تحویل موشک‌های اس۴۰۰ روسی به ترکیه؛ خط قرمزی که شکسته شد

اردوغان ناتو را میان دو سنگ آسیاب انداخته است

AFP

تحویل اولین محموله موشک‌های اس۴۰۰ روسی به آنکارا به‌رغم مخالفت واشنگتن، کشف غیرمنتظره‌ای در روابط پر تنش دولت دونالد ترامپ با ترکیه نیست، اما قطعا می‌تواند مسیر مناسبات سیاسی میان آنکارا و واشنگتن را تغییر بدهد. ایالات متحده آمریکا و ترکیه بر سر موارد بسیاری در خاورمیانه، به ویژه سیاست خارجی و امنیتی آمریکا در منطقه اختلاف نظر داشته‌اند، اما به عنوان دو عضو پیمان ناتو به رعایت تعدادی از خط قرمزهای استراتژیک یکدیگر  توجه داشته‌اند. گسترش معاملات تسحلیاتی آنکارا با مسکو یکی از این خط قرمزها بوده است.

گروه‌های سیاسی در واشنگتن و تعدادی از کشورهای عضو ناتو نگران‌اند که نزدیکی مسکو و آنکارا در نهایت به خروج ترکیه از پیمان همکاری‌های اتلانتیک شمالی نینجامد. این نگرانی تاحدی موجه است. پس از روی کار آمدن دولت ترامپ، در دستگاه سیاست خارجی آمریکا دکترین و یا برنامه عمل منسجمی برای تقویت و یا گسترش مناسبات سیاسی – نظامی میان اعضای پیمان ناتو وجود نداشته است. سیاست انزواگرایی دولت ترامپ در سطح جهانی باعث شده است که اعضای ناتو به بدیل‌های دیگری فکر کنند. امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه سال گذشته و در واکنش تلویحی به خط و نشان کشی‌های دونالد ترامپ به اعضا ناتو، پیشنهاد تشکیل یک ارتش اروپایی را داد؛ ایده‌ای که هرچند برای اکنون عملی به نظر نمی‌رسد اما نشانی از خستگی مفرط شماری از اعضای ناتو به زورگویی‌های دولت ترامپ است.

تصمیم رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه برای پیگیری معاملات تسحلیاتی با روسیه به‌رغم مخالفت واشنگتن را نیز می‌شود تا حدودی در همین زمینه تحلیل کرد. اردوغان از اروپا، ایالات متحده آمریکا و ناتو دلخوشی ندارد. محاسبه استراتژیک آنکارا این است که ناتو سازمانی برای مناسبات سیاسی – نظامی جهان دو قطبی در جریان جنگ سرد بود. اتحاد جماهیر شوروی، عمده‌ترین دشمن نظامی این سازمان سی سال پیش از صحنه سیاسی محو شده و حالا هیچ تهدید کلان و استراتژیکی در برابر این سازمان وجود ندارد. در سطح تاکیتکی نیز با تغییر بازیگران در سیاست جهانی، ماهیت سیاسی پیمان ناتو عوض شده و همراهی با پیمان ناتو یک امتیاز خارق‌العاده برای ترکیه نیست. آنکارا دومین ارتش بزرگ ناتو را دارد و تحت رهبری اردوغان به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل شده است. از این رو، به باور آنکارا، ضرورت ناتو به ترکیه، بیشتر از نیاز ترکیه به ناتو است.

ایالات متحده آمریکا هرچند با گسترش مناسبات تسلحیاتی میان آنکار و مسکو مخالفت است، اما گزینه‌های کاربردی اندکی برای سرزنش ترکیه دارد. نخستین اقدام واشنگتن احتمالا متوقف سازی فروش هواپیماهای اف۳۵ به ترکیه است. سرپرست وزارت دفاع آمریکا گفته است که ترکیه میان «ما و روسیه فقط می‌تواند یکی را انتخاب کند. با دریافت اس۴۰۰ از روسیه، ما فروش اف۳۵ را به آنکارا متوقف می‌کنیم». این تهدید در میان هوادران پیمان ناتو در واشنگتن خریداران زیادی دارد. در منطق پراگماتیسم اقتصادی ترامپ اما ممکن هست متوقف ساختن فروش ۱۰۰ فروند اف۳۵، گزینه خوبی نباشد.

ایالات متحده آمریکا گزینه‌ وضع تحریم بر ترکیه را دارد، اما اردوغان گفته است که درک او از صحبت با رئیس جمهوری آمریکا در نشست اخیر جی بیست این بوده که اعضای ناتو همدیگر را تحریم نمی‌کنند. حالا آیا ترامپ ترکیه را تحریم می‌کند یا نه، آمریکا را در موقعیت دشواری قرار می‌دهد. ایستادگی اردوغان در برابر فشارهای آمریکا نشان می‌دهد که متحدان آمریکا چگونگی قواعد جدید بازی با این کشور را بلد شده‌اند. فشار بیش از حد واشنگتن بر آنکارا، ترکیه را به روسیه نزدیک خواهد ساخت و خطر خروج ترکیه از ناتو را می‌افزاید. در عین حال، واکنش ضعیف به تحویل اس۴۰۰ به ترکیه، از اعتبار سازمان ناتو می‌کاهد؛ چیزی که ولادیمیر پوتین در پی آن است.

با دریافت موشک‌های اس۴۰۰ از روسیه، خط قرمزی که آمریکا بارها از شکستن آن به ترکیه هشدار داده بود، شکسته است. خوشبینانه‌ترین سناریوی ممکن این است که واشنگتن و آنکارا با خویشتنداری و دیپلماسی مانع افزایش بی‌سابقه تنش میان دو عضو ناتو شوند، اما به توجه به حساسیت بی‌اندازه‌ای که میان اعضای ناتو در برابر روسیه وجود دارد، دیپلماسی شانس بسیاری ندارد. اردوغان، ناتو را میان دو سنگ آسیاب انداخته است.