۴۰ سال پیش در ۱۵ آذر ۱۳۵۹، احمد کشوری، خلبان هوانیروز ارتش، حین بازگشت از یک ماموریت رزمی در جریان جنگ ایران و عراق کشته شد و این روز، روز هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی) نامیده شد. همچون سایر نیروهای ارتش ایران، هوانیروز پس از ۴۲ سال که از عمر رژیم جمهوری اسلامی می‌گذرد، نه تنها توان رزمی‌اش افزایش پیدا نکرده است بلکه به دلیل کاهش شدید بودجه، هم امکان عملیاتی نگه‌داشتن بخش اعظمی از ناوگان ۵۴۰ فروندی بالگردهایش سلب شده است، و هم خلبانان و پرسنل این نیرو در فقر و تنگدستی شدید هستند.

در حال حاضر، توجه سران رژیم جمهوری اسلامی و به‌خصوص شخص علی خامنه‌ای، به تقویت توان رزمی هوانیروز سپاه است؛ نیرویی تازه‌تاسیس که در حال حاضر تنها ۷۹ فروند بالگرد در دو پایگاه اصلی و دو پایگاه مقدم متعلق به سپاه، در سراسر کشور دارد. بودجه این نیرو، دوبرابر هوانیروز ارتش، با ۵۴۰ فروند بالگرد و ۷ فروند هواپیما است. کاهش بودجه هوانیروز ارتش و افزودن آن به بودجه هوانیروز سپاه، باعث شده است در ۵ سال اخیر شمار بالگردهای عملیاتی هوانیروز ارتش، کاهشی ۲۳ الی ۳۰ درصد داشته باشند. این نیرو حتی از تکمیل طرح‌های ارتقای بالگردهایش و تجهیز آنها به دوربین‌های فروسرخ نیز عاجز است.

۵۸ سال تاریخ پر افتخار هوانیروز ارتش

هوانیروز ارتش در ۲۵ بهمن ۱۳۴۱ به فرمان محمد رضا شاه پهلوی تاسیس شد. با درایت سرلشکر منوچهر خسروداد، آخرین فرمانده آن، در سال ۱۳۵۷ به سرعت به دومین هوانیروز قدرتمند آسیا با ۷۷۳ فروند بالگرد و بیش از ۳۰ فروند هواپیمای بال ثابت، تبدیل شد. این نیرو می‌توانست از مرزهای ایران در برابر هرگونه تهاجم زمینی کشورهای همسایه همچون عراق، افغانستان و پاکستان محافظت کرده، با ۱۹۷ فروند بالگرد تهاجمی و ضد تانک اِ اِچ-۱جِ اینترنشنال کبرا (AH-1J International Cobra) به جنگ ستون‌های زرهی قدرتمند عراق، برود.

در سال‌های پیش از انقلاب، هوانیروز ارتش ایران نه تنها امنیت مرزهای ایران را تامین کرد، بلکه با شرکت در نبرد ظفار در عمان و عملیات رودخانه قهوه‌ای، در ایالت بلوچستان پاکستان، به یاری همسایگان و متحدین ایران در نبرد علیه شبه‌نظامیان کمونیست و تحت‌الحمایه اتحاد جماهیر شوروی سابق رفت.

گرچه وقوع انقلاب، بسیاری از طرح‌های توسعه و ساخت پایگاه‌های هوانیروز و خرید بالگردهای بیشتر همچون ۳۰۰ فروند بل ۲۱۴ اِس‌تی را منتفی کرد اما بازهم از تاثیرپذیری و ارزش این نیرو در حنگ و صلح کم نکرد. این نیرو از نخستین روز تهاجم زمینی عراق به ایران، تا آخرین روز جنگ هشت ساله، در تمامی عملیات‌های نظامی شرکت داشته است و به انجام ماموریت‌هایی چون شکار تانک، پشتیبانی نزدیک هوایی، حمل بار و نفرات و تخلیه مجروحین و.... پرداخت. در سال‌های پس از جنگ نیز این نیرو در کنار شرکت در ماموریت‌های مبارزه با قاچاق مواد مخدر و ضدگروه‌های شورشی (به عنوان مثال مقابله با طالبان، جند الله، پژاک و داعش در سال‌های اخیر)، در ده‌ها ماموریت امدادرسانی در جریان بلایای طبیعی چون زلزله و سیل شرکت کرده و جان هزاران نفر را نجات داده است.

هوانیروز تازه تاسیس سپاه، سوگلی آیت الله خامنه‌ای

در تاریخ سوم اسفند ۱۳۹۴، به دستور علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، هوانیروز سپاه پاسداران به عنوان زیر شاخه‌ای از نیروی زمینی این نیروی شبه نظامی، تاسیس شد. هدف، در اختیار گرفتن بالگردهای موجود در نیروی هوافضای سپاه پاسداران بود تا بتواند به‌طور مستقیم و بی‌نیاز از هوانیروز ارتش، به پشتیبانی از ماموریت‌های مرزبانی و مبارزه با تروریسم سپاه، به‌خصوص قرارگاه‌های امنیتی قدس جنوب شرق و حمزه سید الشهدا در شمال غرب کشور بپردازد.

