سال ۲۰۲۰ سالی سخت و مرگبار اما پرتحول برای افغانستان بود. در حالی‌که در سایر نقاط جهان، ویروس کرونا و تلفات ناشی از آن در صدر اخبار بود، برجسته‌ترین اخبار افغانستان همچنان مربوط به حملات طالبان بود که بیش از شش هزار کشته و مجروح برجا گذاشت.

شورشیان در سال ۲۰۲۰ میلادی، شیوه جنگی خود را تغییر دادند، دیپلماسی خود را فعال‌تر کردند، با آمریکا توافقنامه صلح امضاء کردند و روابط منطقه‌ای خود را گسترش دادند.

به رغم آن، در سالی‌ که گذشت شاهد ۱۸ هزار و ۲۰۰ حمله در مناطق مختلف کشور بودیم که هزاران کشته برجا گذاشت. مقام‌های افغان می‌گویند ۹۹ درصد این حملات را طالبان مرتکب شدند.

شورشیان برای تحمیل فشار بیشتر بر دولت، با هدف وادار کردن دولت به سازش سیاسی، حملات گسترده‌ای را برای تصرف مراکز استان‌های قندهار و هلمند در جنوب کشور انجام دادند. از آنجا که این حملات ناکام بود، به بمب‌گذاری مغناطیسی، ترور خبرنگاران و کنشگران منتقد رو آوردند. آنها هیچگاه مسئولیت این اقدامات را به‌عهده نگرفتند.

به گفته سازمان ملل متحد، تنها در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۰ میلادی، نزدیک به ۶ هزار غیرنظامی در افغانستان کشته یا مجروح شدند. آمار سه ماه آخر سال تاکنون منتشر نشده ‌است.

علاوه بر میدان‌های داغ جنگ، نبرد تبلیغاتی طالبان و دولت افغانستان برای تسخیر افکار عمومی، فضای سیاسی را در سال ۲۰۲۰ به شدت زهرآگین کرد. طالبان بعد از ۱۸ سال جنگ، سرانجام در ماه فوریه ۲۰۲۰ با آمریکا توافقنامه صلح امضاء کرد که بر مبنای آن وعده دادند رابطه‌ با القاعده را ترک خواهند کرد، تنها علیه تروریست‌های خارجی دست به ماشه خواهند برد، حملات انتحاری و پیچیده را در شهرها متوقف و مذاکرات صلح با دولت را شروع خواهند کرد. نظامیان آمریکایی هم قول دادند که در ازای آن، تا ماه مه ۲۰۲۱ افغانستان را ترک کنند. این شرایط ابزار موثر تبلیغاتی‌ای برای طالبان فراهم کرد تا خود را در آستانه پیروزی جلوه دهند.

اما مقاومت نیروهای امنیتی افغان و جلوگیری از سقوط مراکز شهرهای مهم، در کنار تعهد شورشیان و شروع مذاکرات صلح با دولت افغانستان، رویای فتح کابل را در حد یک خواب نگه داشته ‌است.

طالبان سرانجام در سپتامبر ۲۰۲۰ مجبور شدند، با نمایندگان دولت افغانستان مذاکرات تاریخی صلح را شروع کنند. البته آنها از یک سو مذاکره رو در رو کردند و از سوی دیگر تن به آتش‌بس ندادند و بر طبل جنگ و تبلیغات کوبیدند.

دولت افغانستان هم تا جایی‌که توانست علمای دینی کشور و جهان اسلام را بسیج کرد تا مشروعیت دینی جنگ فعلی در کشور را زیر سوال ببرد. در این مسیر، جنگی تمام‌عیار برای تسخیر نظر و افکار افغان‌ها در گرفته است که همچنان نیز در جریان است. منطق طالبان که جنگ‌ را جهاد در راه خدا و علیه «اشغالگران» تعریف می‌کند، به شدت رو به زوال است. رنگ‌باختن منطق طالبان، از زمانی آغاز شد که با آمریکا دست دوستی داد، درنتیجه از حمله به قرارگاه‌های نظامی خارجی جلوگیری شد، ولی حمله به سربازان و غیرنظامیان افغان، شدت گرفت.

