تصویری تلخ و آشنا؛ نوجوانی سیاه‌پوست و غیرمسلح که با گلوله یک مامور پلیس از پای در می‌آید.
این تصویر در آمریکا آنقدر آشنا و تکراری است که چند سالی است منجر به درگرفتن جنبشی وسیع شده به نام «جان سیاهان اهمیت دارد» برای مقابله با آنچه فعالین اجتماعی «توحش پلیس» می‌خوانند. حالا اما چیزی شبیه این جنبش به جامعه متنوع و متکثر اسرائیل که دسته‌بندی‌های پیچیده قومی و نژادی دارد هم رسیده.
اسرائیل این روزها دستخوش اعتراضات دسته‌جمعی بسیاری از شهروندان و ساکنین سیاه‌پوست خود و متحدین‌شان است. قضیه از یکشنبه هفته گذشته شروع شد که سلیمان تکا، نوجوان ۱۸ ساله متولد اتیوپی و بزرگ‌شده اسرائیل، در حومه شهر حیفا در شمال کشور با گلوله مامور پلیسی که در ساعات کار خود هم نبود از پای در آمد. اعتراضات مردمی بخصوص بعد از تشیع‌جنازه او در روز سه‌شنبه شدت گرفتند.
تا بحال چند ده نفر در نقاط مختلفی در سراسر کشور به خاطر پرتاب سنگ و بمب‌های بنزینی در تظاهرات‌ها دستگیر شده‌اند.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائيل، در واکنش به تظاهرات‌ها کمیته‌ای از وزرا تشکیل داده و قول داده «تمام مسائل» مربوط به جامعه اتیوپیایی‌تباران، از جمله فقر و بی‌توجهی دولت، مورد بررسی قرار بگیرند. او در عین حال اما گفته: «ما حاضر نیستیم بستن جاده‌ها و استفاده از خشونت از جمله استفاده از مواد منفجره علیه نیروهایمان یا سوزاندن ماشین‌ها و اموال شهروندان‌مان را بپذیریم».
از سوی دیگر، مطابق معمول جزئیات پرونده قتل نیز مورد مخالفت طرفین قرار گرفته است. خانواده فرد کشته‌شده می‌گویند این قتل بوده. فعالین اجتماعی می‌گویند جزئيات هر چه بوده این اتفاق هرگز برای فردی در موقعیت مشابه که پوست سفید داشت نمی‌افتاد.
وکیل مامور پلیسی که گلوله مرگبار را شلیک کرد می‌گوید او مشغول دفاع از خود بوده. یائیر نداشی می‌گوید این مامور پلیس با خانواده‌اش بوده که شاهد دعوای دو گروه از جوانان از جمله سلیمان شده و جان خود و خانواده‌اش را در خطر دیده. نداشی به رسانه‌ها گفت اگر این مامور پلیس دست به عمل نزده بود جان خود و خانواده‌اش به خطر می‌افتاد.
این مامور پلیس در حال حاضر در حبس خانگی است و به دستور دادگاه نام او و جزئيات پرونده همچنان محفوظ هستند.
به گزارش رسانه‌های اسرائیلی، کالبدشکافی که پیش از تشییع‌جنازه روز سه‌شنبه روی بدن سلیمان تکا انجام شد به نتیجه روشنی نیانجامیده و معلوم نیست گلوله به هدف سینه سلیمان به او شلیک شده، دقیقا به کجا برخورد کرده و آیا آن‌طور که مامور پلیس ادعا می‌کند تیر اول به زمین خوره و سپس به سوی او کمانه کرده یا نه.
