگری عراق از دانشگاه بغداد خواست تا به دنبال علل خرابی بخشی از طاق کسری باشند و درباره مرمت آن تحقیق کنند.

آنچه در این مدت روشن شد، نبود اراده جدی در دولت عراق در تامین اعتبار لازم برای ترمیم این طاق باستانی است و با صحبت‌های ولی تیموری، معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی کشور، در نشست با هیئت عراقی و معاون گردشگری این کشور، مبنی بر شرط تامین هزینه‌های متخصصان ایرانی از سوی عراق برای مرمت این بنا، روشن شد که طرف ایرانی هم اراد‌ه‌ای جدی برای رسیدگی به این اثر باستانی ندارد.

آن‌ها ویرانی طاق کسری را نشان فروپاشی استکبار دانستند

مشخص بود سرنوشت ایوان مدائن، در صورت ادامه این وضعیت، سرنوشت غم‌انگیز صدها اثر ایران باستان در این کشور و کشورهای پیرامونی است؛ اما همان زمان انتشار توییتی از یک روحانی جوان درباره تخریب طاق کسری حاشیه‌ساز شد. کریم رئیسی نوشته بود: «فروریختن بعضی از استوانه‌های این کاخ، نشانه در هم شکستن حکومت ساسانی در زمان ظهور اسلام بود. این را توی ذهنتان داشته باشید (فروریختن دوباره آن) شاید نشانه فروپاشی استکبار دیگری باشد.» انتشار این نظر، در فضای مجازی واکنش‌های تندی را برانگیخت و بعضی آن را مشابه رویکرد کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در قبال تاریخ باستانی این کشور و آثار و بناهای تاریخی آن دانستند؛ از جمله «سعید بشیرتاش»، فعال سیاسی ملی‌گرا، که به این نظر چنین پاسخ داد: «فقط این بچه آخوند ایران‌ستیز نیست که از فروریزی طاق کسری شادمان است؛ تمدن‌ستیزی، فرهنگ‌ستیزی و ایران ستیزی بخشی از ایدئولوژی این‌ها است.»

آغاز کارزار نجات طاق کسری و قول و وعده‌های تکراری

خبر دی‌ماه ۹۹ درباره فروریختن دوباره طاق کسری، فعالان میراث فرهنگی را برای رسیدگی به موضوع مرمت این طاق مجددا فعال کرده است. آنان در قدم اول، کارزاری برای پیگیری این مهم تشکیل دادند و سپس در رسانه‌ها به این موضوع پرداختند.

با فاصله‌ای اندک، خبرگزاری ایرنا با انتشار خبری ادعا کرد که علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفته است: «به دلیل اهمیت تاریخی طاق کسری، دولت با پرداخت هزینه مرمت این بنا موافقت کرده است. کارشناسان میراث فرهنگی ایران به‌محض تحقق اعتبارات با هماهنگی همتایان عراقی به محوطه طاق کسری اعزام می‌شوند و عملیات مرمت و احیا را آغاز می‌کنند.»

چند روز بعد و در ۲۸ دی‌ماه، همشهری آنلاین اعلام کرد: «هیئت وزارت میراث فرهنگی هفته آینده برای نجات طاق کسری به عراق می‌رود» موضوعی که تا امروز از انجام و نتیجه آن خبری منتشر نشده است.

طاق کسری این روزها همچنان منتظر است تا پیش از فروریختن کامل و ازدست‌رفتن باقیمانده تمدنی دو هزارساله، سیاستمداران و متولیان عراقی و ایرانی به قول خود عمل کنند و کاری برای مرمت این بنا انجام دهند.