نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا گفته است که اگر مایک پنس، معاون ریاست‌جمهوری و کابینه او با استناد به متمم ۲۵ قانون اساسی برای اخراج ترامپ اقدام نکنند، خود کنگره، دونالد ترامپ را به دلیل ترغیب هواداران به ایجاد آشوب و هجوم به ساختمان کنگره استیضاح خواهد کرد؛ اما این اقدام چگونه ممکن است و چطور اجرایی خواهد شد؟

استیضاح چیست؟

بنیانگذاران ایالات‌متحده با نگرانی از این که رئیس‌جمهور از اختیاراتش سواستفاده کند، روندی را در قانون اساسی درنظر گرفتند که می‌تواند به اخراج او از سمتش منجر شود. در چارچوب قانون اساسی، رئیس‌جمهور را می‌توان به دلایل «خیانت، رشوه خواری، یا جنایات عمده و تخطی از قانون» برکنار کرد. جنایات عمده و تخطی از قانون از لحاظ تاریخی شامل فساد و سواستفاده از اعتماد عمومی در مقابل موارد قابل تعقیب و تخطی از اساسنامه‌های مرتبط با جرائم است.

جرالد فورد، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، زمانی که در کنگره بود گفته بود: «جرم قابل استیضاح (جرمی است) که اکثریت اعضای مجلس نمایندگان در آن مقطع تاریخی آن را جرم تلقی کنند.»

هیچ رئیس‌جمهوری در تاریخ ایالات‌متحده در نتیجه مستقیم استیضاح از سمتش برکنار نشده است و مجلس سنا، اتهامات اندرو جانسون، بیل کلینتون و دونالد ترامپ، سه رئیس‌جمهوری که توسط مجلس نمایندگان استیضاح شدند، را رد کرده است. از استیضاح دونالد ترامپ در سنای آمریکا تنها یک سال می گذرد.

روند آن چیست؟

روند استیضاح از مجلس نمایندگان آغاز می‌شود که پس از مشورت بین خود، رای‌گیری می‌کند که آیا با استناد به «لوایح استیضاح در قانون اساسی» و اکثریت آرا، علیه رئیس‌جمهور اقامه دعوا کنند یا نه. کارشناسان حقوقی می گویند قانون اساسی به رهبران مجلس نمایندگان اختیاراتی گسترده در مورد نحوه استیضاح داده است.

در نخستین مورد استیضاح ترامپ، کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان در واکنش به این اتهام که آیا او دولت اوکراین را برای کسب منافع سیاسی آغاز تحقیقات (توضیح: در مورد احتمال فساد آقای بایدن و فرزندش در یک معامله بازرگانی با اوکراین) تحت فشار گذاشته بوده است یا نه، به استیضاح او حکم داد. این موضوع هفته‌ها شهادت پشت درهای بسته و نشست‌هایی پیش از گزارش نهایی مبتنی بر شواهد، که از شبکه های  تلویزیونی هم پخش شد به دنبال داشت.

سپس بر اساس این گزارش و رای مجلس نمایندگان، اتهامات نهایی علیه رئیس‌جمهور اقامه شد. به دنبال تایید استیضاح (توسط مجلس نمایندگان) پرونده برای دادرسی به مجلس سنا ارجاع شد. در این دادرسی، اعضای مجلس نمایندگان در مقام دادستان، سناتورهای مجلس سنا در مقام هیئت منصفه و جان رابرتس، دادستان کل ایالات‌متحده، در صدر دادرسی قرار گرفتند. همانطور که می دانیم، ترامپ در نهایت از سمت خود برکنار نشد.

این بار این روند باید تسریع شود.

در مجلس سنا چه خواهد شد؟

در حال حاضر این بحث درگرفته است که آیا در قانون اساسی، محاکمه (رئیس‌جمهور) در سنا الزامی است یا نه، اما در هر حال قوانین مرتبط با سنا بخشی لازم از آن است.

هرچند میچ مک کانل، رهبر اکثریت سنا اجازه داد دادگاه پیشین در مورد آقای ترامپ تشکیل شود اما او این بار می‌تواند با توجه به مراسم تحلیف جو بایدن، درروز ۲۰ ژانویه، اجازه دهد وقت (برای آغاز محاکمه) بگذرد.

اگر استیضاح و دادگاه برگزار و آقای ترامپ محکوم شود، او تنها چند روز مانده به اتمام دروه ریاست‌جمهوری‌اش از کار برکنار خواهد شد اما این مسئله او را از شرکت مجدد در انتخابات ریاست‌جمهوری محروم خواهد کرد.

آغاز و ختم سریع دادرسی به چه صورت انجام می‌شود؟

مقررات سنا به اعضای آن اجازه می‌دهد پیش از پایان دادگاه اتهامات اقامه شده علیه رئیس‌جمهور را رد کنند. اگر چنین پیشنهادی با رای موافق اکثریت پذیرفته شود، روند محاکمه پرونده استیضاح در عمل خاتمه می یابد.

دادگاه استیضاح کلینتون در سنا که به محکومیت او منتهی نشد، پنج هفته طول کشید. در میانه دادرسی، یک سناتور ازحزب دموکرات (حزب کلینتون) پیشنهاد توقف محاکمه را مطرح کرد که از سوی اکثریت سنا رد شد.

