بازار انرژی  روزهای پر تلاطمی را پشت سر می‌گذارد همه کشورهای عمده تولید کننده نفت و گاز با استفاده از تمامی ابزارها درصدد کاهش تاثیر میزان شیوع ویروس کرونا بر بازار انرژی هستند. رسیدن بازار به ثبات در کوتاه مدت، به دغدغه همه کشورهای صادر کننده انرژی تبدیل شده است. بازار نفت و گاز، هم با عرضه مازاد و هم کاهش تقاضا روبه‌رو شده است. همزمانی کاهش تقاضا  و عرضه مازاد با شیوع ویروس کرونا، باعث تشدید نوسانات بازار نفت شده است.  ایران پیش از شیوع ویروس کرونا  جز فروش  نفت در بازار خاکستری،  فروش عمده ای دیگری نداشت؛ هر چند ایران از کشورهای ثالت هم برای فروش نفت استفاده می‌کند تا با دور زدن تحریم، بتواند بخشی از سهم خویش را در بازار حفظ کند. با تداوم مشکلات بین ایران و آمریکا، نباید انتظار داشت که آن تنش‌ها به‌زودی حل شود و ایران بتواند به صورت رسمی به بازار انرژی بازگردد.

گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی

آژانس بین‌المللی انرژی در ماه‌های اخیر تحولات بازار انرژی را به دقت رصد کرده است و گزارش‌های متعددی منتشر کرده است و برای ایجاد ثبات در بازار و امنیت انرژی کشورهای عضو آژانس، راهکارهای متعددی ارائه داده است. در گزارش اخیر آژانس بی‌المللی انرژی، با اشاره به تداوم تاثیر منفی شیوع ویروس کرونا بر بازار انرژی، پیشبینی شده است که در سال جاری تقاضا  جهانی  انرژی در حدود ۶٪ کاهش خواهد یافت. بر اساس این پیشبینی در بازار گاز طبیعی و ال ان نیز تقاضای جهانی در حدود ۵٪ کاهش خواهد یافت. این میزان کاهش تقاضا در بازار انرژی، در ۷۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است.

در گزارش جدید آژانس که هفته آخر آوریل منتشر شد، به این نکته اشاره شده است که شیوع ویروس کرونا  زندگی بیش از جهار میلیارد نفر از جمعیت دنیا را تحت تاثیر قرار داده است و این میزان تاثیر بر زندگی مردم  و تداوم قرنطینه در برخی کشورهای عمده مصرف کننده انرژی، باعث کاهش تقاضا برای انرژی در سطح جهانی شده است. به گفته دکتر فاتح بیراول،  مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی،  شیوع ویروس کرونا بزرگترین شوک تاریخی بر بازار انرژی بوده است.  به گفته بیراول، در کنار بحران‌های اقتصادی و بهداشتی در سطح جهان، تقاضا برای انرژی از قبیل نفت، گاز، و ذغال سنگ، به شدت کاهش یافته است.

عرضه مازاد در بازار جهانی گاز و کاهش قیمت

تا پیش از شیوع ویروس کرونا، قیمت گاز و ال ان جی به تدریج کاهش می‌یافت، چرا  که  بازار ال ان جی  شاهد عرضه مازاد  بود. سرمایه‌گذاری عظیم آمریکا و قطر  در کنار استرالیا و روسیه در صنعت ال ان جی، باعث شد تا کشورهای مصرف کننده با شرایط مناسب‌تر اقدام به عقد قرارداد برای واردات ال ان جی کنند.  همه کشورهای تولید کننده گاز، بازار چین را هدف قرار داده‌اند، چرا که مصرف انرژی در چین در سال‌های آینده افزاش خواهد یافت. اوایل ماه آوریل، رئیس شرکت قطر پترولیوم اعلام کرد که این شرکت بدون توجه به کاهش قیمت ال ان جی، در صدد تکمیل پروژه‌های ال ان جی در منطقه گنبد شمالی است و در نظر دارد در آینده کوتاه ‌مدت سالیانه بیش از ۱۱۰ میلیون تن ال ان جی صادر کند و همچنان بزرگترین صادر کننده ال ان جی جهان باقی بماند. باید خاطرنشان کرد که  قیمت قرارداد تک محموله‌ای ال‌ان‌جی برای تحویل به شمال آسیا در هفته منتهی به ۲۴ آوریل به ۱ دلار و ۹۵ سنت برای هر یک میلیون بی تی یو رسید. این میزان در قیاس با اواخر سال گذشته، نشانگر کاهشی قابل ملاحظه‌ است.

آینده مبهم ایران در بازار منطقه‌ای گاز

مقصد عمده صادرات گاز ایران، ترکیه و عراق است. این در حالی‌ست که ایران دومین ذخایر گاز طبیعی جهان را داراست. قرارداد گاز ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۶ به اتمام خواهد رسید و تاکنون مذاکرات متعدد دو کشور برای تمدید این قرارداد، به نتیجه مثبتی نرسیده است. صادرات برق و گاز ایران به عراق هم بارها با تحریم آمریکا مواجه شده است و چون عراق در کوتاه‌مدت نمی‌تواند جایگزینی برای گاز وارداتی از ایران پیدا کند، از تحریم‌های آمریکا معاف شده است. ترکیه در سال‌های اخیر پروژه‌های متعددی در بخش گاز و ال ان جی به مرحله اجرا در آورده است و این روند، زنگ خطر را برای  حفظ سهم ایران در بازار انرژی ترکیه به صدا درآوده است.

