زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه آمریکا برای صلح افغانستان، پس از دو روز انتظار در کابل سرانجام توانست جمعه شب با اشرف غنی، رئیس جمهور کشور، دیدار و گفتگو کند.

این نخستین دیدار دو طرف از زمان اعلام موافقتنامه صلح طالبان با آمریکا است که آقای خلیلزاد پای آن امضاء کرده است. ریاست‌جمهوری افغانستان می‌گوید در این دیدار درباره آمادگی‌ها و گام‌های بعدی روند صلح و آغاز مذاکرات بین جمهوری اسلامی افغانستان و طالبان بحث شده است. 

طرق توافق آمریکا با طالبان مذاکرات بین الافغانی باید تا سه روز دیگر، در دهم ماه مارس شروع شود. اما شروع مذاکرات با یک مانع برخورده است: طالبان آزادی ۵۰۰۰ زندانی خود را پیش شرط نشست مستقیم با نمایندگان افغانستان تعیین کرده است. 

رئیس جمهور افغانستان آشکارا گفته است که با برخی موارد این موافقتنامه صلح بین آمریکا و طالبان مخالف است. دو مورد عمده ای که باعث ناراحتی آقای غنی شده است، استفاده از عنوان «امارت اسلامی افغانستان» برای گروه طالبان و تعهد آمریکا به تلاش برای آزادی ۵۰۰۰ زندانی طالبان است. 

در این موافقتنامه چهار صفحه ای که ملا عبدالغنی برادر، رئیس دفتر سیاسی گروه طالبان و زلمی خلیلزاد در حضور مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا امضاء و تبادله کردند، درباره زندانیان آمده است:‌« ایالات متحده متعهد است که با تمام طرف‌های ذیربط فورا برای آزادی هرچه زودتر اسیران جنگی و سیاسی به‌عنوان یک اقدام اعتمادسازی، کار را شروع کند. تا ۵ هزار زندانی امارت اسلامی طالبان (که توسط ایالات متحده به‌عنوان یک دولت به رسمیت شناخته نمی‌شود و به‌عنوان طالبان شناخته می‌شود) و تا ۱ هزار زندانی طرف دیگر تا ۱۰ ماه مارس ۲۰۲۰، روز اول مذاکرات بین‌الافغانی که مطابق است به ۱۵ رجب ۱۴۴۱ هجری قمری و ۲۰ حوت ۱۳۹۸ هجری خورشیدی آزاد خواهند شد.»

موافقتنامه در ادامه آورده است:‌«طرف‌های ذیربط هدف دارند که تمام زندانیان باقی‌مانده را طی سه ماه بعدی آزاد کنند. ایالات متحده به تکمیل این هدف متعهد است. امارت اسلامی افغانستان (که توسط ایالات متحده به‌عنوان یک دولت به رسمیت شناخته نمی‌شود و به‌عنوان طالبان شناخته می‌شود) متعهد است که زندانیان آزادشده‌اش به مسئولیت‌هایی که در این موافقت نامه ذکر شده، وفادار بوده تا تهدیدی از جانب آن‌ها متوجه امنیت ایالات‌متحده و متحدانش نباشد.

طالبان تا ۱۵ هزار اسیر جنگی در زندانهای افغانستان دارد. رهایی این زندانیان از اهمیت راهبردی برای شورشیان طالبان برخوردار است و رهبری طالبان از سوی جنگجویان پایین رتبه شان بخاطر ناتوانی در رهایی این شبه نظامیان به شدت زیر فشار قرار دارد. این زندانیان برای دولت افغانستان هم به عنوان برگ برنده در پشت میز مذاکرات برای برقراری آتش بس و تشویق طالبان به توافق صلح با دولت افغانستان با حفظ دستآوردهای گذشته، اهمیت حیاتی دارد. 

از سوی دیگر، چنین تصمیم گیری آمریکا برای دولت افغانستان که تازه یک انتخابات هرچند پرچالش را پشت سر گذاشته و ادعای حاکمیت ملی و استقلال دارد، آسان نیست. 