ترکیب احزاب در کنگره آمریکا به چه صورت است؟

دموکرات‌ها کنترل مجلس نمایندگان را در دست دارند. در حال حاضر، مجلس نمایندگان ۴۳۳ عضو دارد (دو کرسی خالی هستند) که ۲۲۲ نفر آن‌ها دموکرات‌ هستند. در نتیجه، دموکرات‌ها می توانند بدون حمایت نمایندگان جمهوری‌خواه روند استیضاح دونالد ترامپ را آغاز کنند. 

در سال ۲۰۲۰ مجلس نمایندگان به پیروی از سیاست حزب به استیضاح ترامپ رای داد. همین اقدام درسال ۱۹۹۸ در مورد استیضاح بیل کلینتون رخ داد که مجلس نمایندگان تحت کنترل حزب جمهوری‌خواه بود.

پیش از انتخابات ۲۰۲۰ مجلس سنا ۵۳ عضو از حزب جمهوری‌خواه و ۴۵ عضو از حزب دموکرات و دو سناتور مستقل داشت که معمولا سیاست‌های حزب دموکرات را دنبال می‌کردند. تایید اتهامات و اخراج رئیس‌جمهور مستلزم دوسوم آرای اکثریت در سنا است. با توجه به ترکیب کنونی مجلس سنا، بعید به نظر می‌رسد که دست‌کم ۲۰ سناتور جمهوری‌خواه و تمام دموکرات‌ها و دو سناتور مستقل همگی علیه او رای دهند.

اما آنچه اوضاع را قدری مبهم می‌کند دور دوم انتخابات سنا در ایالت جورجیا است. زمانی که دو سناتور منتخب، جان آساف و رافائل وارناک که هردو دموکرات هستند جایگزین سناتورهای جمهوری‌خواه، دیوید پردو و کلی لوفلر شوند، ترکیب سنا به تساوی میان دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان تقسیم خواهد شد که در آن صورت رای معاون رئیس‌جمهور تصمیمات سنا را رد یا تایید می‌کند.

بسته به تایید نتایج آرای دور دوم انتخابات جورجیا -که نباید زودتر از ۱۵ ژانویه و دیرتر از ۲۲ ژانویه باشد- هرچند این امر به دموکرات‌ها در سنا اکثریت خواهد داد اما این اکثریت از دو سومی که برای محکومیت دونالد ترامپ الزامی است، کمتر خواهد بود.

آیا هنوز فرصت برای اخراج آقای ترامپ پیش از پایان دوره ریاست‌جمهوری‌اش باقی است؟

حرکات بسیاری باید در مدت زمان بسیار کوتاهی انجام شود.

پیش‌نویس سند استیضاح هم‌اکنون نوشته و درمیان مجلس نمایندگان توزیع شده است. گزارش‌ها حاکی از آن است اکثریت مجلس با ادامه روند استیضاح موافق‌اند. یک مشکل این است که مجلس نمایندگان در حال حاضر تعطیل است و در نتیجه تایید این لایحه مستلزم فراخواندن نمایندگان به واشنگتن خواهد بود.

مجلس نمایندگان ظهر روز هشتم ژانویه تشکیل جلسه دادند. گفته می‌شود در این اجلاس روند تشکیل کمیته‌های استیضاح دور زده خواهد شد و از سرگیری آن ظرف تنها دو روز، به رای نمایندگان گذاشته خواهد شد. اگر این رای تایید شود، آقای ترامپ نخستین رئیس‌جمهور در تاریخ ایالات‌متحده خواهد بود که دو بار استیضاح شده است.

هرچند برای بررسی پرونده استیضاح چارچوب زمانی خاصی وجود ندارد، اما بسیار بعید است که حتی اگر پرونده بلافاصله به سنا ارجاع شود، وقت کافی برای تسریع جریان بحث درباره محتوای آن، دادرسی  یا تغییرات لازم در مقررات وجود داشته باشد.

پرزیدنت ترامپ هنوز هم متحدانی در سنا دارد که دستیابی به دو سوم اکثریت را غیرمحتمل می‌کند.

این احتمال وجود دارد که دموکرات‌های مجلس نمایندگان بی توجه به سرانجام پرونده استیضاح ترامپ در مجلس سنا، همچنان به‌عنوان اقدامی نمادین به آغاز این روند رای دهند.

اگر قرار باشد آقای ترامپ پیش از روز ۲۰ ژانویه از کاخ سفید اخراج شود، محتمل‌ترین راه استناد به متمم ۲۵ قانون اساسی (برکناری رئیس‌جمهور توسط معاون و کابینه) یا استعفای او است.

هیچ‌یک از این سناریوها محتمل به نظر نمی‌رسد اما با توجه به فضای حاکم بر واشنگتن نمی‌توان آن‌ها را کاملا نادیده گرفت.

اگر ترامپ اخراج شود، چه کسی در سمت ریاست جمهوری قرار خواهد گرفت؟

در صورت بعیدی که سنا آقای ترامپ را محکوم کند (یا استعفا بدهد یا توسط کابینه‌اش برکنار شود) مایک پنس، معاون ریاست‌جمهوری برای مدت باقیمانده از ریاست‌جمهوری آقای ترامپ – تنها چند روز – تا روز ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱ در این سمت قرار خواهد گرفت.

در این صورت آقای پنس رکورد کوتاه‌ترین دوره ریاست‌جمهوری در تاریخ ایالات‌متحده را از آن خود خواهد کرد و از ویلیام هنری هریسون که در آوریل سال ۱۸۴۱ تنها به مدت ۳۱ روز در مقام ریاست‌جمهوری ماند، پیشی خواهد گرفت.

گزارش‌های تکمیلی از رویترز