 تا اوایل سال ۲۰۱۸، روسیه در حدود نصف گاز مصرفی ترکیه را تامین می‌کرد. اما ترکیه با افزایش واردات گاز از آذربایجان و ال ان جی از آمریکا، قطر، و الجزایر، اقدام به کاهش واردات گاز از روسیه کرده است. طبق آمار شرکت گازپروم، در ماه فوریه گذشته واردات گاز ترکیه از روسیه به ۳۵ درصد رسید. ترکیه در عرض یک و نیم سال تا ٪۱۵ از میزان واردات گاز روسیه را کاهش داد. تنوع‌بخشی به منابع انرژی، نقش مهمی در سیاست انرژی و امنیت انرژی ترکیه ایفا می‌کند. این درحالی‌ست که ایران می‌توانست با داشتن ذخایر عظیم گاز و آماده بودن زیرساختار لازم نقش مهم‌تری در امینت انرژی ترکیه ایفا کند. اما مصرف بالای داخلی در کنار کاهش تولید، باعث شده است تا نتواند در امنیت انرژی کشوهای همسایه به چنان نقش دست یابد. در سال‌های آتی، اگر سرمایه‌گذاری لازم در میدان‌های نفت و گاز انجام نگیرد، ایران در تامین گاز مصرفی داخلی هم با مشکل جدی روبه‌رو خواهد شد.

از آنجا که ایران در حال حاضر تولید کننده ال ان جی نیست، نمی‌توان آینده روشنی در این بخش متصور بود. در دوران احمدی‌نژاد، ایران ۵ پروژه ال ان جی  شروع کرده بود که با تحریم آمریکا همه شرکت‌های خارجی مجبور به خروج از آن پروژها شدند. پس از برجام هم تلاش‌‌های ایران برای جذب سرمایه و تکنولوژی خارجی برای پروژه‌های ال ان جی با شکست مواجه شد. اگر مشکلات بین ایران و آمریکا هم در کوتاه‌مدت حل شود، امکان این که ایران بلافاصله در کوتاه‌مدت به صادر کننده ال ان جی تبدیل شود، دور از ذهن است.

پروژه صادرات گاز ایران به پاکستان و عمان هم پیشرفت خاصی نداشته است. پاکستان تحریم آمریکا و مشکلات مالی  را بهانه‌ای برای عدم تکمیل زیرساخت مورد نیاز در خاک خود برای واردات گاز ایران عنوان کرده است. صادرات گاز به عمان هم با مشکلات حاص خود روبه‌رو است و انتظار نمی‌رود که در کوتاه‌مدت ایران بتواند به عمان گاز صادر کند.  مشکل عمده صنعت انرژی در بُعد کلان، مشخص نبودن جایگاه صادرات انرژی در سیاست خارجی ایران است.  دیپلماسی انرژی در ایران باید بازتعریف شود. میران مصرف داخلی باید مدیریت شود و به مرور زمان کاهش یابد. اگر ایران نتواند با ترکیه برای تمدید قرارداد گاز به توافق برسد، بازار ترکیه را از دست خواهد داد. آمریکا از واردات انرژی ترکیه از ایران خشنود نیست و با افزایش صادرات ال ان جی به ترکیه، در صدد افزایش سهم خود در بازار انرژی ترکیه و کاهش سهم روسیه و ایران در این بازار است.

با توجه به افزایش افت فشار در برخی فازهای پارس جنوبی و خروج توتال و سی ان پی سی از فاز ۱۱ پارس جنوبی،  ایران در نظر دارد از سرمایه و تکنولوژی شرکت‌های داخلی در این فاز مهم بهره گیرد. اما نکته مهم این است که منابع مالی و تکنولوژی شرکت‌های داخلی نمی‌تواند جوابگوی این فاز باشد. تمامی موراد فوق نشان می‌دهد که اگر تدبیری برای صنعت انرژی و سیاست خارجی ایران اندیشیده نشود، باید شاهد از دست رفتن بازارهای منطقه‌ای و جهانی و کاهش تاثیر ایران در بازار انرژی بود. میزان تاثیر‌گذاری ایران در سیاست خارجی کشورهای خریدار انرژی آن هم کاهش خواهد یافت. ایجاد ثبات در بازار نفت، نیازمند مشخض شدن میزان تاثیر ویروس کرونا بر اقتصاد کشورهای عمده ‫است. با توجه به این که  کشورهای عمده تولید کننده نفت و گاز  تا حد زیادی سهم خود را در بازار حفظ کرده‌اند، ایران در صورت حل مشکلات با آمریکا هم  کار آسانی  در بازار انرژی پیش رو نخواهد داشت.