باد تغییر که در کاخ سفید رو به وزیدن نهاد، هم طالبان و هم دولت افغانستان گزینه‌های خود را بررسی کردند. موضع جو بایدن، رئيس جمهور منتخب آمریکا، در قبال افغانستان روشن است؛ او هیچ تمایلی به ادامه حضور و درگیری آمریکا در این کشور ندارد. در عین حال اما، از آن شتاب و هیاهوی دولت ترامپ و مشاورانش برای وضع قرارداد صلح و بازگشت پیروزمندانه طالبان به کابل هم خبری نیست. طالبان بیش از دولت، به این دلیل نگران شده ‌است که در دوره جو بایدن، تمام دستاوردهای آنها در توافقنامه صلح قطر به خطر بیفتد؛ از جمله تعهد آمریکا به ترک کشور و فراهم‌کردن شرایط و برای بازگشت طالبان به قدرت پس از مذاکرات صلح.

نگرانی دولت و طالبان، باعث شد بعد از سه ماه کشمکش، سرانجام در خصوص چارچوب مذاکرات و زمان دور دوم مذاکرات به توافق برسند. دور دوم مذاکرات، پنج ژانویه در دوحه قطر از سرگرفته می‌شود. اگر دو طرف تمایل به سازش و برقراری صلح در افغانستان داشته باشند، باید برای جلب نظر دولت بایدن به افغانستان، پیشرفتی در روند صلح نشان دهند.

دو طرف مذاکره‌کننده پذیرفته‌اند که جنگ به بن‌بست رسیده است و امکان پیروزی هیچ‌یک از دو طرف وجود ندارد. مذاکره و صلح می‌تواند بهترین گزینه باشد و نتیجه برد برد در پیش داشته باشد. بنابرین، برخلاف تبلیغات طالبان، به‌نظر می‌رسد سال ۲۰۲۱ سال مذاکره خواهد بود نه سال بازگشت طالبان.

علاوه بر همه این ابهامات، هیولای ویرانگر کرونا را هم اضافه کنید که بر آسیب‌پذیری این کشورِ جنگ‌زده و فقیر افزوده است. بیماری کووید-۱۹ خانواده‌های زیادی را داغدار کرد. هرچند آمار وزارت بهداشت در خصوص کرونا، حاکی از ۵۲ هزار و ۷۰۰ مبتلا، بیش از دو هزار و چند صد فوتی و ۴۱ هزار نفر بهبود یافته‌ است، اما این تصویر کاملی از واقعیت نیست.

باید در نظر داشت، از یک سو امکانات بهداشتی برای تشخیص و درمان ویروس کرونا در کشور ناچیز است. از سوی دیگر فرهنگ عمومی، مانع از برخورد درست مردم با موضوع کرونا است. به عبارت دیگر، مبتلایان به دلیل «شرم و محافظه‌کاری»، نمی‌‌خواهند بپذیرند یا اعلام‌کنند که به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند. از این‌رو، می‌شنویم که اغلب خانواده‌‌ها شاهد مرگ مرموز آشنا یا فامیلی است که می‌تواند ناشی از کرونا بوده باشد. از این‌رو، ممکن است آمار واقعی مبتلایان به ویروس کرونا در افغانستان هیچگاه روشن نشود.

با تمام مصیبت‌هایی که سال ۲۰۲۰ به همراه آورد، اتفاقات خوشایندی نیز افتاد. کابینه دولت، سرانجام پس از مدت‌ها، تکمیل شد. نخستین جشنواره فیلم ملی لاجورد و جشنواره ‌بین‌المللی فیلم زنان هرات، در سایه دود و باروت برگزار شد. آقا و بانوی زیبای افغانستان، برخلاف تهدیدهای طالبان، تاج بر سر نهادند. ذکی دریابی، روزنامه‌نگار برجسته افغان، بهترین جایزه شفافیت بین‌المللی را از آنِ خود کرد. راشد خان، کریکت‌باز کشور، بهترین کریکت‌باز یک دهه گذشته شد و کنفرانس ژنو برای کمک مالی به افغانستان تا سال ۲۰۲۴ با موفقیت برگزار شد.

افغان‌ها بار دیگر با بیم و امید، به سال پیش‌رو می‌نگرند. اگر همه‌چیز به درستی پیش رود و توافقنامه صلح با طالبان امضاء شود، دل‌های زیادی شاد خواهد شد.