سابقه اعتراض
جامعه متنوع اسرائیل ساکنین سیاه‌پوست مختلفی دارد. بزرگ‌ترین جامعه را یهودیان اتیوپیایی‌تبار تشکیل می‌دهند که شهروند اسرائیل هستند و غالبا خود را متعلق به سرزمین اسرائیل می‌دانند و معتقدند که نیاکان‌شان از اعضای قدیمی قبیله بنی اسرائيل بوده‌اند و چند هزار سال پیش به قاره آفریقا مهاجرت کردهاند. طبق آماری که موسسه بروکدیلِ اورشلیم سه سال پیش منتشر کرد بیش از ۱۰۰ هزار شهروند اتیوپیایی‌تبار در اسرائيل هستند که اکثرشان در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ در عملیات‌های هوایی معروف دولت اسرائيل از قاره آفریقا به این کشور آورده شدند. بسیاری سیاه‌پوستان دیگر مهاجرین غیریهودی از کشورهای نزدیک اسرائیل همچون اتیوپی، اریتره و سودان هستند که معمولا شهروند نیستند و بعضا مهاجرینی بدون جواز قانونی کار هستند. سیاه‌پوستان اسرائيل هر یک به درجات مختلف از شیوه‌های مختلف تبعیض و ستم رنج می‌برند.
شهروندان اتیوپیایی‌تبار اسرائیل در سال‌های گذشته کم به خیابان نیامده‌اند. در سال ۲۰۱۵ وقتی فیلم مامور پلیسی پخش شد که یک سرباز اتیوپیایی‌تبار ارتش اسرائیل را کتک می‌زد بسیاری دست به اعتراض زدند. آن سرباز امروز شده ستوان یکم داماس پاکادا، جوانی ۲۴ ساله در یکی از واحدهای سایبری ارتش اسرائیل. ستوان پاکادا می‌گویند حمله به او، که یونیفرم ارتش را هم به تن داشت، دلایل نژادپرستانه داشته.
در ماجرای پاکادا، دادگاه نهایتا به توافق دادستانی و متهم رضایت داد و پلیسِ خاطی حتی یک روز هم به زندان نرفت. مدیر کل وقت وزارت دادگستری اسرائیل در پی آن حادثه کمیته‌ای تشکیل داد تا در این مورد تحقیق کند. کمیته به این نتیجه رسید که پلیس اغلب بیش از حد شهروندان اتیوپیایی‌تبار کشور را هدف می‌گیرد و نرخ دستگیری و زندانی شدن آن‌ها بسیار بالاتر از بقیه است. این گزارش در ضمن ۵۳ پیشنهاد مشخص برای رفع تبعیض ارائه داد. اما فعالین اجتماعی می‌گویند در چند سال گذشته اقدامات مناسبی در این زمینه انجام نشده.
در ژانویه امسال جوان ۲۴ ساله اتیوپیایی‌تباری به نام یهودیا بیادگا به ضرب گلوله پلیس از پای در آمد. خانواده‌اش گفتند او معضلات روانی داشته و داروهایش را نخورده بوده.
از اسرائيل تا آمریکا
درگرفتن این جنبش این بحث را آغاز کرده که آیا شاهد تکرار جنبش «جان سیاهان اهمیت دارد» در اسرائيل هستیم یا خیر؟
جنبش آمریکایی در سال ۲۰۱۳ آغاز شد؛ بلافاصله پس از تبرئه یک مرد سفیدپوست در ایالت فلوریدا که نوجوان سیاه‌پوست غیرمسلحی به نام تریوان مارتین را به ضرب گلو از پای در آورده بود. یک سال بعد، یک مامور پلیس سفیدپوست در شهر فرگوسنِ ایالت میسوری نوجوان ۱۸ ساله سیاه‌پوستی به نام مایکل براون را با گلوله کشت تا جنبش «جان سیاهان اهمیت دارد» وسیع‌تر شود و سراسر کشور را در بربگیرد.