دولت افغانستان هرچند برای تامین بودجه عادی و توسعه ای به ویژه پرداخت حقوق سربازان و هزینه جنگ به شدت به آمریکا و متحدانش وابسته است، آزادی ۵۰۰۰  زندانی طالبان پیش از شروع مذاکرات بین الافغانی را غیرممکن خوانده است. 

اشرف غنی، رئیس جمهور کشور در نشست خبری بعد از اعلام توافق آمریکا در کابل گفت:‌«هیچ نوع تعهدی برای رهایی پنج هزار زندانی وجود ندارد. ما بار بار این موضوع را به صورت شفاف با دکتر صاحب خلیلزاد و تمام مقامات دیگر شریک ساختیم. این حق قانونی و جز خودارادیت مردم افغانستان است. {آزادی زندانیان} تقاضا شده، جز مذاکرات و جز اجندای مذاکرات قرار گرفته می تواند. اما پیش شرط بوده نمی تواند.» 

اما فراتر از اهمیت سیاسی و کاربرد جنگجویان طالبان در مذاکرات‌ آتی صلح بین دولت و شورشیان برای رسیدن به آتش بس جامع و دائم، بسیاری به ابعاد حقوق بشری این بحث اشاره می کنند. 

شهرزاد اکبر، رئیس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان هشدار می دهد که در توافق طالبان با آمریکا، هیچ تعهد حقوق بشری نشده است و در مورد حقوق بشر در افغانستان چیزی ذکر نشده است. 

کمیسیون حقوق بشر افغانستان با انتشار بیانیه ای پرسش هایی را پیرامون فرایند قانونی آزادی زندانیان طالبان مطرح کرده است:‌«اول، دسترسی قربانیان به عدالت؛ دوم، طی مراحل قانونی زندانیان؛ سوم، تایید هویت زندانیان، نظارت و برنامه پس از آزادی.» 

کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان می گوید:‌«در میان زندانیان طالب کسانی هستند که جرایم متعددی مرتکب شده اند. شمار زیادی از این جرایم افراد ملکی را هدف قرار داده است. این قربانیان چطور به عدالت خواهند رسید؟»

کمیسیون در مورد طی مراحل قانونی گفته است که چه تعداد از این ۵۰۰۰ زندانی شهروند افغانستان اند و چه تعداد شان خارجی اند و چه جرایمی را مرتکب شده اند؟ 

 و سرانجام مواردی هم درباره نظارت پس از رهایی و مراقب از این زندانیان آزادشده برای جلوگیری از بازگشت آنها به میدان های جنگ و اقدام دوباره خشونت آمیز آنها مطرح شده است. 

کمیسیون حقوق بشر پرسیده است،‌«زندانیان پس از رهایی به کجا خواهند رفت؟ چه موازنینی برای اطمینان از مراقبت مستمر و توانایی زندانیان برای امرار معاش و زندگی در جامعه پس از آزادی وجود دارد؟» 

با وجود این نگرانی ها، آمریکا به طالبان تعهد داده است که در مرحله اول برای آزادی فوری ۵۰۰۰ هزار زندانی آنها و بعدا ظرف سه ماه تمام زندانیان طالبان در بازداشتگاه های دولت افغانستان هرچه زودتر اقدام کند. سفر فوری زلمی خلیلزاد به کابل ظاهرا برای پیگیری همین تعهدات است. 

عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی حکومت پیشین ( تا زمان برگزاری مراسم تحلیف رییس جمهور غنی در این سمت هستند) که سیاستهای تابع آمریکا در پیش گرفته است، از همین حالا نه تنها با رهایی زندانیان مخالفت نکرده بلکه گفته است آزادی آنان باید جز روند صلح باشد. اما اشرف غنی تاکنون از موضعش عقب نشینی نکرده است. 

افغانستان به نظر می رسد برای توافق با طالبان برای شروع مذاکرات بین الافغانی که شاید به آتش بس فراگیر و دائم منجر شود، به زودی درباره اسیران جنگی تصمیم گیری خواهد کرد.