سال گذشته به عنوان سالی تاریخی در یادها خواهد ماند که در آن «روند صلح» مورد حمایت ایالات متحده، به مرگ طبیعی خود درگذشت. از ابتدای سال جاری، هر روز مقدمات ترتیب و تنظیم میز آشتی فلسطین در حال فراهم شدن از طریق ترفندهای فریبنده است.

نگارندۀ این سطور بر این باور است که طی سال جاری، در برابر تلاش‌های معطوف به صلح در خاورمیانه، روند عادی‌سازی روابط با اسرائیل نیز احتمالاً ادامه خواهد داشت. سال ۲۰۲۱ به عنوان سال انتخابات در اسرائیل اعلام شده است و نشانه‌هایی به‌چشم می‌خورد که نتانیاهو در این انتخابات موقعیت خود را به عنوان نخست وزیر از دست خواهد داد، اما نفوذ نیروهای راست در سیاست اسرائیل کماکان ادامه خواهد داشت.

جبهۀ داخلی فلسطین

اگرچه «جنبش مقاومت اسلامی» (حماس) از ادغام سرزمین‌های فلسطین در اسرائیل و رنگ یهودی بخشیدن به آن و نیز تصمیم‌ها و فیصله‌های جهان عرب و مسلمان در به رسمیت شناختن اسرائیل، به شدت انتقاد کرده است، اما این سازمان در چندین مورد با گذشتن از موضع اصولی خود، اقدامات زیادی نیز در زمینه بهبود اوضاع داخلی فلسطین انجام داده است.

با درنظرداشتن این استراتژی، می‌توان راه را برای انتخابات مجلس قانون‌گذاری فلسطین در سال ۲۰۲۱ مطابق با خواست و آرمان‌های رهبری حزب حاکم «فتح»، تشکیلات خودگردان فلسطین و سازمان آزادی‌بخش فلسطین، هموار دید. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که رقیب سیاسی حماس، تشکیلات خودگردان فلسطین، مایل به همکاری‌های امنیتی، روند صلح و گفت‌وگوهای صلح با اسرائیل است.

پژوهش‌گران قانون اساسی و سیاست فلسطین می‌دانند که مجلس قانون‌گذاری فلسطین بدون انتخابات تشکیل نمی‌شود. دورۀ حکومت محمود عباس، رئیس حکومت خودگردان فلسطین، چند سال پیش به پایان رسیده است. در حال حاضر، شرایط برای برگزاری هم‌زمان انتخابات ریاست جمهوری، مجلس قانون‌گذاری و شورای ملی فلسطین، مساعد نیست.

بنابراین، تا زمان برگزاری انتخابات جدید، جهان عرب و جامعۀ بین‌الملل مجبورند که تشکیلات خودگردان فلسطین و سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) را به عنوان نماینده‌های بدون مشارکت فلسطینیان بپذیرند.

طبق نظر کارشناسان سیاسی، تابستان سال جاری برای برگزاری انتخابات اسرائیل مساعد خواهد بود. با این حال، اگر حتی یک درصد احتمال پیروزی حماس در بین باشد، به هیچ‌وجه بختی برای برگزاری چنین انتخاباتی وجود نخواهد داشت. رهبری کنونی فلسطین آماده نیست که به مبارزات حماس مشروعیت ببخشد و مجلس را در اختیار آن بگذارد. دیدگاه‌های مشابهی را نیز می‌توان در حلقات اسرائیلی، عربی و بین‌المللی مشاهده کرد.

انتخابات در فلسطین تنها در صورت اطمینان از پیروزی جنبش «فتح» و متحدان آن برگزار خواهد شد. متأسفانه در حال حاضر، در فلسطین هیچ نوع اجماعی در مورد الزامات طرح ملی و توافق‌نامۀ اسلو وجود ندارد. در این شرایط، برگزاری انتخابات می‌تواند به یک بحران امنیتی منجر شود و یک بار دیگر تلاش‌های آشتی میان فتح و حماس را با شکست روبه‌رو کند.

