در پی درگذشت ولید معلم، وزیر خارجه کهنه‌کار رژیم بشار اسد در سوریه،‌ تحولاتی در وزارت خارجه این کشور صورت گرفته است که به نظر به نفع جمهوری اسلامی می‌آیند.

فیصل مقداد که پیش از این چهارده سال معاون وزیر خارجه بود حالا به سمت وزارت خارجه رسیده است. جایگاه معاونت او اکنون به ابراهیم جعفری می‌رسد، دیپلماتی که در این چهارده سال، سفیر آمریکا در سازمان ملل بوده و حالا باید نیویورک را به مقصد دمشق ترک کند.

در میان بازیگران ارشد دیپلماسی در حکومت بشار اسد، مقداد و جعفری بیش از همه نزدیک به جمهوری اسلامی دانسته می‌شدند. روزنامه «شرق الاوسط» در گزارش هفته پیش خود با تاکید بر این واقعیت گفته بود ایمان سوسان، از معاونین ارشد وزارت خارجه، نامزد نزدیک به مسکو است. حالا نه تنها سمت وزارت به مقداد رسیده که جعفری نیز معاون او شده است. آقای جعفری بخصوص روابط نزدیکی با ایران دارد. همسر او ایرانی است و سه فرزند دارد که حداقل یکی‌شان اسم ایرانی دارد. در ضمن خبرنگاران ایرانی که مذاکرات سوریه را پوشش داده باشند می‌دانند که او فارسی را نیز خوب صحبت می‌کند.

وزیر خارجه جدید

جعفری و مقداد هم سن و سال هستند اما سابقه جعفری در وزارت خارجه بسیار بیشتر است. با این وجود قدمت داشتن سمت معاونت وزیر خارجه بر سفارت در نیویورک باعث شد این مقداد باشد که حالا رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری عربی سوریه می‌شود. مقداد و جعفری مثل رئیس متوفی خود، ولید معلم، جزو دیپلمات‌هایی هستند که در بیست سال گذشته، یعنی دوران بشار اسد، رشد کردند و از آن‌جا که ارتباط نزدیک اسد با جمهوری اسلامی از مهمترین ویژگی‌های دوران حکومتش بوده جای تعجبی نیست که این‌ها نیز نزدیک به تهران دانسته می‌شوند.

فیصل مقداد متولد شهر غصم در استان درعا در جنوب سوریه در سال ۱۹۵۴ است. تحصیلاتش در رشته ادبیات انگلیسی است. در سال ۱۹۷۸ در این رشته از دانشگاه دمشق، لیسانس گرفت و بعدها در چکسلواکی ادامه تحصیل داد. دکترایش در ادبیات انگلیسی را از سال ۱۹۹۳ از دانشگاه کارلووای پراگ گرفت. او در آخرین سال‌های فروپاشی بلوک شرق، در قالب اتحادیه دانشجویی سوریه (که کاملا وابسته به حکومت حزب بعث است) در این کشور فعالیت می‌کرد. این‌که او بلافاصله پس از دریافت دکتری و پیوستن به وزارت خارجه به مناصب عالی رسیده است این گمان را تقویت می‌کند که در سال‌های حضور در چکسلواکی فقط تحصیل نمی‌کرده و احتمالا جزو چشم  و گوش‌های حکومت حافظ اسد در این کشور کلیدی بلوک شرق بوده است.

آقای مقداد از سال ۱۹۹۵ وارد وزارت خارجه شد و اولین ماموریتش اعزام به نمایندگی دائم سوریه در سازمان ملل در نیویورک بود. او از ۱۹۹۶ شد معاون سفیر وقت سوریه در این سازمان،‌ میخائیل وهبه. در هفت سالی که در این سمت بود،‌ سوریه آخرین سال‌های حافظ اسد، مذاکرات نافرجام صلح با اسرائيل با میانجیگری آمریکایی‌ها و سال‌های آغازین بشار اسد را از سر گذراند. امروز شاید باورنکردنی باشد که در سال‌های اول حکومت بشار اسد به قدری خوش‌بینی نسبت به این حکومت وجود داشت که کشورهای جهان به عضویت آن در عالی‌ترین نهاد سازمان ملل، یعنی شورای امنیت، رای دادند. سوریه در دوره دو ساله ۲۰۰۲-۲۰۰۳ عضو این شورا بود و ریاست دوره‌ای آن‌را هم تجربه کرد. بدین‌سان مقداد تجربه حضور در سمت معاون ریاست شورای عالی امنیت سازمان ملل را دارد. پس از این دوره مقداد جای وهبی را گرفت و شد سفیر سوریه در سازمان ملل. سه سال در این سمت بود تا این‌که در سال ۲۰۰۶ به دمشق بازگشت و شد معاون وزیر خارجه. این بخشی از تغییرات بشار جوان در وزارت خارجه بود: فاروق شرع، پیر دیپلماسی بعثی و از نزدیکان حافظ اسد، در این سال کنار گذاشته شد و لقب تشریفاتی معاونت رئيس‌جمهور به او داده شد که هنوز هم در آن هست. در عوض ولید معلم، سفیر سابق در آمریکا، شد وزیر خارجه جدید تا مقداد به معاونت او برسد و بشار جعفری برای جایگزینی‌اش به نیویورک برود.

