باراک اوباما در میان روسای جمهور آمریکا از چند جهت استثنا است، به‌خصوص وقتی بحث به حوزه کتاب و فرهنگ و هنر کشیده شود، او یک سر و گردن از روسای جمهور پیش و پس از خود برتر و بالاتر است.

اگرچه تخصص اوباما در علم حقوق است، اما علایق او در زمینه‌های گوناگون هنری و فرهنگی نشان می‌دهد که با فردی روبرو هستیم که فرهنگ و هنر به معنی دقیق کلمه نه تنها یک دل مشغولی برای او، که بخشی مهم از زندگی‌اش را شکل داده‌اند و در زمره مهمترین لذت‌های او در اوقات فراغت هستند و به‌خصوص در ایام پس از ریاست‌جمهوری، شاید حتی مهمترین دل‌مشغولی‌ او باشند.

از یکی دو سال قبل آقای اوباما سعی کرد تا دیگران را هم با لذت‌های خود همراه و شریک کند. شاید دوران ریاست‌جمهوری به او مجال و فرصتی برای این کار نمی‌داد، اما دوران بعد از این ایام به او فرصت نظاره‌گری هنری (خواندن کتاب، دیدن فیلم و شنیدن موسیقی) را داده است.

معرفی ۷۹ کتاب در هشت سال ریاست‌جمهوری

سنت معرفی آثار فرهنگی و هنری اوباما به دوران ریاست‌جمهوری او باز می‌گردد. او پس از پایان این دوره ۷۹ کتابی را که در ایام ریاست‌جمهوری خوانده بود، در یک فهرست منتشر کرد. از سال ۲۰۱۷ اما او توانست این فهرست را به صورت سالانه منتشر کند و فیلم‌ها و موسیقی‌های مطلوب خود را نیز به آن‌ها بیفزاید.

امسال نیز اوباما این سنت را ادامه داده و در سه فهرست متفاوت کتاب‌ها، فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی و آلبوم‌های موسیقی موردعلاقه خود را معرفی کرده است. با این تفاوت که فهرست امسال دقیق‌تر است و طبیعی است که بیشتر هم موردتوجه رسانه‌های انگلیسی‌زبان قرار گرفته است. اگر چه اوباما با بیش از ۱۳۰ میلیون دنبال کننده در توییتر و بیش از ۳۴ میلیون فالوور در اینستاگرام عملا در فضای مجازی هم حضوری پرقدرت و کم‌سابقه دارد، به طوری که دنبال‌کننده‌های ترامپ با این همه جنجال و روزی چندین توییت و پست، بسیار کمتر از اوباما هستند.

برتری نویسندگان رنگین‌پوست و زنان نویسنده

نگاهی به این فهرست نشان می‌دهد که اوباما به نویسندگان رنگین‌پوست و به‌خصوص نویسندگان زن سیاهپوست توجهی ویژه داشته و آثار آن‌ها را در فهرست خود قرار داده است تا بهتر شناسانده شوند.

باتوجه به محدودیت صفحات نگاهی به فهرست کتاب‌های منتخب اوباما می‌اندازیم و خود را با سلیقه و ذوق رئیس‌جمهور آمریکا همراه می‌کنیم که امسال و بر حسب تصادف، نخستین کتاب خود او از دوران ریاست‌جمهوری‌اش نیز به بازار کتاب راه یافته است. جالب این که اوباما کتاب خودش را در این فهرست قرار نداده است.

برخی از نویسندگانی که اوباما آثارشان را معرفی‌کرده است، در ایران نیز شناخته شده‌اند. در فهرست کتاب‌های اوباما ۱۷ عنوان کتاب به چشم می‌خورد که در صدر این فهرست نام کتابی از «ایاد اختر»، هنرپیشه، نمایش‌نامه‌نویس و فیلم‌نامه‌نویس آمریکایی پاکستانی‌تبار به چشم می‌خورد. اختر از سال ۲۰۰۲ نوشتن را شروع کرد و نمایشنامه او با عنوان «بی‌آبرو» جایزه پولیتزر بهترین نمایش سال را برایش به ارمغان آورد و رمان «مرثیه‌های وطن» (homeland elegies) او در سال ۲۰۲۰ منتشر شد. او در آثارش به مسائل و مضمون‌های گوناگونی از جمله شرایط انسانی، عشق، مسئولیت، روابط انسانی، تجربه مسلمان آمریکایی، اقتصاد، مهاجرت، هویت و جنبه‌های فرهنگی آن می‌پردازد.

