جنبشهای اسلامگرای معاصر در اغلب متهم به فرصتطلبی، تناقضگویی و اتخاذ مواضع ضد و نقیض میشوند، به ویژه اینکه گفتمان و شعارهای ایدئولوژیک آنها پیوسته در دگردیسی و تحول بوده و به گونهای تغییر شکل میدهد که گرایشهای سیاسی و منافع آنها را تأمین کند. البته گروههای اسلامگرا به صورت واهی متهم به اتخاذ چنین اقدامات ناسازگاری نمیشوند؛ بلکه موضعگیریهای متناقض آنها در قبال تحولات منطقه، پرده از این واقعیت بر میدارد.
حمله شدید و انتقاد تند جنبش حماس و سازمان اخوان المسلمین به شماری از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که در صدد عادیسازی روابط با اسرائیل شدند، میتواند مصداق این مدعا باشد؛ زیرا حماس و اخوان المسلمین همین اقدام را از سوی ترکیه، قطر و حتی اردن توجیه میکنند، اما تحمل پذیریش آن را از سوی کشورهای حاشیه خلیج فارس ندارند.
صرفنظر از بحث و جدال در مورد مفهوم عادیسازی روابط با اسرائیل، مشروعیت و توجیه آن، جنبش حماس هرگز به روابط اعلام شده و پنهان شماری از کشورهای که رهبران و افراد این جنبش را در آغوش گرفته اند، اشارهای نکرده و در مورد روابط آنها با اسرائیل سکوت اختیار کرده است، از جمله میتوان از قطر نام برد که از حدود دو سال بدین سو، هر ماه ۳۰ میلیون دلار را به منظور حفظ آرامش میان حماس و اسرائیل در نوار غزه به جنبش حماس میدهد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در حالیکه برخی از ناظران، موضعگیریهای متناقض جنبش حماس را تلاشی برای کسب منافع و یافتن جای پای در منطقه تلقی میکنند، دیگران این اقدام را نشانهای عدم پختگی سیاسی در رفتار حماس میدانند.
چند روز پیش، موسی ابومرزوق، عضو دفتر سیاسی جنبش حماس، توافقنامههای عادیسازی روابط شماری از کشورهای حوزه خلیج فارس با اسرائیل را خیانت دانست، جالب این جا است که وی این اظهارات را از مقر اقامتش در استانبول، جایی که بالکن خانه وی مشرف به کنسولگری اسرائیل بوده و تنها چند صد متر دورتر از این خانه واقع شده است، بیان کرد، افزون بر آنکه در فاصله چند صد کیلومتری استانبول، پرچم اسرائیل بر فراز سفارت آن کشور در آنکارا در اهتزاز است.
علاوه بر آن، در سال ۲۰۱۶ و یک روز پس از آنکه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه از توافقنامه عادیسازی روابط ترکیه و اسرائیل پرده برداری کرد، اسماعیل هنیه، رهبر جنبش حماس در نوار غزه با صدور بیانیهای از مواضع رئیس جمهوری ترکیه در قبال مسئله فلسطین قدردانی کرد، اما از توافقنامه تازه امضا شده ترکیه و اسرائیل چشم پوشی کرده و آن را یک تصمیم خاصی دانست که تعلق به ترکیه میگیرد.
حماس برای توجیه اقدام ترکیه، گفت: "این جنبش به مواضع اصلی خود در قبال اشغال اسرائیل متعهد است، اما ترکیه را برای ادامه حمایت از آرمانهای ملت فلسطین و تحت فشار قرار دادن رژیم اشغالگر اسرائیل، دعوت میکند."
حماس زمانی اقدام به اتخاذ این موضعگیری کرد که ترکیه و اسرائیل تصمیم به عادیسازی مجدد روابط میان دو کشور گرفتند. قابل ذکر است که پس از حمله ارتش اسرائیل به کشتی "مرمره" ترکیه در سال ۲۰۱۰، که هدف از آن شکستن محاصره غزه و رساندن کمک به فلسطینیان بود، روابط ترکیه و اسرائیل برای مدت ۶ سال به حالت تعلیق درآمد.
از سوی دیگر، چند روز قبل خالد مشعل، رئیس پیشین دفتر سیاسی حماس با اظهارات فریبکارانه و بازی با اصطلاحات، سعی کرد موضع ترکیه را توجیه کند، وی گفت که ترکیه، با لباس دموکراتیک، خواب را از چشمان مقامات اسرائیل ربوده است. مشعل که از موضع ثابت و منسجم فلسطین در برابر عادیسازی روابط با اسرائیل سخن میگفت، عمداً روابط ترکیه و اسرائیل را نادیده گرفت، اما در پایان گفت که روابط آنکارا و تلآویو تنها جنبه ظاهری دارد.