جنبش‌های سیاهان آمریکا اغلب باعث الهام‌گیری سیاه‌پوستان در سایر کشورهای جهان شده‌اند. مثلا آلمان جایی که مطرح شدن هویت «آفرودویچ» یا آلمانی-آفریقایی تا حدود زیادی تحت تاثیر آفریقایی-آمریکایی‌ها و حضور روشنفکرانی همچون آدری لورد در برلین بوده. در مورد اسرائيل اما موضوع پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد، از جمله بخاطر روابط پیچیده (و متناقض) بخش‌های مختلف جامعه سیاهان آمریکا با جامعه یهودیان این کشور و مواضع بسیار متفاوت‌شان در مورد قائله اسرائیل و فلسطین و کشورهای عربی. همبستگی‌های مختلف بین دو کشور سابقه‌ای طولانی دارد. در دهه ۱۹۷۰ حتی حزبی سیاسی به نام «پلنگ‌های سیاه» در اسرائيل تشکیل شد که متشکل از یهودیانِ اسرائیلیِ سفاردی و میزراهی بود، یعنی آن یهودیانی که از کشورهای خاورمیانه به اسرائیل مهاجرت کردهاند.
عمر کینان، جامعه‌شناس اسرائیلی که تز دکترایش را راجع نقش رسانه‌های اجتماعی در جنبش اعتراضی اتیوپیایی-اسرائیلی‌ها نوشته می‌گوید از بغرنجی‌های جنبش اتیوپیایی‌تباران این است که با سایر گروه‌های تحت ستم مثل فلسطینی‌ها اتحاد برقرار نمی‌کنند. تفاوت‌های بین این دو جامعه فاحش است. مثلا اتیوپیایی‌تباران معمولا به خدمت در ارتش افتخار می‌کنند؛ در حالی که شهروندان فلسطینی‌تبارِ اسرائيل که جوامع‌شان سال‌ها تحت حکومت نظامی همان ارتش بوده نه جزو ارتش هستند و نه معمولا رابطه خوبی با آن دارند.
کینان در گفتگو با روزنامه هاآرتص می‌گوید: «باید به یاد داشته باشیم که یهودیان اتیوپیایی بیش از هر گروه دیگری بخاطر شک‌های مداومی که به یهودی بودن‌شان می‌شود رنج برده‌اند. این نیاز به اثبات یهودی بودن‌شان به نظر باعث می‌شود با سایر گروه‌های غیریهودی ایجاد همکاری و ائتلاف نکنند».
بعضی فعالین اجتماعی در اسرائيل بر تشابه جنبش سیاهان در آمریکا و اسرائيل تاکید می‌کنند.
مثلا شارون آبراهام وایس، مدیر اجرایی «انجمن حقوق مدنی در اسرائیل» که می‌گوید: «آمار نشان می‌دهد که هم در آمریکا و هم در اسرائیل افرادی که سیاه‌پوست هستند به احتمال بیشتر با نقض حقوق خود مواجه می‌شوند. مثلا در اسرائيل افراد زیر ۱۸ سال سیاه‌پوست چهاربار بیشتر از همتایان خود احتمال به زندان افتادن دارند».
افرات یردی، رئیس «انجمن یهودیان اتیوپیایی» اما رابطه مستقیمی نمی‌بیند و می‌گوید: «فکر نمی‌کنم بتوانم بگویم ما از آن‌ها الهام گرفتیم. در این‌جا تیراندازی‌هایی را می‌بینیم که هیچ منطقی ندارند و مردان جوانِ اتیوپیایی‌تبار تنها بخاطر رنگ پوست‌شان هدف قرار داده شده‌اند. ما نیاز نیست عکس‌های فرگوسن را تماشا کنیم تا بدانیم که چه باید کرد. آنچه این‌جا در اسرائیل می‌بینیم واکنشی طبیعی به دردی بسیار عمیق است. ما سرمایه اقتصادی نداریم و سرمایه سیاسی هم نداریم. پس تنها گزینه‌مان برای رقم زدن تغییر به خیابان آمدن و تظاهرات است».
آقای کینان اما به شواهد تاثیر جنبش آمریکایی اشاره می‌کند: استفاده از موسیقی رپ، اشاره به گفته‌های مالکوم ایکس و استفاده از هشتگ آشنا که ارجاعی مستقیم دارد و جای شک باقی نمی‌گذارد: هشتگِ «جان سیاهان اهمیت دارد».