دومین کتاب «جک» نام دارد که اثر رمان‌نویس معروف آمریکایی، خانم مرلین رابینسون است که آثارش در ایران هم خواستارانی دارد و چهار رمان از او تاکنون فارسی برگردانده شده است. جالب آن که هر چهار اثر را «مرجان محمدی» ترجمه‌ کرده‌ است و پیش‌بینی می‌شود رمان تازه او را هم همین مترجم به فارسی ترجمه کند. خانم رابینسون «جک» را در سپتامبر ۲۰۲۰ منتشر کرد.

سومین کتاب این فهرست را ایزابل ویلکنسون، بانوی نویسنده و منتقد سیاهپوست نیویورک‌تایمز نوشته است این کتاب «قبیله: ریشه‌های نارضایتی» نام دارد. او برای نوشتن کتاب «گرماي خورشيد‌هاي ديگر: داستان حماسي مهاجرت بزرگ در آمريكا» جایزه پولیتزر و جایزه ملی کتاب آمریکا را به خود اختصاص داده بود. کتاب تازه خانم ویلکنسون اگرچه در زمره نامزد‌‌های جایزه ملی کتاب آمریکا قرار داشت اما برنده‌ نهایی نبود.

چهارمین کتاب فهرست «شکوه و رذیلت» اثر اریک لارسن است که به داستان مواجهه چرچیل در سال نخست صدارتش می‌پردازد که با حمله هیتلر همزمان است. او در این کتاب با جزییاتی سینمایی و تصویری، نشان می‌دهد که چگونه چرچیل به مردم انگلیس «هنر نترسیدن» را آموخت. اریک لارسن هم درس تاریخ خوانده و هم روزنامه‌نگاری، اما ترجیح‌ داده است تاریخ را در قالب‌های داستانی روایت کند. از او کتاب «در باغ حیوانات» که آن هم داستانی تاریخی درباره دوران هیتلر و نازی است، به فارسی ترجمه شده است.

پنجمین کتاب معرفی شده اوباما به یک نویسنده زن جوان سیاهپوست به نام راون لیلان ((Raven leilan اختصاص دارد که نخستین رمان خود را در اوت ۲۰۲۰ منتشر کرد. نام این رمان «لوستر» (Luster) است که علاوه بر ترجمه تحت‌اللفظی می‌توان نام «درخشش» را هم برایش به کار برد.

کتاب ششم نیز از آن یک نویسنده زن آمریکایی چینی‌تبار است که نخستین رمان خود را در سال ۲۰۲۰ منتشر کرد. «سی پام زنگ» از چهارسالگی به آمریکا آمد و کتابش با عنوان «چه تعدادی از این تپه‌ها طلا است» در فهرست جایزه بوکر ۲۰۲۰ نیز قرار گرفته است.

 هفتمین کتاب از آن لیز مور (Liz More)، نویسنده جوان آمریکایی است که رمانش با عنوان «رودخانه طولانی درخشان» داستان دو خواهر (یکی پلیس و دیگری معتاد به مواد مخدر) را روایت می‌کند که هر دو درگیر قتلی سریالی می‌شوند.

هشتمین انتخاب اوباما در این فهرست کتاب «مسیر یادبود» ناتاشا تریتوی (Natasha Trethewey) است؛ شاعره ۵۵ ساله آمریکایی که در ۱۰ سال گذشته علاوه بر کسب جایزه شعر پولیتزر، در دو سال متوالی جایزه شعر کتابخانه کنگره آمریکا را نیز از‌ آن خود کرد. این خانم شاعر در این کتاب از خاطرات کشته‌ شدن مادرش در ۱۹ سالگی می‌گوید و با قلم شاعرانه‌اش تصویری متفاوت از زندگی خود در سال‌های جوانی را به رشته تحریر در می‌آورد.

نهمین انتخاب اوباما به روزنامه‌نگار آمریکایی مقیم لهستان، آن اپل باوم (Anne Applebaum) اختصاص دارد که کتاب «تاریک-روشن دموکراسی» او تصویری عریان از خطراتی را که دموکراسی را در دنیا تهدید می‌کند پیش چشم مخاطب می‌گشاید. او که برای روزنامه‌ آتلانتیک می‌نویسد از نخستین روزنامه‌نگارانی بود که زنگ خطر فروپاشی دموکراسی در غرب اروپا را به صدا در‌آورد. کتاب او جایزه پولیتزر را برایش به ارمغان آورد؛ ضمن آن که پیش از آن نیز آثار او جوایزی کسب کرده بودند.