ذکر این نکته نیز مهم به نظر می‌رسد که در میان تلاش‌های معطوف به آشتی، تشکیلات خودگردان فلسطین بار دیگر یک سری هماهنگی‌های امنیتی را با اسرائیل آغاز کرده است و طرز تفکر خود را مبنی بر آن که مشارکت سیاسی با حماس امری بی‌ارزش است، نشان می‌دهد. اگرچه تشکیلات خودگردان فلسطین خود در محاصرۀ بسیاری از دام‌های اسرائیل قرار دارد، اما برای هنوز به هیچ عنوان برای خلاص شدن از آن آماده نیست.

روند صلح و نگرش آمریکا

نخستین حرکت دلگرم کننده در عرصۀ سیاست بین‌الملل در سال جاری، پیروزی بایدن در انتخابات ایالات متحده است که می‌تواند باعث بسته شدن توافقنامۀ به‌اصطلاح «بدترین معاملۀ قرن» شود، و به روی کار آمدن فرمول سنتی صلح حزب دموکراتیک آمریکا بینجامد.

به نظر من، دولت جدید ایالات متحده تلاش خواهد کرد روند صلح در فلسطین را که از سال‌ها پیش بدین سو منجمد بوده است، به سمت تحرک بازگرداند. در این راستا، کمک مالی به تشکیلات خودگردان فلسطین به عنوان رشوه سیاسی، بازگشایی دفاتر بستۀ سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) در واشنگتن و امتناع از محافظت از برنامه‌های ادغام اسرائیل، از عواملی است که می‌تواند در ایجاد اعتماد موثر باشد. همچنین، ممکن است با کاهش فشار بر کشورهای عربی و مسلمان در مورد به رسمیت شناختن اسرائیل نیز اعتمادسازی صورت گیرد.

اسرائیل یک نقطۀ عطف مهم در سیاست ایالات متحده در خاورمیانه است و خواهد بود. کسانی که رویای تغییر چشمگیر و یک‌شبه سیاست‌های خاورمیانه‌ای آمریکا را در سر می‌پرورانند، باید بدانند که در روند اسکان یهودیان در سرزمین فلسطین و شهرک‌سازی‌ها، دولت بایدن به برنامه‌های خود ادامه خواهد داد و از پایان دادن به آنچه دونالد ترامپ تا کنون برای اسرائیل انجام داده است، خودداری خواهد کرد.

اورشلیم

نقطۀ کانونی و مرکزی مسئله فلسطین «بیت‌المقدس» است. به همین دلیل، مذاکرات در این باره به پایان دورۀ مؤقت توافق‌نامه اسلو موکول شده است. به نظر می‌رسد که برنامه یهودیان کرانه باختری و اورشلیم در سال جاری به گونه‌ای اجرا شود که «هویت یهودی» اورشلیم را تثبیت کند تا راه برای تقسیم زمانی و مکانی قبله اول مسلمانان هموار شود. و بر آن مبنی، نفوذ یهودیان در مسجدالاقصی قابل توجیه شود.

به احتمال قوی امسال نیز تخلیۀ اجباری فلسطینیان از بیت‌المقدس توسط اسرائیل، از جمله تخریب خانه‌ها، لغو پروانه‌های ساختمانی، ابطال مجوزهای اقامت فلسطینیان در قدس، وضع مالیات سنگین، و ممنوعیت امور فرهنگی، اجتماعی و ورزشی، ادامه خواهد داشت.