پس از تاسیس این نیرو، ۵۶ فروند بالگرد شامل ۸ فروند بل‌اِی‌اِچ-۱جِی اینترنشنال کبرا، در سه مدل و ۱۹ فروند بالگرد ترابری سنگین میل ۱۷۱، در دو مدل از نیروی هوافضای سپاه به این نیرو منتقل شد تا مورد استفاده پایگاه‌های اصلی‌اش در کرج (پایگاه فتح)، شیراز (پایگاه سید الشهدا) و همچنین پایگاه‌های مقدم هوایی در زاهدان و ارومیه قرار بگیرند. این نیروی تازه تاسیس، با وجود آنکه یک ششم هوانیروز ارتش، پرسنل و تجهیزات دارد اما دو برابر بودجه‌ به آن اختصاص پیدا کرده است. این بودجه گزاف، امکان ارتقای ناوگان موجود بالگردهایش و خرید بالگردهای جدید را فراهم کرده است.

در حالی که در ۴۲ سال گذشته، هوانیروز ارتش از خرید و به کارگیری بالگردهای جدید بی‌بهره بوده است، هوانیروز سپاه پاسداران، با استفاده از بودجه کلان خود، موفق به خرید ۱۴ فروند بالگرد در سه سال اخیر شده است. این ۱۴ فروند بالگرد، شامل یک فروند بل‌اِی‌اِچ-۱جِی اینترنشنال، کبرا سابق هوانیروز ارتش، که به تازگی از سوی شرکت هسا (هواپیماسازی ایران) ارتقا یافته است، ۵ فروند میل-۱۷۱ئی‌نو از روسیه (از طریق شرکت خدمات بالگردی نوید)، دو فروند بالگرد هجومی بل ۲۱۴آ اصفهان با قابلیت پرواز در شب، یک فروند آگوستا بل ۲۰۵، سه فروند بالگرد آموزشی و سبک شاهد ۲۷۸ و حداقل دو فروند شوایزر ۳۰۰سی آموزشی است.

در کنار خرید بالگردهای جدید، هوانیروز سپاه، با استفاده از بودجه کلان خود، موفق به ساخت و تاسیس پایگاه‌های جدید در مدت زمان کوتاهی شده است. به عنوان مثال، پایگاه بالگردی سید الشهدا در پادگان لشکر مردم پایه فجر نیروی زمینی سپاه، در شمال شهر شیراز از ۳ اسفند ۱۳۹۴ الی ۱۴ تیر ماه ۱۳۹۶ و یا مرکز آموزش و تعمیرات بالگرد در پایگاه فتح واقع در نزدیکی شهر کرج که کار ساخت آن در اسفند ۱۳۹۴ آغاز و پس از صرف تنها دو سال در ۹ اسفند ۱۳۹۶ به پایان رسید. این در حالی است که هوانیروز ارتش، در حال حاضر از ساخت یک پایگاه ساده، به علت نبود بودجه، عاجز است و پایگاه ششم رزمی این نیرو که از در سال ۱۳۸۴ در شمال غرب شهر تبریز تاسیس شده است، هنوز نیمه‌تمام است و بیش از دو سوم پرسنل آن فاقد خانه‌های سازمانی هستند.

ناوگان بالگردی هوانیروز، بزرگ‌ترین قربانی بودجه اندک ارتش

در سال‌های اخیر، سپاه پاسداران با داشتن نیروی پرسنلی معادل با یک چهارم ارتش و با داشتن تجهیزات بسیار اندک نظامی، به‌خصوص در نیروی هوافضای خود در مقایسه با نیروی هوایی ارتش، دارای بودجه‌ای تقریبا دوبرابر بودجه ارتش بوده است. به عنوان مثال سهم ارتش از بودجه‌های دفاعی ایران در سال ۱۳۹۹ تنها ۱۳ هزار و ۱۳۸ میلیارد و ۵۵۵ میلیون تومان بوده است، در حالی که بودجه سپاه تقریبا دو برابر و معادل ۲۴ هزار و ۳۳۵ میلیارد تومان بوده است. این مسئله به‌طور طبیعی، نه تنها امکان خرید تجهیزات نظامی جدید، ساخت پایگاه‌های نظامی و پرداخت هزینه پرسنل را برای سپاه آسان می‌کند، ارتش را بیش از پیش در فقر و ناتوانی در تامین هزینه‌های عادی خود مواجه می‌کند؛ مسئله‌ای که همواره سبب اعتراض فرماندهان آن، به‌خصوص دریادار سیاری در سال‌های اخیر بوده است.