جعفری از سال ۱۹۸۰ در وزارت خارجه سوریه بوده و با این حساب ۱۵ سال بیشتر از مقداد تجربه رسمی دارد. او از همان دانشگاه دمشق، لیسانس ادبیات فرانسوی گرفته و اما چندین مدرک دیگر هم دارد از جمله دکترای علوم سیاسی از دانشگاه پاریس و دکترای تاریخ تمدن اسلامی در آسیای جنوب شرقی از دانشگاه شریف هدایت‌اللهِ جاکارتا، پایتخت اندونزی که در سال‌های حضورش در سفارتخانه سوریه در آن‌جا دریافت کرده. آقای جعفری بیشتر عمر خود را بین سفارتخانه‌های سوریه در فرانسه،‌ اندونزی و البته نمایندگی دائم این کشور در نیویورک گذرانده. او کتاب‌هایی در مورد سیاست خارجه سوریه هم نوشته. تز دکترایش در اندونزی راجع به ورود اسلام به مجمع‌الجزایر مالایی در قرون وسطی بود و آن‌را هم به صورت کتاب در سوریه منتشر کرده. او مثل رئيس‌جمهور و خیلی از چهره‌های هیات حاکمه سوریه از اقلیت مذهبی علوی می‌آید.

جنگ داخلی سوریه

در دوران جنگ داخلی سوریه بود که مقداد و جعفری هر دو به همراه رئیس‌شان ولید معلم به بلندگوهای بلند بشار اسد بدل شدند. در سال‌های اول جنگ امید به این‌که مقامات ارشد رژیم همچون ولید معلم که دیپلماتی باتجربه و باسابقه گفتگو با آمریکا و اسرائیل بود، بشارِ جوان را کنار بگذارند و به اپوزیسیون بپیوندند بسیار بود. آن‌ها اما نه تنها چنین نکردند که دستگاه دیپلماسی یکی از معتبرترین کشورهای جهان عرب را تبدیل به ماشین دفاع بی‌شائبه از بشار اسد کردند.

مقداد در این میان نقش مهمی داشت. در پی صدور بیانیه ژنو ۲۰۱۲ با میانجی‌گری نماینده سازمان ملل، کوفی عنان، مقداد به عنوان معاون وزیر خارجه از اولین چهره‌هایی بود که در گفتگو با رسانه‌های غربی تاکید کرد که روسیه (که هنوز به سوریه ورود نظامی نکرده بود) کنار بشار اسد می‌ایستد و بر خلاف تعبیر برخی غربی‌ها از بیانیه ژنو نیازی به کنار رفتن او نخواهد بود.

در آغاز سال ۲۰۱۴ که نشست ژنو ۲ برگزار شد، مقداد یکی از شش دیپلمات ارشدی بود که هیات سوریه را تشکیل می‌دادند. نمایش اسف‌بار ولید معلم در آن نشست نشان داد که نمی‌توان امیدی به دیپلمات‌های ارشد این کشور برای حل بحران از طریق گفتگو داشت. آن هیات اما در ضمن نشان از آینده دیپلماسی سوریه داشت. علاوه بر معلم و مقداد، بشار جعفری نیز عضو همین هیات بود. از میان سه عضو دیگر، عمران الزعبی (وزیر وقت اطلاع‌رسانی) در سال ۲۰۱۸ درگذشت.