دهمین انتخاب اوباما کتاب «آوای کینگ‌کنگ»(Deacon King Kong) جیمز مک‌براید است که تاکنون دو کتاب از او در ایران برگردان فارسی شده است:«آواز ناتمام» و «رنگ آب» که هر دو را شهلا عزیزی ترجمه و نشر داستان منتشر کرده است. جمیز براید نیز نویسنده‌ای سیاهپوست است و نشان می‌دهد که اوباما در معرفی همنژادان خود که استعدادی داشته باشند،‌ تردید نمی‌کند.

دیگر نویسنده زیر ۴۰ سال، کارلا کورنجو (Karla Cornejo Villavicencio) از اکوادور است که وقتی ۱۸ ماهه بود به آمریکا مهاجرت کرد و به دلیل سفر غیرقانونی پدر و مادرش، سالیان سال امکانات طبیعی از آن‌ها دریغ شد. او همین تجارب را در قالب کتابی به نگارش در آورد و نام کتاب را هم «آمریکاییان بی‌اعتبار» (The Undocumented Americans) گذاشت تا نگاه انتقادی‌اش را از این تجارب به تحریر در‌آورد. این کتاب چنان موردتوجه قرار گرفت که توانست در فهرست کتاب‌های برتر جایزه ملی کتاب‌ آمریکا قرار بگیرد.

«نیمه ناپدیدشده» نوشته بریت بنت دوازدهمین کتابی است که در فهرست اوباما جای گرفته است. نویسنده‌ زن سیاهپوست، با سنی کمتر از ۳۰ سال که با کتاب نخستش در سال ۲۰۱۶ شهرت پیدا کرد و کتاب تازه‌ او که اوایل تابستان ۲۰۲۰ منتشر شد نیز در فهرست بهترین کتاب‌های سال نیویورک‌تایمز قرار گرفته است.

امیلی سنت جان مندل که سال ۲۰۱۵ جایزه آتور سی‌کلارک را برای رمان قبلی‌اش دریافت کرده بود، با رمان تازه خود به نام«هتل شیشه‌ای» انتخاب سیزدهم آقای اوباما است که در آن به اتفاقات پس از رویارویی با یک گرافیتی مشوش در هتلی در جزیره ونکوور و سقوط یک ترفند پانزی (عملیات سرمایه‌گذاری کلاهبردارانه) می‌پردازد.

رابرت کالکر نویسنده اهل مریلند با کتاب «دره پنهان جاده» (Hidden Valley Road) دیگر نویسنده‌ای است که با داستانی مهیج توانسته است به فهرست کتاب‌های اوباما راه یابد. این رمان داستانی روانشناسانه دارد و قصه یک بیمار روانی در یک خانواده را روایت می‌کند که به انتقام از خانواده‌اش دست می‌یازد.

کتاب تازه کیم استنلی رابینسون، «وزارتی برای آینده» (The Ministry for the Future)، که از او به عنوان یکی از نامداران در قید حیات عرصه رمان‌های علمی-تخیلی یاد می‌شود نیز اثری است که ردیف پانزدهم اوباما را به خود اختصاص داده است. او با «سه‌گانه مریخی» در میان خوانندگان ۲۴ زبان دنیا شناخته شده است.

کاوی استرونگ واشبورن (Kawai Strong Washburn) از معدود نویسندگان مردسیاهپوست است که در فهرست اوباما قرار گرفته است. رمان او نخستین اثری است که اوایل ۲۰۲۰ منتشر شد و داستان کودکی در سواحل هاوایی (اقامتگاه نویسنده) است که کودکی را نجات می‌دهد و همین بهانه‌ای برای خلق یک داستان متفاوت می‌شود.

آخرین کتابی که در فهرست آقای اوباما قرار گرفته، رمان «مبلغان» (Missionaries) از فیل کلی است. رمان‌نویسی که کتاب نخستش در ۲۰۱۴ برنده جایزه کتاب ملی آمریکا شد و پنج سال هم تجربه حضور در ارتش آمریکا دارد که در نوشته‌هایش نیز این تجربه به شکلی موثر به چشم می‌آید.