کاهش شدید بودجه ارتش، بودجه هوانیروز آن را نیز کاهش داده است. این امر سبب شده است در سال‌های اخیر، میزان بالگردهای عملیاتی این نیرو به میزان ۲۳ الی ۳۰ درصد کاهش پیدا کند. به عنوان مثال، پایگاه چهارم پشتیبانی عمومی در اصفهان، در سال ۱۳۹۴ تعداد ۲۲ فروند بالگرد ترابری سنگین سی اِچ-۴۷سی شینوک (CH-47C Chinook) عملیاتی در اختیار داشت. این تعداد اکنون به ۱۷ فروند رسیده است. لازم به ذکر است که کاهش شمار بالگردهای عملیاتی در سایر ناوگان بالگردی نیز دیده می‌شود. تعداد بالگردهای به اصطلاح «ملکه آشیانه(Hangar Queen)» که برای قطعه‌برداری استفاده می‌شوند، روز به روز در حال افزایش است.

کمبود بودجه هوانیروز، این نیرو را در تامین و پرداخت هزینه‌های خرید قطعات و تعمیر اساسی یا بازآماد بالگردهایش در شرکت پنها (پشتیبانی و نوسازی بالگردهای ایران) ناتوان کرده است. مراکز تعمیراتی پایگاه‌های این نیرو در کرمانشاه، مسجد سلیمان، کرمان، اصفهان، مشهد، قزوین و تبریز، با وجود کمبود ابزار تخصصی، خود تعمیرات را انجام می‌دهد. حتی در پایگاه‌های یکم، دوم، سوم و چهارم پشتیبانی رزمی و عمومی، موفق به انجام تعمیرات سنگین یا رده دپویی نیز شده‌اند. با این وجود نتوانسته‌اند از کاهش شدید شمار بالگردهای عملیاتی این نیرو جلوگیری کنند.

ناوگان فرسوده بالگردی

علاوه بر کمبود بالگرد عملیاتی، این نیرو از فرسودگی شدید ناوگان خود نیز رنج می‌برد. به عنوان مثال به علت فرسودگی موتورها و کاهش توان آنها در بالگردهای هجومی همچون بل ۲۱۴آ اصفهان، دیگر به جای سوار کردن ۱۶ نفر نیرو، تنها ۸ نفر مجاز هستند، سوار شوند. یا در خصوص بالگردهای ضد تانک اِی‌اِچ-۱جِی تاو کبرا، این نیرو به جای حمل ۸ موشک ضد تانک و دو راکت انداز ۱۹تایی، فقط می‌توانند ۴ موشک حمل کنند تا فشار کمتری به موتورهای فرسوده آنها وارد شود.

در ۴۲ سال گذشته، هوانیروز ارتش از خریداری دوریین‌های دید در شب و ارتقا نمایشگرهای آلات دقیق بالگردهای خود، برای انطباق با چنین دوربین‌هایی جهت انجام پرواز ایمن در شب عاجز بوده است. به جای آن شرکت‌های وابسته به صنایع دفاع، همچون صنایع اپتیک ایران، صا ایران و شرکت توسعه فناواران هواپایه، با همکاری صنایع یاعلی هوانیروز، موفق به نصب دوربین‌های فروسرخ بر روی پنج فروند از ۲۰۴ فروند بالگرد هجومی بل ۲۱۴آ اصفهان این نیرو شده‌اند. همچنین، تنها سه فروند از بالگردهای تهاجمی بل‌اِی‌اِچ-۱جِی این نیرو به این دوربین‌ها مجهز شده‌اند تا به‌طور محدود، قابلیت انجام ماموریت در شب را پیدا کرده باشند.

در کنار ناتوانی در پرواز در شب، تقریبا تمامی بالگردهای هوانیروز ارتش در ۴۲ سال اخیر هیچ ارتقایی، در زمینه سامانه‌های دفاع فردی، نداشته‌اند و دربرابر موشک‌های ضد هوایی و به‌خصوص دوش پرتاب به شدت آسیب پذیر هستند. به عنوان مثال در ۳ اسفند ۱۳۸۵، به علت همین ضعف، پژاک به راحتی موفق شد تا یک فروند بالگرد ترابری سبک یا هجومی بل ۲۱۴آ هوانیروز ارتش را با استفاده از موشک دوش‌پرتاب زمین به هوای ایگلا-اس، در منطقه شمال غرب ایران، ساقط کند.

کاهش بودجه هوانیروز ارتش، روز به روز توان رزمی و عملیاتی آن را کاهش داده است. در نتیجه، امکان دفاع این نیرو از مرزها در برابر حمله‌های گروه‌های تروریستی کاهش پیدا کرده است. توانایی انجام عملیات‌های امدادی و کمک‌رسانی این نیرو نیز، در شرایط پدیدآمدن بلایای طبیعی کاهش پیدا می‌کند. هوانیروز سپاه پاسداران، به علت شرایط دشوار پذیرش یا جذب نیرو (عقیدتی و سیاسی) در سپاه و همچنین کمبود نیروهای باسواد در نیروی زمینی و هوافضای سپاه، از افزایش نیروی انسانی بیش از پیش عاجز بوده است. هوانیروز سپاه، هرگز نخواهد توانست حتی با وجود بهره‌گیری از بودجه کلان، خود را به پای هوانیروز ارتش برساند.