عادی‌سازی روابط و سناریوی عربی

هیچ تغییری اساسی در نگرش عرب‌ها نسبت به مسئله فلسطین در سال جاری وجود نخواهد داشت. به رسمیت شناختن (اسرائیل)، و یک جهانِ عرب متفرق با حمایت شفاهی از فلسطینیان، ادامه خواهد یافت. در ضمن، ایالات متحده و اسرائیل روند عادی‌سازی روابط را ادامه می‌دهند. در این مرحله، عمان، اندونیزیا، موریتانیا و بسیاری از دیگر کشورهای عربی، از جمله مالی، به سیاهه کشورهایی خواهند پیوست که با اسرائیل روابط برقرار می‌کنند. 

با این حال، فشارهای پیچیده داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، تعیین می‌کند که این کشورها تصمیم به برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل را به چه بهایی بگیرند. شوربختانه، مقاومت و «اسلام سیاسی» نیز امسال نمی‌تواند حمایت جهان عرب را به دست آورد. بعید است که حماس، جهاد اسلامی، و جنبش‌های مقاومت فلسطینی، مورد تائید و پشتیبانی پایتخت‌های کشورهای عربی قرار گیرند.

نگرش اسرائیل

سال گذشته، اسرائیل به دلیل وجود چهارصد هزار مورد کووید-۱۹ با یک وضعیت آشفتۀ اقتصادی روبه‌رو شد. نرخ رشد اقتصاد ۱۲ درصد بود، در حالی که فعالیت و عملکرد بخش گردشگری ۷۶ درصد کمتر از گذشته را نشان می‌داد. این خسارات و ضررها می‌تواند در نیمۀ اول سال جدید بیش از پیش افزایش یابد.

برخی شاخص‌های اقتصادی به بدتر شدن وضعیت اقتصادی اسرائیل از زمان تأسیس آن کشور اشاره دارد. سیاست اسرائیل حتی پس از انتخابات امسال نیز ناپایدار خواهد ماند. این چهارمین انتخابات طی دو سال گذشته در اسرائیل خواهد بود. در این میان، احزاب مذهبی و راستگرای ملی افراطی به حرکت‌ها و سلطه خود با قوت تمام ادامه خواهند داد، زیرا به نظر می‌رسد که احزاب میانه‌رو و راستگرا به دلیل انشعاب تضعیف شده‌اند.

انتظار می‌رود که حزب «امید نو» که از بطن حزب «لیکود» پدیدار شده است، ۱۹ تا ۲۰ کرسی را در انتخابات بعدی به دست آورد. کارشناسان سیاسی بر این باورند که با از دست دادن تعداد زیادی از کرسی‌ها، حزب لیکود نتانیاهو در موقعیتی برای تشکیل دولت جدید قرار نخواهد داشت.

احتمال جنگ اسرائیل علیه نوار غزه با لبنان یا ایران در سال ۲۰۲۱ بعید به نظر می‌رسد، اما اسرائیل برای حفظ موقعیت خود به عنوان پلیس منطقه‌، ممکن است اهدافی نظامی را مورد حمله قرار دهد تا به جهان نشان دهد که دولت صهیونیست‌ها بر سیاست و حاکمیت منطقه مسلط است.

محاصرۀ نوار غزه از سوی اسرائیل با سخت‌تر شدن و آرامش شرایط ادامه خواهد یافت. تا حضور و موجودیت حماس در منطقه، بعید است محاصرۀ غزه کاملا پایان یابد.

این بحث تا کنون حاکی از آن است که سال جدید ۲۰۲۱ اگرچه در ایجاد تغییر چشمگیر در اهداف ایالات متحده برای فلسطین، اسرائیل و خاورمیانه ناکام و ناموفق است، اما این سال از سوی دیگر، گذشته از تعصب و بدبینی نسبت به آمریکا، فرصتی فراهم می‌کند تا فلسطینیان در مورد مسایل و معضلات موجود خود بیندیشند... فَاعتَبِرُوا یَا اُولِی الأَبصَار

(این مقاله شامل دیدگاه‌ها و تحلیل شخصی نگارنده است و منعکس کنندۀ سیاست «ایندیپندنت اردو» نیست)