قابل ذکر است که ایندیپندنت عربی با حسام بدران، سخنگوی رسمی جنبش حماس در تماس شده و خواستار اظهار نظر وی در مورد عادیسازی روابط با اسرائیل شد، اما در زمینه هیچ پاسخی دریافت نکرد.،
البته تاریخ روابط اسرائیل با ترکیه، مطابق به اسناد وزارت امورخارجه اسرائیل، به ماه مارس سال ۱۹۴۹، بر میگردد، درست یک سال پس از "نکبت فلسطین"؛ زیرا ترکیه نخستین کشور با اکثریت مسلمان بود که دولت اسرائیل را به رسمیت شناخت. سپس، روابط ترکیه و اسرائیل به طرز جشمگیری گسترش یافت و همکاریهای نظامی و اقتصادی میان دو جانب آغاز شد. در سال ۲۰۰۵، رجب طیب اردوغان، نخست وزیر وقت ترکیه عازم اسرائیل شد و با آریل شارون، نخست وزیر وقت اسرائیل و معاونش شیمون پرز دیدار کرد، افزون بر آن، اردوغان بر مزار "تئودور هرتزل" تاج گل گذاشت. در سال ۱۹۸۶، ترکیه، اولین کاردار سفارت خود را در تلآویو تعیین کرد، اما در سال ۱۹۹۱، دو کشور اقدام به تعیین سفیران خود در پایتختهای دو جانب کردند.
در حالیکه ترکیه سعی میکند عادیسازی روابط خود با اسرائیل را به مسئله عضویت در اتحادیه اروپا و ناتو پیوند دهد و آن را بدین گونه توجیه کند، اما به گفته بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، یکی از مهمترین مفاد اعلام شده در توافقنامه عادیسازی روابط آنکارا و تل آویو، وعده ترکیه برای جلوگیری از انجام هرگونه فعالیت حماس علیه اسرائیل است.
در واقع، ترکیه از هنگام شکست "بهار عربی" به صورت عموم به عنوان قبله و پناهگاهی برای رهبران و اعضای گروههای اسلامگرا، از جمله سازمان اخوان المسلمین تبدیل شده است. در نوامبر ۲۰۱۲ و پس از بسته شدن دفتر جنبش حماس در سوریه به دلیل تنش میان تهران و دمشق در مورد بحران سوریه، حماس مقر خود را از سوریه به ترکیه انتقال داد و از آغوش ایران به آغوش ترکیه منتقل شد.
در حالی که حماس، ترکیه را پناهگاه امنی برای خود و رهبرانش یافت، آنکارا از حضور حماس در ترکیه بهرهبرداری سیاسی کرده و سعی کرد از این اقدام به عنوان ابزاری برای فشار و دستیابی به منافع بیشتری در روابط با واشنگتن، تلآویو و اتحادیه اروپا استفاده کند و از طریق این برگ برنده، به مخالفت علیه شماری از کشورهای عربی بپردازد.
البته سفر اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس به ترکیه در هفته گذشته، در چارچوب برنامههای حماس برای دوری از تهران صورت میگیرد. در این سفر شماری از رهبران برجسته حماس مانند صالح العاروری و موسی ابومرزوق حضور داشتند. همچنان هاکان فیدان، رئیس دستگاه امنیتی ترکیه نیز در نشستی که میان رهبران حماس و مقامات ترکیه برگزار شد، شرکت داشت. در همین حال، رئیس جمهوری ترکیه تمایل خود را برای گرفتن پرونده مذاکرات اسرائیل با حماس از مصر پنهان نکرد.
از سوی دیگر و در حالیکه اظهارات اخیر رهبران حماس حاکی از تغییر موضعگیریهای این جنبش با حمایت ترکیه است، به نظر میرسد که حماس در روزهای آینده دست به اقدامات ضد و نقیض بیشتری در عرصههای مختلف، به ویژه در برخورد با معامله قرن بزند و به بهانه مقابله با آن، در صدد بهرهبرداری از معامله قرن شود و برای دستیابی به آرامش درازمدت در نوار غزه، با اسرائیل با تفاهم برسد.
در اینجا کافی است اظهارات منتسب به رئیس جمهور ترکیه در سال ۲۰۰۶، به رهبران حماس یاددهانی شود، هنگامی که اردوغان در آن زمان در پاسخ به منتقدان پذیرش هیئت حماس، گفته بود که وی موضع جامعه جهانی در مورد لزوم کنار گذاشتن خشونت و به رسمیت شناختن اسرائیل را برای جنبش حماس توضیح داده است.
© IndependentArabia