دو نفر دیگر اما همچنان بر سر کار مانده‌اند. این دو، دو زن روزنامه‌نگار هستند که مستقیما از اسد دستور می‌گیرند و خارج از کادر وزارت خارجه عملا از سخنگوهای اصلی دمشق در جهان هستند. یکی بثنیه شعبان که از سال ۲۰۰۸ مشاور سیاسی و رسانه‌ای بشار اسد است و سال‌ها است پای ثابت تلویزیون‌های غربی است. دیگری لونا الشبل، روزنامه‌نگاری که در سال ۲۰۱۰ از الجزیره استعفا داد (گفته می‌شد این شبکه قطری با لباس پوشیدن او مشکل داشته) تا سر از تلویزیون دولتی سوریه در آورد. این زن متولد سویدا و متعلق به اقلیت مذهبی دروزه که در الجزیره با برنامه «النسا فقط» (تنها زنان) معروف شده بود به سرعت به یکی از نزدیک‌ترین‌های دربار بشار اسد بدل شد. در ژنو ۲ انتشار عکس‌های او که ظاهرا داشت از ته دل می‌خندید، آن هم در شرایطی که هزاران نفر از مردم سوریه هر هفته کشته و بی‌خانمان می‌شدند، جنجالی شد. همسر بشار اسد،‌ اسما، مدت‌ها است با نزدیکی این زن به همسرش مشکل داشته و سعی کرده جلوی رشد او را بگیرد. لونا اخیرا از همسر لبنانی‌اش، که از مجری‌های شبکه «المیادین» لبنان بود، جدا شد و با عمار ساعاتی ازدواجی کرد، مردی که از سال ۲۰۰۴ تا همین چند ماه پیش،‌ رئیس اتحادیه دانشجویی دولتی سوریه بود و سعی کرده بود دار و دسته‌های جوانان حزب بعث را برای سرکوب معترضین سازماندهی  کند.

این‌که آیا چهره‌های کاخ ریاست‌جمهوری همچون شعبان و الشبل در تضاد با دیپلمات‌های باسابقه‌ای همچون مقداد و جعفری قرار خواهند گرفت یا نه موضوعی است که باید نظاره‌گر آن باشیم.

در دوران جنگ، مقداد و جعفری بارها مسئولیت‌های کلیدی را به عهده داشتند. جعفری عضو ارشد بیشتر هیات‌های مذاکره بود و به عنوان سخنگوی دمشق در سازمان ملل شد نماینده اصلی این حکومت نزد جهانیان.

در سال ۲۰۱۳ که اردوگاه فلسطینی یرموک در دمشق صحنه نبرد بین گروه‌های له و علیه دمشق شد، مقداد جزو مسئولان مذاکره با فلسطینی‌ها بود. وقتی داعش در این اردوگاه پا گرفت، مقداد با احمد مجدلانی، عضو کمیته اجرایی سازمان آزادیبخش فلسطین، دیدار کرد تا بر سر وحدت نظامی برای اخراج داعش از یرموک توافق کنند (گروه «اکناف بیت‌المقدس» که از طرفداران حماس در یرموک تشکیل شده بود در وحدت با اپوزیسیون سوریه بود و حاضر به ائتلاف با حکومت بعثی نبود.)

در همین سال عباس خان، جراح ارتوپد ۳۲ ساله بریتانیایی که برای کمک بشردوستانه به حلب رفته بود و آن‌جا دستگیر شده بود، در مرگی مشکوک در زندان درگذشت. این مقداد بود که در گفتگو به زبان انگلیسی با شبکه «بی بی سی» مدعی شد او خودش را با پیژامه زندان دار زده. در سال ۲۰۱۷ که هیات مشترک سازمان ملل و سازمان منع سلاح‌های شیمیایی برای تحقیق در مورد حمله شیمیایی خان شیخون به سوریه رفت، این مقداد بود که مسئولیت اصلی تماس با این سازمان را به عهده داشت؛ مسئولیتی که از آن برای سد راه این مامورین استفاده کرد.

در سال‌های جنگ مقداد در ضمن مجبور به پرداخت بهای شخصی نیز شد. پدر هشتاد و اندی‌ساله‌اش را در ماه مه ۲۰۱۳ در غصم ربودند که البته چند ماه بعد آزاد شد.

آقای مقداد متاهل است و یک پسر و دو دختر دارد.

با ارتقای رتبه مقداد و جعفری، سمت نمایندگی دائم سوریه در سازمان ملل در نیویورک به بسام الصباغ ۶۱ ساله می‌رسد. او را بیش از هر چیز به عنوان نماینده دائم سوریه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در اروپا می‌شناسیم. همین باعث شده نماینده سوریه در سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در لاهه هلند هم باشد. مهمتر اما آن‌که او از چهره‌های فاسد اقتصادی نزدیک به دستگاه بشار اسد به حساب می‌آید که سابقا از شرکای تجاریِ رامی مخلوف بوده، پسر دایی میلیاردر اسد که اخیرا در تضاد با او قرار گرفته است. دستگاه دیپلماسی سوریه همچنان در تصاحب نزدیکان هیات حاکمه بعثی است.